Ticaret Yaratıcı Etkis

Gümrük Birliği‟nin oluĢturulmasıyla dıĢ ticaretin önündeki engeller kalkmakta, üye ülkeler arasındaki dıĢ ticaret hacmi geniĢlemekte ve üretim daha etkin ülkelerde toplanmaktadır. Birliğe üye olan ülkelerin üretiminin olumlu yönde geliĢmesi Gümrük Birliği‟nin ticaret yaratıcı etkisini doğurur. Ticaret yaratıcı etki Gümrük Birliği‟nin kurulması ile birlikte ticaret hacmindeki artıĢa iĢaret etmektedir. Böylelikle birliğe üye bir ülke birliğe üye bir baĢka ülkeden ithalatı daha ucuza bulma imkanına kavuĢur. Bu durumda üye ülke bir malı yurtiçinde üretmektense, tarifeler kalktıktan sonra daha düĢük fiyata sahip olan ortağından alır. Bu durumda söz konusu ülke hem daha düĢük maliyetli üye diğer bir ülkeden aynı ürünü bulmuĢ

96_{Karluk 246.}

42

olur hem de tüketiciler malı daha ucuza elde ettikleri için daha çok tüketim Ģansına sahip olurlar97.

Ticaret yaratıcı etkinin refah kazançları iki bölümden oluĢmaktadır. Ġlki yüksek maliyetleri ülkede yerli malının üretiminin azalmasıyla ortaya çıkan üretim kazançlarıdır. Ġkinci ise düĢük fiyattan dolayı tüketicilerin rantındaki artıĢı gösteren tüketim kazançlarıdır. Bu iki etkinin toplamı ise bize ticaret yaratıcı etkinin refah etkisini verir98. Statik analiz çerçevesinde bölgesel ekonomik entegrasyonun refah etkilerini belirleyen faktörlerden bazılarını ise Ģu Ģekilde sıralanabilir99

.

- Birliğe üye ülkenin toplam harcamaları içinde ithalatın payı düĢük ve yerli tüketimin payı yüksekse gümrük birliğinin söz konusu ülke için refah artıracağı varsayılmaktadır.

- Birliğe üye ülkenin toplam ithalatın içinde birlik-içi ülkelerin payı ne kadar yüksekse, refah etkisinin o kadar fazla olacağı varsayılmaktadır.

- Birliğe üye ülkenin birlik öncesi tarifeleri ne kadar yüksekse, refah etkisinin o kadar fazla olması beklenmektedir.

- Ticaret yaratıcı etkinin görüldüğü ülkenin refahının artacağı, ticaret saptırıcı etkinin görüldüğü ülkenin ise refah seviyesinin azalacağı varsayılmaktadır. - Üye ülkeler coğrafi olarak yakınsa, taĢıma-ulaĢım maliyetleri azalır,

böylelikle ticaret yaratıcı etki artar.

- Birlik üyesi ülkelerin birbirlerini tamamlayıcı (gümrüklerle korunan endüstriler birbirinden farklı olması durumu) ya da rekabetçi (gümrüklerle korunan endüstrinin benzer olması durumu) olmaları durumunda farklı etkiler ortaya çıkar. Eğer üye ülke ekonomileri rekabetçi ise gümrük birliğinden sağlanacak yararların o kadar yüksek olması beklenir. Bu durumda

97

Thomas A. Pugel, Peter H. Lindert, International Economics, Eleventh Edition, McGrawHill , 2000, 216-218.

98 _{Bela Balassa, Economic Development and Integration, Centro de}

EstudiosMonetarioslLatinamerikanos, Mexico, 1995, 18-22.

99 _{Richard G. Lipsey, TheTheory of CustomsUnion: A General Equilibrium Analysis, LewisReprints,}

43

birlikiçinde yüksek maliyetli üreticiden üretim düĢük maliyetli üreticiye geçer. Böylelikle üretim etkinleĢir. Fakat tamamlayıcı ekonomileriçin böyle bir etki söz konusu değildir100

.

Bu etki ülke içinde karĢılaĢtırmalı üstünlüklere uygun bir uzmanlaĢmanın sonucudur. Ticaret yaratıcı etkinin büyüklüğü, gümrük birliği sonucunda birliğe katılan ülkelerin refah artıĢının da büyük olacağının göstergesidir.

Üretim etkilerinden Ticaret Yaratıcı etkinin nasıl ortaya çıktığını bir örnek yardımı ile açıklayalım. Türkiye, Almanya ve Fransa‟nın ticaret iliĢkilerli aĢağıdaki tablo yardımıyla gösterilmiĢtir. Bu ülkeler otomobil üretmektedirler. Türkiye, otomobili diğer ülkeler göre daha yüksekmaliyetle üretmektedir. Almanya‟nın otomobil üretim maliyeti diğerlerine göre daha düĢüktür. Bu ülkelerin otomobil üretim maliyetlerine iliĢkin maliyetler aĢağıdaki gibidir.

Tablo 2.3 Otomobil Üretimine ĠliĢkin Maliyetler(100.000 TL/ adet)

Kaynak: Robert G. Hine “ Customs Union Enlargement and Adjustments: Spain’s Accession to the European Union Community”, Journal of Common Market Studies, C:1,No:1, 1989, 27

100 Seyidoğlu, 209-210 Türkiye (A ülkesi) Almanya( Bülkesi) Fransa (C ülkesi) Otomobil Üretim Birim Maliyeti 50.000 43.000 46.000 Maliyet Türkiye %20 Güm.Vergisi 50.000 51.600 55.200 Maliyet OGT 50.000 43.000 50.600

44

Türkiye‟nin normal Ģartlarda fiyatı daha düĢük olduğu için otomobili Almanya‟ dan ithal etmesi gerekmektedir. Yukarıdaki tabloya göre, Türkiye‟ deki ithalatçıların aslında yüksek vergi nedeniyle daha ucuza mal edilen ithal otomobillerden alma Ģansları yoktur. Çünkü vergiden sonra ithal otoların fiyatı yerli üretim maliyetinin üstüne çıkmaktadır. %20‟ lik gümrük vergisiyle 43.000‟ e üretilen Alman otomobillerin Türkiye‟ ye maliyeti 51.600‟ e, 46.000 olan Fransız otolarının maliyeti de 55.200‟ e çıkmıĢtır. Hal böyleyken, her iki ülkeden ithal edilecek olan otomobil maliyeti yerli otomobil üretim maliyeti olan 50.000‟ in üzerinde kalmaktadır. Almanya ile Türkiye‟ nin Fransa‟ yı dıĢarıda bırakacak Ģekilde birlik oluĢturduklarını varsayalım. Ülkelerin oluĢturdukları GB ile mal hareketlerine konan kısıtlamaları kaldıracaklardır. Türkiye ve Almanya aralarında bir gümrük birliği kurmaları durumunda kendi aralarında uyguladıkları gümrükleri kaldıracaklar ve Fransa‟ ya karĢı %10 OGT uygulamaya koyacaklardır. GB öncesi yüksek maliyeti nedeniyle gerçekleĢmeyen Almanya‟ dan otomobil ithalatı GB kuulduktan sonra mümkün olacaktır. Çünkü Almanya ve Türkiye arasında gümrükler sıfırlanacağı için Alman ithal otomobilin ithal fiyatı 43.000 olacaktır. Bu durumda tüketiciler 50.000‟e yerli otomobil yerine 43.000‟ e ithal otomobili tercih edeceklerdir. Bu talep artıĢı üretimi yüksek maliyetli Türkiye‟ den, düĢük maliyetli Almanya‟ ya kaydıracaktır. Bu durumda Almanya için GB‟ nin statik refah etkilerinden ticaret yaratıcı etkisi (olumlu üretim etkisi) ortaya çıkmıĢ olacaktır.101

101_{Robert G. Hine “ Customs Union Enlargement and Adjustments: Spain’s Accession to the}

45

Gümrük birliğinin üretim tüketim etkileri aĢağıdaki grafikte yorumlanmıĢtır.

(A ve B Ülkeleri mevcut)

Kaynak: Miltiades Chacholiades,International Economics. (Singapore: 1990) 232.

ġekil 2.2 Gümrük Birliği’nin Üretim Etkisi

ġekildeki DD‟ ve SS‟ eğrileri X malı için talep ve arz eğrileridir. A‟nın gümrük birliği kurduğu B ülkesinde X malı fiyatının sabit ve arzının sonsuz elastik olarak yatay eksene paralel olarak PP‟ olduğunu varsayalım. A ülkesinin B ülkesinden ithal edilen X malın fiyatı gümrük birliğinden önce, TT‟ ne yükselecektir. A ülkesindeki malın tüketimi 0Q3, üretimi ise 0Q2 olacak, Q2Q3 kadar mal B ülkesinden ithal edilecektir. G1G2F3F4 diktörtgeni A ülkesinin gümrük vergisi hasılatını göstermektedir. A ile B ülkeleri kendi aralarında gümrük birliği kurup, gümrük vergisini kaldırdıktan sonra, A‟nın tüketimi 0Q4‟e artacak üretimi ise

46

0Q1‟e daralacaktır. Gümrük birliği sonrasında A‟nın B‟den ithalatı Q1Q4 kadar olacaktır. Gümrüklerin kalkması, A ülkesi tüketicilerinin lehine olmaktadır. ġekildeki PF4G2T alanı A ülkesindeki tüketicilerin kazancıdır.102

G1F2F3G2 alanı birlikten önce tüketicilerin ödemesi gereken ödemedir ve artık böyle bir ödeme yoktur. PF1G1T alanı gümrük birliğinden sonra ortaya çıkan üreticilerin rant kaybı olup, tüketicilerin kazancıdır. Tüketicilerin kazançları,F1F2G1 ve F3F4G2 üçgenlerinin alanları kadardır. Birinci üçgen malın üretim maliyetinde meydana gelen tasarruf olup ikinci üçgen ise tüketim etkisi olan tüketici rantını ifade etmektedir.