Tiroit Dozimetrisi

Çernobil kazasından alınan tiroit dozları dört ayrı bileşenden kaynaklanmaktadır: (1) 131_{I alımından dolayı iç ışınlanma,}

(2) Kısa yarılanma ömürlü; 132_I, 133_I, 135_I, 131_Te, 132_{Te alımından dolayı iç ışınlanma,}

(3) 134_Cs, 137_{Cs gibi uzun yarılanma ömürlü radyonüklitlerin alımından dolayı iç ışınlanma,}

(4) Yeryüzünde ve çevredeki diğer malzemelerde biriken radyonüklitler nedeni ile dış ışınlanma,

Vücuda alınan 131_{I’den kaynaklanan iç ışınlanma dozları, tiroit dozuna neden olan en önemli etkendir.} 131_{I’den alınan doz, temel olarak, taze inek sütü tüketimine bağlıdır. Özellikle çocuklarda, tiroit bezi}

hacminin küçük olması ve süt tüketim miktarının fazlalığı nedeni ile tiroit dozu yetişkinlerden daha yüksek olmuştur. Sindirim yolu ile vücuda alınan aynı miktardaki 131_{I aktivitesinin neden}

olduğu radyasyon dozları, yetişkinlere göre; yeni doğan bebeklerde 16 kat, 1-4 yaş arasındaki çocuklarda 8 kat, 5 yaşın üzerindeki çocuklarda 4 kat daha yüksek bulunmuştur [10].

Vücuda, solunum ve sindirim yoluyla 131_{I alımından kaynaklanan tiroit dozunun belirlenmesi}

için, kaza sonrasındaki birkaç hafta içerisinde Beyaz Rusya, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’da yaklaşık 350000 kişide radyasyon dedektörleri kullanılarak, doğrudan boyun bölgesinden tiroit ölçümleri yapılmıştır. Tiroit dozlarının hesaplanması için tiroit ölçümleri ile belirlenen doz hızının zamana bağlı değişiminin belirlenmesi gerekmektedir. Doz hızının zamana bağlı değişimi; tiroit ölçümleri öncesi ve sonrasındaki 131_{I alım miktarı ile} 131_{I’in vücuttaki metabolizması dikkate}

alınarak hesaplanır. Çoğu kişide 131_{I alımı, radyoaktivite ile kirlenmiş süt, süt ürünleri ve yeşil}

yapraklı sebzelerin tüketimi yoluyla gerçekleşmiştir. Solunum yolu, sadece, kirlenmiş gıdaların tüketilmediği durumlarda önem kazanmaktadır.

Aynı bölgede yaşayan doğrudan ölçümleri yapılmamış insanlar için doz hesapları, beslenme alışkanlıkları ve ölçüm yapılan kişilerden alınan verilerin istatistik dağılımları dikkate alınarak hesaplanmıştır. Çok az veya hiç tiroit ölçümü yapılmayan bölgelerde yaşayan kişiler için tiroit dozları, kazadan sonraki birkaç hafta içerisindeki 131_I/137_{Cs oranları, ışınlama hızı veya sütteki} 131_I

konsantrasyonu dikkate alınarak belirlenmiştir.

Olay sırasında henüz anne karnında bulunan bebekler için tiroit dozu hesapları anne tarafından alınan 131_{I ile anneden bebeğe geçiş faktörleri dikkate alınarak yapılmıştır.}

Kısa yarılanma ömürlü 132_I, 133_I, 135_I, 131_Te, 132_{Te alımından kaynaklanan tiroit dozunun hesaplanmasında}

genellikle 131_{I’in radyoaktif salım içerisindeki miktarı, çevreye dağılım oranı ve insan vücudundaki}

birikim oranları kullanılmıştır.

131_{I dışındaki izotoplar arasında, tiroit dozuna anlamlı katkı sadece uzun yarılanma ömürlü} 134_Cs

ve 137_{Cs’den kaynaklanmıştır.}

4.2.1. Tiroit Dozu Değerlendirmeleri

Beyaz Rusya, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’da kirlenmiş bölgelerde yaşayan halkın, radyoaktif iyot ile kirlenmiş gıdaların tüketimi nedeni ile aldığı tiroit dozları; insanların yaşına ve yeryüzündeki kirlenmeye bağlı olarak çok büyük değişiklikler göstermiştir. Ortalama tiroit dozları, yaşanan bölgenin kirlenme seviyesi ve olay sırasındaki yaşa bağlı olarak ortalama 0.03–0.3 Gy arasında olup bazı Rus köylerinde ortalama tiroit dozu 1 Gy’i ve kişisel tiroit dozları 10 Gy’i aşmıştır. 50 Gy’e kadar çıkan değerler tespit edilmiştir.

Kırsal kesimdeki tiroit dozlarının kent bölgelerinden yaklaşık iki kat daha fazla olduğu görülmüştür.

Doğrudan tiroit ölçümleri kullanılarak, yerleşim bilgileri, beslenme alışkanlıkları ve diğer

gerekli bilgiler dikkate alınarak Beyaz Rusya ve Ukrayna’da yaklaşık 25000 kişi üzerinde

sayıda da 1 Gy üzeri doz değerleri görülmüştür. Bu çalışma sonucu bulunan, kişisel tiroit doz dağılımları Tablo 7’de verilmektedir [7].

Tablo 7. Ukrayna ve Beyaz Rusya’da yapılan tiroit doz ölçümlerinin geometrik ortalamaları

Tiroit doz aralığı (Gy)

Kişi Sayısı

Ukrayna Beyaz Rusya

0.00 - 0.30 7589 5039

0.31 - 1.00 3404 3438

>1.00 2227 3273

Tümü 13220 11750

Kişisel dozların farklılık göstermesi nedeni ile doz dağılım tahminleri zorlaşmaktadır. Mevcut doz tahminleri, özellikle tiroit dozlarında ölçümlerin az olduğu bölgelerde pek çok belirsizlik içermektedir.

En yüksek doza, Beyaz Rusya’da Gomel bölgesinde bulunan çocuklar maruz kalmıştır. 0-7 yaş arasındaki çocuklarda hesaplanan tahmini tiroit dozlarının dağılımı Tablo 8’de

gösterilmektedir [2].

Tablo 8. Gomel ve Mogilev bölgelerinde 0-7 yaş arasında bulunan çocuklarda tahmin edilen tiroit

doz dağılımı

Doz aralığı (Gy)

0-7 Yaş Çocuk Sayısı

Gomel Mogilev Toplam

<0.05 784 256 1040 0.05-0.1 527 339 866 0.1-0.3 1762 586 2348 0.3-1 3573 476 4049 1-2 1983 119 2102 >2 5727 44 5771

Beyaz Rusya’da 0-7 yaşlarındaki çocuklar için ortalama tiroit dozu 1 Gy civarında bulunmuştur. Gomel bölgesindeki çocuklarda tiroit doz dağılımı, Tablo 9’da gösterilmiştir [2].

42

Tablo 9. Beyaz Rusya’nın Gomel bölgesindeki 0-15 yaş grubu çocukların aldığı tiroit dozları

dağılımı

Doz aralığı (Gy)

Çocuk Sayısı

<1 yaş 1-7 yaş 8-15 yaş

<0.05 134 650 1058 0.05-0.1 58 469 884 0.1-0.3 224 1538 2998 0.3-1 587 2986 4729 1-2 318 1665 1563 >2 3667 2060 1107

Anne karnındaki bebeklerin tiroit dozları hakkında sınırlı bilgi bulunmaktadır. Mayıs 1986 ve Şubat 1987 arasında doğan 250 çocukta yapılan çalışmada hesaplanan tiroit dozları 4.3 Gy’e kadar yükselmiştir, 135 çocuk 0.3 Gy’den daha az, 95 çocuk 0.3 ve 1 Gy arasında ve 20 çocuk 1 Gy’den fazla dozlara maruz kalmıştır.

Nükleer kaza sonrasında yayılan radyoaktif iyotun insan vücuduna alımından önce, tiroit bezinin radyoaktif olmayan iyot verilerek doyuma ulaştırılması, beklenen doz değerleri dikkate

alınarak belirlenen kriterler içerisinde sadece gerekli durumlar için acil önlemler

sınıfında yer almaktadır. İyot tabletlerinin etkinliğinin artırılması için, tabletlerin kazadan önce veya hemen sonra alınması gerekmektedir. Polonya iyot tabletlerinin etkin dağıtım ile tiroit dozlarının azaltılmasına iyi bir örnek sergilemiştir. Bu uygulama eski Sovyetler Birliği’nde sadece iyileştirme personeli ile çoğunluğu Pripyat halkı olmak üzere 30 km’lik alandan boşaltılan insanlar için kısmen uygulanmıştır. İyot tabletlerinin kazadan sonraki ilk 6-30 saat içerisinde alınması sonucunda tiroit dozu, Pripyat halkı için ortalama 6 kat, iyot tableti ile birlikte evde kalan (sığınma) halk için yaklaşık 10 kat daha düşük olmuştur.

Eski Sovyetler Birliği’nde genel olarak iyot tabletlerinin bir hafta gecikme ile dağıtılması ve nüfusun sadece bir kısmını kapsaması nedeniyle solunum yoluyla maruz kalınan tiroit dozları değişmezken sindirim yolu ile kirlenmiş sütten alınan kollektif tiroit dozu miktarının yaklaşık %30’u önlenmiştir. Kazadan en çok etkilenen üç ülke dışında kalan ülkelerde ortalama olarak; Avrupa ülkelerinde, bebeklerde tiroit dozları 1-25 mGy aralığında, Asya’da 0.1-5 mGy ve Kuzey Amerika’da yaklaşık 0.1 mGy ölçülmüştür. Tiroit dozu değeri pek çok parametreye bağlı olup, kazadan etkilenen bazı Avrupa ülkelerde 500 mSv civarına varan değerler saptanmıştır. Yetişkin tiroit dozları ise yaklaşık 5 kat daha düşüktür.