Araştırmada iki farklı nitel veri toplama yöntemi ve bu yöntemlere uygun araçlar kullanılmıştır. Bu veri toplama yöntemlerinden birincisi görüşme formlarıdır. Katılımcıların, veli ziyaretleri konusunda görüş, öneri ve beklentilerini öğrenmek amacıyla açık uçlu sorulara dayanan yarı yapılandırılmış görüşme soruları katılımcı türüne göre bireysel görüşme formuna dönüştürülmüş ve bu formlar uygulanmıştır. Araştırmadaki ikinci veri toplama yöntemi ise dokümanlardır. Araştırmada, öğrencilerin veli ziyaretleri hakkındaki algılarını belirlemek amacıyla yapılan çizimler dokümanlardır. Ayrıca konuyla ilgili literatür taraması yapılarak konu hakkında farklı bilgilere ulaşılmıştır.
46
3.3.1. Görüşme Kayıtları
Stewart ve Cash’e göre (1985) görüşme, önceden planlanarak ciddi bir amaç doğrultusunda yapılan, soru sorma ve soruları yanıtlamaya dayanan karşılıklı bir etkileşim sürecidir. Yine Stewart ve Cash’e göre (1987), bu tanımdaki süreç iletişimde bulunan süreklilik ve dinamikliği; karşılıklı, iki veya daha fazla bireyin gerçekleştirdiği etkileşimi: etkileşimli, görüşmeye dahil olan bireyler arası bağı; önceden belirlenmiş ciddi bir amacı, görüşmeye katılan bireylerden en az birisinin görüşme yapmada belli bir amacının bulunduğunu; soru sorma ve yanıtlama, görüşme süresince görüşmeyi yapan bireyler arasında gerçekleşen etkileşim ve iletişimi ifade eder (Yıldırım, Şimşek, 2000, s.92-93).
Görüşme, bireylerin farklı konulardaki bilgi, tutum, davranışları ile bunların nedenlerini öğrenmede kullanılan en kısa yoldur. Görüşme, belirli niteliklere sahip kişilerin, önceden belirlenen örneklem grubundaki bireylerle farklı yerlerde bir araya gelmesiyle gerçekleşir (Yazıcıoğlu, Erdoğan, 2014, s.154).
Görüşme türleri farklı sınıflandırmalara tabi tutulmakla beraber, katılımcı sayısına göre iki türdür. Bunlar bireysel görüşme ve grupla (odak grup) görüşmedir.
Bireysel görüşme görüşmeci ile katılımcı arasında başka kimsenin bulunmadığı görüşme türüdür. Kişiye özel nitelikteki veriler bu yöntem ile elde edilir (Yazıcıoğlu, Erdoğan, 2014, s.155). Bireylerin bir konu hakkındaki bilgilerini, düşüncelerini, yorumlarını, önerilerini öğrenmede etkin bir yoldur.
Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarından birisi görüşmedir. Görüşme sorularının belirlenmesi ve geliştirilmesi için literatür taraması yapılarak soruların kavramsal çerçevede oluşturulması sağlanmıştır. Daha sonra uzman görüşü alınarak açık uçlu sorulara dayalı yarı yapılandırılmış görüşme formları oluşturulmuş, bireysel görüşmeler bu formlar aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Bu araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmasının nedeni, bu teknik ile araştırmacının görüşme sürecinde ek sorular sorabilmesi, anlaşılmayan ya da daha da açılması istenen yanıtları alabilmek amacıyla araştırmacıya görüşmeyi yönlendirme şansı vermesidir.
Katılımcılar ile yapılan görüşmeler ortalama olarak 15 dakika sürmüştür. Görüşmelerden elde edilecek verilerin daha iyi analiz edilebilmesi için ses kayıt
47
cihazı kullanılmıştır. Ses kayıt cihazında bulunan bu kayıtlar daha sonra metne çevrilmiştir.
3.3.2. Dokümanlar
Nitel araştırma sürecinde doğrudan gözlem ve görüşme olanaklı değilse ya da araştırma geçerliğini artırmak amacıyla araştırma konusuyla ilişkili yazılı ve görsel malzemeler, materyaller araştırmaya dahil edilebilir. Buna göre doküman analizini tek başına bir araştırma yöntemi olarak kullanmak mümkün olduğu gibi, diğer nitel araştırma yöntemlerinin yanında ek bilgi kaynağı olarak da kullanılabilir (Yıldırım, Şimşek, 2000, s.140).
Bailey’e göre (1982), doküman analizi, kolay ulaşılamayacak öznelere ulaşmayı, tepkiselliğin olmamasını, uzun süreli analizi, örneklem büyüklüğünü, bireysellik ve özgünlüğünü, düşük maliyeti ve nitelikli bir çalışma yapılmasını sağlar (Yıldırım, Şimşek, 2010, s.143-144).
Araştırmada kullanılan veri toplama yöntemlerinden biri de dokümanlardır. Araştırmada incelenen dokümanlar ise öğrencilerin veli ziyaretine ilişkin yaptıkları çizimlerdir. Ayrıca konuyla ilgili literatür çalışması da yapılmıştır.
3.3.3.Geçerlik ve Güvenlik
McMillan’a göre nitel araştırmaların en önemli değerlendirme ölçütü, elde edilen verilerin analiz ve sonuçlarının inanılır ve güvenilir olmasıdır. Bunu sağlayan geçerlik ve güvenlik değeridir. Nitel araştırmalarda araştırmacılar davranıştaki tutarlılığa değil yaptıkları gözlemin doğruluğuna bakarlar. Nitel çalışmada güvenirlik, çalışılan ortamda meydana gelen her şeyi veri olarak algılayıp kaydetmektir. Kayıtların detaylı bir şekilde alınması, ses ve görüntü kayıtlarının tutulması, alıntıların ekleme yapılmadan verilmesi güvenirliği artırmaktadır (Büyüköztürk, 2014, s.251).
Nitel araştırmanın iç geçerliğini, belirlenen kategori ve yorumların doğrularla örtüşmesi, gerçeği yansıtması belirler. Dış geçerlik ise sonuçların genellenebilirliğine bağlıdır. Nitel araştırmalarda, araştırma aşamalarının ve verilerin iyi tanımlanması diğer araştırmacıların sonuçları anlamasını ve başka ortamlarda benzer çalışmalar
48
yapabilmesini sağlar (Büyüköztürk, 2014, s.251-252). Böylece karşılaştırılabilirlik yapılarak dış geçerlik arttırılabilir.
Bu bilgiler ışığında araştırmanın geçerliği ve güvenirliğini artırmak için aşağıda belirtilen uygulamalar gerçekleştirilmiştir:
1. Araştırmanın iç geçerliğini artırmak için birden fazla veri toplama yöntemi; bireysel görüşme ve doküman analizi kullanılmıştır. Görüşme formu oluşturulurken ilgili literatür incelemesi sonunda konuyla ilgili kavramsal çerçeve oluşturulmuştur. İçerik analizi yapılırken temalar ve temaları oluşturan alt temaların kendi aralarındaki ilişkisi ve her bir temanın diğer temalarla olan ilişkisi kontrol edilmiş, temalar arası bütünlük sağlanmıştır. Ayrıca görüşmelerin Antalya İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün izni ve desteğiyle yapılması, görüşme öncesi katılımcılara görüşmede verecekleri bilgilerin sadece bilimsel amaçla kullanılacağının ve gizli tutulacağının açıklanması ve anlaşma imzalanması, karşılıklı olarak güveni artırmıştır. Bunlar, görüşme sürecinde elde edilen verilerin gerçek durumu yansıtmasını sağlamıştır.
2. Araştırmanın dış geçerliğini arttırmak için araştırma süreci ve bu süreçte yapılanlar ayrıntılı olarak açıklanmaya çalışılmıştır. Bu açıklamalar doğrultusunda, araştırmanın modeli, çalışma grubu, araştırmada kullanılan veri toplama araçları, veri toplama süreci, verilerin çözümlenmesi ve analitik genelleme yöntemiyle literatürde konu ile ilgili yapılan araştırmaların karşılaştırılmasıyla genelleme yaparak yorumlanması tanımlanmıştır. Ayrıca olay ve olguların değişkenlik gösteren özelliklerini ortaya koyma amacıyla gönüllülük esasına dayalı görüşmeler yapılmıştır.
3. Araştırmanın iç güvenirliğini belirlemek için Kappa Analizi uygulanmış ve uyum derecesi .756 olarak bulunmuştur. Bu sonuç önemli düzeyde uyumun bulunduğunu göstermektedir.
49