Çalışmamızda geçerliği artırmak için farklı veri kaynaklarından yararlanarak veri çeşitlemesi (triangulation) yapılmıştır. Buna göre veri toplama araçlarımız şunlardır:
2.3.1. Yansıtıcı Düşünme Eğilimi Ölçeği (YANDE)
Araştırmanın nicel verileri için veri toplama aracı olarak Semerci (2007b) tarafından geliştirilen “Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Yansıtıcı Düşünme Eğilimi (YANDE) Ölçeği” kullanılacaktır. Ölçek 35 madde ve 7 alt boyuttan oluşmaktadır. Her biri bir alt boyutu oluşturan temalar Semerci (2007b) tarafından özetle şu şekilde açıklanmıştır:
Sürekli ve amaçlı düşünme: Yansıtıcı düşünen bir öğretmenin öğretimiyle ilgili her zaman durum değerlendirmesi yapması, öğrenci görüşlerine değer vermesi, eleştirel düşünmesi ve diğer öğretmenlere yardımcı olmasıdır.
Açık fikirlilik: Olaylara farklı açılardan bakma, öğretim uygulamalarıyla ilgili her türlü soru, tepki ve önerilere açık olma, eğitsel etkinliklere değer verme ve dolayısıyla öğretim kazanımlarını gözden geçirme gibi özellikleri içerir.
Sorgulayıcı ve etkili öğretim: Eleştirel bakış açısına sahip olma, iş birliği ile öğrenmeye önem verme, öğrenci hayallerine değer verme, derslerde kavram haritası ve yeni materyaller kullanma ve benzerlerini kapsar.
Öğretim sorumluluğu ve bilimsellik: Yansıtıcı bir öğretmenin öğrencinin bireysel ilerlemesini takip etmesi, öğretimde kime, neyi, ne zaman, niçin ve nasıl yapacağını bilmesi, öğrencilerle etkili iletişim kurması ve benzerleridir.
Araştırmacı olma: Problem çözücü olmaktır, araştırma ruhuna sahip olma, objektif değerlendirme yapabilmektir ve öğretme sanatının iyi yönleriyle ilgilenmektir.
Öngörülü ve içten olma: Yansıtıcı bir öğretmenin her zaman öğrencilerinin ileriye görmesine yardımcı olması, onları vizyon sahibi yapması, öğrencilerle empati kurmada içten davranması ve öğretimiyle ilgili diğer öğretmenlerin eleştirilerinden yapıcı bir şekilde yararlanmasıdır.
Mesleğe bakış: Bu alt boyutta ise öğretmenliği sevme ve kendini değerlendirmede dürüst olmaya bakılmıştır.
2.3.2. Yansıtıcı Otobiyografi Görüşme Formu
Öğretmen adaylarının, öğretmenliğe ya da Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenliğine yönelme süreci, lisans eğitimi süresince içinden geçtikleri düşünsel süreç, öğretmenliğe yönelik düşüncelerini etkileyen kişilerin (öğretmenlerin) özelliklerinin yanısıra, eğitim ve öğretim süreçlerine ilişkin görüşleri ile DKAB öğretmeninin rolü ve görevleri hakkındaki düşüncelerinin açığa çıkarılmaya çalışıldığı sorulardan oluşmaktadır. (Bkz. EK-6)
2.3.3. Ders Planları
Öğretmen adayları tarafından örnek ders sunumu için hazırlanmıştır. Ders işlenişinde hangi yaklaşımları benimseyeceği, uygulama esnasında hangi yöntem ve teknikleri kullanacağı, sunum esnasında dikkat edeceği hususların neler olduğu ve zamanı kullanma gibi konularda öğretmen adaylarının sahip olduğu kuramsal bilgileri ders planlarına yansıtmaları beklenmektedir.
2.3.4. Ders Öncesi ve Sonrası Yansıtıcı Günlükler
Öğretmen adaylarının ders ile ilgili duygu, düşüncelerini, öngörülerini almak üzere ders anlatımlarından önce ders öncesi günlükler doldurtulmuştur. (Bkz. EK-7) Her bir öğretmen adayı tarafından anlatılan dersten sonra öz değerlendirme yapmak üzere de ders sonrası yansıtıcı günlükler tutulmuştur. Genel olarak öğretmen adaylarının hedefler, öğrenme-öğretme ve değerlendirme süreçlerinde hangi değişkenleri neden dikkate aldıklarına, ders planının ne kadar uygulanabildiğine, öğretim uygulaması sırasında yaşadığı problemlere ve bunların nedenlerine, yaşadığı bu problemleri nasıl aşabileceğine, dersi değerlendirmeyi nasıl planladığına ve gerçekleştirdiğine, öğretimi
yeniden tasarımlama olanağı verildiğinde neleri neden değiştireceğine yönelik düşüncelerini yansıtan sorulara yer verilmiştir. (Bkz. EK-8)
Moon (2006, ss. 52-53)’a göre yansıtıcı günlükler az ya da çok yapılandırılmamış bir formatta olabileceği gibi yapılandırılmış formatta da olabilir. Çalışmamızda ders öncesi ve sonrası günlükler, yarı yapılandırılmış formda hazırlanmış. Bu yolla öğretmen adayları belli hususlarda düşünmeye sevk edilmeye çalışılmıştır.
2.3.5. Mikroöğretim Değerlendirme Formu
Arkadaşlarının ders anlatımlarını izleyen öğretmen adayları tarafından, ders anlatan katılımcıya dönüt vermek ve katılımlı yansıtıcı gözlem yapmak üzere doldurulmuştur. Bu formlar aynı zamanda veri toplama aracı işlevi görmüştür. (Bkz. EK-9)
Mikro öğretim değerlendirme formunun ön yüzünde rubrik tarzında bir form bulunmaktadır. Burada dersin uygulanmasında öğretmen adayının performansı puanlanmış, gerekli durumlarda açıklama yazabilecekleri bir alan konulmuştur. Formun arka yüzünde ise dersin sırasıyla en güçlü yönünü belirtmeleri istenmiş ayrıca bu yönleri neden güçlü buldukları sorulmuştur. İkinci soru olarak sırasıyla dersin en zayıf üç yönünü yazmaları istenmiş ve bu zayıf yönlerin geliştirilmesi için öneri alınmaya çalışılmıştır.
2.3.6. Gözlem Kayıtları
Araştırmacı tarafından örnek ders uygulaması ile ilgili tutulan gözlem notlarını içermektedir. Ders anlatımıyla ilgili öğretmen adayına dönüt vermek üzere araştırmacı tarafından doldurulan mikro öğretim değerlendirme formu da gözlem kayıtlarının bir parçasıdır. Doğrudan sınıf ortamında yapılan gözlem ile birlikte gerekli hallerde video kayıtlarına müracaat etmek suretiyle gözlem kayıtları tutulmuştur.
2.3.7. Uygulama Sonrası Görüşme Formu
Araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır Görüşmede öğretmen adaylarına yöneltilecek sorular listesi hazırlanmış ve bunlar belli bir sıraya
konduktan sonra uzman görüşüne sunulmuştur. Gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra görüşme formu uygulamaya hazır hale getirilmiştir.
Görüşme ile öğretmen adaylarından, yansıtıcı uygulamaların öğretmen adaylarının öğretimi planlama, uygulama ve değerlendirme süreçlerine katkısı, öğretmenlik mesleği ile ilgili düşünce ve tutumlarındaki değişime etkisi ile ilgili dönüt alınmaya çalışılmıştır.