Sayısal SON
SINIF 124.220 (%65) 67.703
ANKET 3.797 (%82) 818 (%18) 4.615 %44 Sözel SON SINIF 85.287 (%71) 34.491 (%29) 119.778 %21 ANKET 1.883 (%79) 490 (%21) 2.373 %23 Eşit Ağırlıklı SON SINIF 185.909 (%74) 63.982 (%26) 249.891 %41 ANKET 3.056 (%87) 455 (%13) 3.511 %33 TOPLAM SON SINIF 395.416 (%74) 166.176 (%26) 561.592 %100 ANKET 8.736 (%83) 1.763 (%17) 10.499 %100
Anket çalışmasında sorulara cevap vermeyen öğrenci kümesi sorudan soruya varyasyon gösterdiğinden regresyon analizinde bu çalışmadan yaratılan hangi değişkenlerin kullanıldığı gözlem sayısını etkilemektedir. Analizde kullanılan gözlem sayısının çok düşmesini engellemek amacıyla anket çalışmasına dahil olan öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun cevap vermediği veya güvenilir cevaplar vermediği bazı sorulardan faydalanılamamıştır. Örneğin, öğrencilerin anne ve babalarının meslek tanımlarını soruyan soruya az sayıda ve tutarsız cevaplar verilmesi üzerine bu soru kullanılarak bir değişken yaratılmamıştır.
Kullanılan değişkenleri kişisel değişkenler ve grup değişkenleri olarak ikiye ayırmak mümkündür. Kişisel değişkenler her bir öğrenciye özel değerlere sahipken, grup değişkenleri aynı okul, okul türü veya coğrafi bölgedeki öğrenciler için eşit değerlere sahiptir. Cinsiyet, ÖSS ve LGS sıralamaları, Çalışma, Dershane, Anne Baba Eğitimi, Gelir, Kardeş Sayısı, Tutum ve Değerler ve Okul Memnuniyeti değişkenleri kişisel, Bölge, Okul, Okul Türü, Okul Grubu ve Akran Konumu ise grup değişkenleridir.
Regresyon analizinde kullanılan değişkenlerin bazıları özel olarak bu analizde kullanılmak üzere Anket ve Son Sınıf veritabanlarındaki bilgiler kullanarak türetilmiştir6. Bu değişkenler ve tanımları şöyledir:
‐ ÖSS (OSSSAY): Son sınıf öğrencileri sayısal ÖSS puanlarına göre en başarılıdan aşağı doğru sıraya dizilerek, en başarılı öğrenciye 1, en başarısız öğrenciye de 0 değeri verilmesiyle “yüzdelik” başarı ölçütü elde edilmiştir. Yapılan analizlerde tahmin edilen ÖSS başarı ölçütü olarak bu değişken kullanılacaktır.
‐ LGS (LGSSAY): Bölüm 1.2’de anlatılan eşleştirme ve doldurma işlemleri sonrası elde edilen son sınıf öğrencilerinin LGS puanları en yüksekten aşağı doğru sıraya dizilerek, en yüksek puana sahip öğrenciye 1, en düşük puana sahip öğrenciye de 0 değeri verilmesiyle “yüzdelik” LGS sıralaması elde edilmiştir.
‐ Cinsiyet (CINSE, CINSK): Son Sınıf veritabanındaki her öğrenci için cinsiyetlerini belirten birer kukla değişkeni yaratılmıştır. CINSE erkek öğrenciler için 1, kız öğrenciler için 0 değerlerini alırken CINSK erkek öğrenciler için 0, kız öğrenciler için 1 değerlerini almaktadır.
‐ Okulda Çaba (OKULCABA): Son Sınıf veritabanında her okul türü için, her bir kulvardaki öğrencilerin [0,1] aralığına oturtulmuş Ortaöğretim Başarı Puanlarının (OBP) yine aynı okuldaki öğrencilerin [0,1] aralığına indirgenmiş LGS puanlarına regresyonundan elde edilen artığın tekrardan [0,1] aralığına oturtulmasıyla elde edilmiştir.7 Buradaki amaç, öğrencilerin liseye girişte sahip oldukları birikimden bağımsız gerçekleşmiş başarılarına bakarak bunu sağlayan kişisel gayreti ölçmektir. Bu yüzden OBP puanlarının LGS puanları tarafından açıklanmayan kısmı Okulda Çaba olarak adlandırılmıştır. Böylece Okulda Çaba’sı 0,50 olan bir öğrenci kendi LGS başarısından beklenen gayreti göstermiş demektir.
‐ Dershane (DERSHIC, DERSAZ, DERSORTA, DERSCOK): Anket çalışmasına dâhil olan öğrencilere o ana dek kaç saat dershaneye gittikleri ve daha sonra kaç saat dershaneye gitmeyi planladıkları sorulmuştur. Verilen cevaplar ışığında dört adet dershane kukla değişkeni yaratılmıştır: Hiç, Az, Orta, Çok.8
‐ Gelir (GELIRAZ, GELIRORTA, GELIRUST, GELIRENUST): Anket çalışmasına dâhil olan öğrencilere ailelerinin ortalama aylık gelirlerinin soruda verilen 12 gruptan hangisine en yakın olduğunu belirtmeleri istenmiştir. Verilen cevaplara göre öğrenciler, ailelerinin gelirlerine göre dört ayrı gruba ayrılmış ve her bir grup için bir kukla değişkeni
7 Sayısal kulvardaki öğrenciler için Sayısal LGS sıralaması, Eşit Ağırlıklı ve Sözel kulvarlardaki öğrenciler için Eşit Ağırlıklı LGS sıralamaları kullanılmıştır.
yaratılmıştır. GELIRAZ: 0-450 YTL, GELIRORTA: 450-1.000 YTL, GELIRUST: 1.000-3.000 YTL, GELIRENUST: 1.000-3.000+ YTL.
‐ Anne ve Baba Eğitimi (AHIC, AILK, AORTA, ALISE, AYUKSEK; BHIC, BILK, BORTA, BLISE; BYUKSEK): Anket çalışmasına dahil olan öğrencilere anne ve babalarının en son bitirdikleri okul sorulmuş ve her bir mezuniyet seviyesi için ayrı kukla değişkenleri yaratılmıştır. YUKSEK: Yüksek öğrenim mezunu, LISE: Lise mezunu, ORTA: Ortaokul mezunu, ILK: İlkokul mezunu, HIC: Hiçbiri.
‐ Kardeş Sayısı (KARDESSAYI): Anket çalışmasına dahil olan öğrencilere kaç adet kardeşleri olduğu sorulmuş ve verilen cevaplar eşliğinde bir sürekli değişken yaratılmıştır. ‐ Tutum ve Değerler (TUTUMDEGER1, TUTUMDEGER2): Anket çalışmasına dahil olan
öğrencilere sosyal ve siyasi konulardaki görüşleri sorulmuş (20. Ve 50. Sorular) ve alınan cevaplardan bir faktör analizi sonucu iki adet değişken yaratılmıştır. Bu değişkenler her öğrenci için birbirinden bağımsız iki sosyal boyuta göre değerler almaktadır.
‐ Akran Konumu (AKRANKONUM): Son Sınıf veritabanında her öğrenci için aynı okulda okuduğu öğrenciler arasındaki LGS sıralaması hesaplanmış ve böylece akranlarının göreceli konumunu ölçmek üzere bir değişken olarak yaratılmıştır.9
‐ Okul:
• Okul Türü (MESLEK, COKPROG, ANADMESLEK, IMAMHATIP, RESMI, YDA, OZEL, ANADOLU, ANADOGR, OZELFEN, FEN): Anket çalışmasına dahil olan öğrencilerin okuduğu 11 ayrı ortaöğretim kurumu türü için birer kukla değişkeni yaratılmıştır. MESLEK: Meslek Lisesi, COKPROG: Çok Programlı Lise, IMAMHATIP: İmam Hatip Lisesi, AMESLEK: Anadolu Meslek Lisesi, RESMI: Resmi Lise, YDA: Yabancı Dil Ağırlıklı Lise, ANAD: Anadolu Lisesi, ANADOGR: Anadolu Öğretmen Lisesi, OZELFEN: Özel Fen Lisesi, FEN: Fen Lisesi.
• Okul Grubu (MESLEKGR, RESMIGR, OZELGR): Öğrencilerin okuduğu okullar türlerine göre üç ayrı kategoriye ayrılmış ve her kategori için ayrı bir kukla değişkeni yaratılmıştır. RESMIGR: Resmi Lise, MESLEKGR: Meslek Lisesi,
İmam Hatip Lisesi, Çok Programlı Lise, Anadolu Meslek Lisesi, ÖZELGR: Fen Lisesi, Özel Fen Lisesi, Anadolu Öğretmen Lisesi, Yabancı Dil Ağırlıklı Lise, Anadolu Lisesi, Özel Lise)
• Okul Kodu: Son Sınıf veritabanındaki her bir orta öğretim kurumu için ayrı bir kukla değişkeni yaratılmıştır (Son Sınıf veritabanında toplam 5,214 okul, Anket veritabanında 393 okul).
‐ Coğrafya (IST, BM, EGE, DM, BA, AK, OA, BK, DK, KDA, ODA, GDA): Türkiye İstatistik Kurumu tarafından NUTS-1 kıstaslarına göre belirlenen 12 coğrafi bölge için birer kukla değişkeni yaratılmıştır.
‐ Kırsal (KOY, KASABA, SEHIR): Anket çalışmasına dahil olan öğrencilere doğdukları yeri Köy, Kasaba (Küçük Şehir) ve Şehir seçeneklerinden biriyle tanımlamaları istenmiş ve verilen cevaplara göre üç adet kukla değişkeni yaratılmıştır.
‐ Okuldan Memnuniyet (OM1, OM2): Anket çalışmasına dahil olan öğrencilere okumakta oldukları okullarındaki akademik ve sosyal hayat hakkındaki düşünceleri sorulmuş ve elde edilen cevaplardan bir faktör analizi sonucu birbirinden bağımsız iki adet değişken yaratılmıştır.
Bu yeni değişkenlere ek olarak daha önceki bölümlerde tanıtılan ÖSS ve LGS sıralamaları gibi değişkenler de regresyon analizinin yapı taşlarını oluşturmaktadırlar. Regresyon Analizinde kullanılan belli başlı değişkenlerin ortalama ve standart sapmaları Tablo 3.1’de gösterilmektedir. Anket çalışması açısından dikkat edilmesi gereken bir husus elde edilen kesimlerin Son Sınıf veritabanından elde edilen kesimlere benzerlik göstermeleridir.
Tablo 3.1: Kullanılan Değişkenlerin Ortalama ve Standart Sapmaları Veritabanı: Değişken: Sayısal Anket Çıtaüstü Sayısal Anket Çıtaaltı Sayısal Son Sınıf Çıtaüstü Sayısal Son Sınıf Çıtaaltı OSSSAY 0,86 (0,16) 0,28 (0,21) 0,81 (0,18) 0,26 (0,20) LGSSAY 0,80 (0,22) 0,37 (0,25) 0,72 (0,25) 0,34 (0,24) CINSK 0,38 (0,49) 0,22 (0,41) 0,40 (0,49) 0,21 (0,41)
OKULCABA 0,50 (0,29) --- 0,50 (0,29) --- DERSCOK