Kişisel Bilgi formu ve Maslach tükenmişlik envanteri Milli Eğitim Bakanlığından alınan izin belgesiyle birlikte Ankara, Malatya ve Muş Đllerine posta ile gönderilmiştir. Öncesinde bu üç ilin Đlköğretim Müfettiş Başkanlıklarına anketin uygulanması ile ilgili bilgi verilmiştir. Uygulama sonunda Ankara’dan gelen Anket sayısı (164), Malatya’dan gelen anket sayısı( 45), Muş’tan gelen anket sayısı ise (11)’dir. Bu durumda dönen anket oranı; Ankara ili için % 93,71; Malatya Đli için % 86,53; Muş Đli için % 73,33 olmuştur. Bu durumda, gönderilen anketlerin büyük bir oranının dönüşünün sağlandığı söylenebilir.
3.4.Veri Toplama Aracı:
Araştırmada 1 Kişisel Bilgiler Formu; ilköğretim müfettişlerinin cinsiyet, yaş, müfettişlikteki kıdem, medeni durum, öğrenim durumu, görev yapılan il, Đlköğretim Müfettişliğinin geleceği hakkına görüş, meslek seçimiyle karşı karşıya kalsaydınız ilköğretim müfettişliğini tekrar seçer miydiniz, müfettişliğin toplumdaki saygınlığı belirlemek amacıyla toplam 11 madde yer almaktadır (Ek-1a). Maslach Tükenmişlik Ölçeği; 22 maddeden oluşmaktadır (Ek–1b).
3.4.1.Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Güvenirliği
Tükenmişlik konusu ile ilgili pek çok araştırma yapan Christina Maslach, tükenmişliğin en çok kabul gören modeli olan ‘Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ni (Maslach Burnout Đnventory –MBĐ), Jackson ile birlikte geliştirmiştir.
Maslach Tükenmişlik Ölçeği, tükenmişliğin üç alt boyutunu ölçmeye yöneliktir. — Duygusal Tükenme
— Duyarsızlaşma — Kişisel Başarı
Duygusal tükenme, kişinin mesleği tarafından tüketilmiş ve aşırı yüklenilmiş olmayı ifade etmektedir. Bu alt ölçekte, yorgunluk, bıkkınlık, duygusal enerjinin
azalması ile ilgili 9 madde yer almaktadır. Bunlar; 1., 2., 3., 6., 8., 13., 14, 16., ve 20. maddelerdir.
Duyarsızlaşma, bireyin bakım ve hizmet verdiklerine karşı duygudan yoksun bir biçimde, bireylerin kendine özgü birer varlık olduklarını dikkate olmaksızın davranmalarını tanımlar. Altı maddeden oluşan duyarsızlaşma alt ölçeğinde 5., 10., 11., 15.,., 22. maddeler yer almaktadır .
Kişisel başarı düzeyinde azalma, insanlarla çalışan bir kimsede yeterlik ve başarıyla üstesinden gelme duygularını tanımlar. Bu alt ölçekte ve 8 maddeden oluşmakta ve 4., 7., 9., 12., 14., 17., 18., 19.21 maddeleri içermektedir.
Ergin (1992) tarafından Türkçeye çevrilen envanterin 235 kişilik (doktor, hemşire, avukat…vb) bir grupla ön denemesi yapılmış, bu gruptan elde edilen verilerin analizi sonunda envanterde bazı değişiklikler yapılmıştır. Özgün formu “hiçbir zaman, yılda birkaç kere, ayda bir, ayda birkaç kere, haftada bir, haftada birkaç kere, her gün” şeklinde 7 basamaklı cevap seçeneklerinden oluşurken, Türkçeye uyarlanması sonunda “hiçbir zaman, çok nadir, bazen, çoğu zaman, her zaman” şeklinde 5 basamaklı cevap seçeneklerinden oluşmaktadır. Đlköğretim Müfettişleri ile yapılan bu çalışmada 5 basamaklı form kullanılmıştır.
Aşağıda gösterilen değerler, ölçeğin özgün formuna ilişkin güvenilirlik katsayılarıdır.
Đç tutarlılık Test/tekrar test
Duygusal Tükenme 0.90 0.82
Duyarsızlaşma 0,79 0,60
Kişisel başarı 0,71 0,80
Girgin’in (1995), Maslach Tükenmişlik Ölçeğini’in öğretmenlere uygulanması için yaptığı çalışmada ölçeğin güvenirliğini test – tekrar test yöntemiyle sınamıştır. Elde edilen Cronbach Alpha katsayıları şöyledir:
Duygusal Tükenme: 0.86 Duyarsızlaşma: 0.68 Kişisel Basarı: 0.83
Araştırmada kullanılan ölçeğin güvenirliği için iç tutarlığı hesaplanmış, elde edilen Cronbach Alpha katsayıları boyutlara göre şöyledir:
Duygusal Tükenme: 0.87 Duyarsızlaşma: 0.63 Kişisel Başarı: 0.74
Ölçeğin güvenirliliğine ilişkin bu bulgular Girgin (1995) bulgularına yakındır. Güvenirliğin bir ölçütü de sonuçların tutarlı olmasıdır.
3.4.2.Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Geçerliliği
Ölçeğin yapı geçerliği faktör yapısının incelenmesi yoluyla ele alınmıştır. Bu amaçla yapılan faktör analizi önce 5 doğal faktör ortaya koymuşsa da bunların üç faktörde yığıldığı gözlenmiştir. Bu faktörler;
1- Duygusal Tükenme 2- Duyarsızlaşma
3- Kişisel Basarı, alt faktörleridir (Izgar, 2001: 3).
Ölçeğin geçerlik çalışmaları başka araştırmacılar tarafından da test edilmiştir. Örneğin Çam (1992: 86), hemşireler üzerinde yapmış olduğu çalışmasında geçerliği, birlikte geçerlik tekniği ile incelemiştir. Bu amaçla araştırmaya katılan hemşirelerin kendilerinin Maslach Burnout Inventory (MBI) maddelerine verdikleri cevaplar ile aynı hemşirelerle birlikte çalışan iş arkadaşlarının denek hemşireleri değerlendirerek, MBI maddelerine verdikleri cevaplar incelenmiştir. Sonuçta her iki grubun MBI’nın her üç alt ölçekleri karşılaştırmış ve ortalamalar arasında anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır. Sonuçlar binde bir seviyesinin ötesinde olmak üzere şöyledir.
Duygusal tükenme için: 0.46 Duyarsızlaşma için: 0.79 Kişisel başarı için: 0.85
3.4.3.Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Puanlanması
Tükenmişlik bir süreç olduğundan ve değişik fonksiyonları içerdiğinden tek bir puanla ifade edilmez. Her üç boyut birlikte değerlendirilerek mevcut durum ortaya konulmaya çalışılır. MBI’yı oluşturan soru maddelerine 1-5 arasında değişen rakamlarla verilen cevaplar, her boyut için ayrı belirlenir. Duygusal tükenme ve duyarsızlaşma boyutları; hiçbir zaman=1, çok nadir=2, bazen=3, çoğu zaman=4, her zaman=5 şeklinde puanlanırken, Kişisel basarı boyutu; hiçbir zaman=5, çok nadir=4, Bazen=3, çoğu zaman=2, her zaman=1 şeklinde puanlanmaktadır.
Puanlama ölçeğinin her alt boyutu için ayrı yapılmaktadır. Duygusal tükenme ve duyarsızlaşma boyutları olumsuz, kişisel başarı bölümü olumlu ifadelerden oluşmaktadır. Bu nedenle puanlama sırasında, kişisel başarı boyutundaki sorular tersine puanlanmıştır.
Tükenmişlik düzeyi şu kritere göre belirlenmektedir. Dağılımın ilk üçte birinde yer alan tükenmişlik puanları düşük, ortadaki üçte birindekiler normal, son üçte birindekiler yüksek olarak değerlendirilmektedir. Grafiksel olarak anlatım aşağıda görüldüğü gibidir.
2,33 3,66
1 2 3 4 5