TIBBĠ ATIK BERTARAF SÜRECĠ

21. yüzyılda geliĢen teknoloji sağlık alanında da kendini göstermiĢtir. GeliĢmiĢ ülkelerdeki sağlık sektöründe kullanılan malzemelerin neredeyse 2/3 ünden fazlası tek kullanımlıktır. Bu tek kullanımlık ürünlerin artıĢı beraberinde atık miktarını da fazlalaĢtırmıĢtır. Günümüzde tıbbi atıklar son 15–20 yıldan daha fazla kesici delici atık içermektedir. Tıbbi atıkların içeriğinde olan enfeksiyon ajanları ve virüsleride göz önüne alındığında tıbbi atıkların diğer atıklardan ayrı iĢlem görmesi gerekliğini doğurmuĢtur.

Tıbbi atıklar herhangi bir atık türünden daha fazla enfeksiyon riski ve yaralanma ihtimali taĢıdıklarından tıbbi atıkların tehlikeleri ile ilgili artıĢ meydana gelmiĢtir. Atıkların toplanması taĢınması, depolanması iĢleme tarzı ve nihai bertarafında insan sağlığına potansiyel büyük risk bulunmakta olduğundan sağlık kuruluĢları için yürürlükte olan yönetim metotları ve maliyeti açısından problem oluĢturmaktadır. Atık yönetimiyle istenilen, meydana gelen tehlikeli atık miktarının azaltılmasıdır. Bununla birlikte bugün ülkelerin büyük çoğunluğu en ekonomik yöntemleri tercih etmektedir (Kuhling 2002). Tıbbi atık bertarafı maliyetli olduğu için çeĢitli yöntemler kullanılarak bu maliyetin azaltılması hedeflenmektedir. Bunların baĢında daha az atık çıkmasını sağlamak gelmektedir.

4.3.1 Tıbbi Atıkların Ayrı Toplanması

Tıbbi atıkların diğer atıklardan ayrı toplanması ve geçici depolanması sağlık kuruluĢlarından, depolardan alınarak taĢınması ve imha edilmesi Belediyelerin, denetim ve yaptırım ise Çevre ve Orman Bakanlığının sorumluluğundadır (Çap 2002). Belediyelerin sorumlulukları, büyükĢehirlerde ise büyükĢehir belediyesine aittir.

Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taĢımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikiĢli ve körüksüz olarak üretilen, çift kat kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DĠKKAT TIBBĠ ATIK” ibaresini taĢıyan kırmızı renkli

plastik torbalar kullanılır. Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır. Bu torbalar hiçbir Ģekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz. Tıbbi atık torbalarının içeriği hiçbir suretle sıkıĢtırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boĢaltılmaz ve baĢka bir kaba aktarılmaz (TAKY 2005). Yönetmelikte bu Ģekilde tarifi yapılan poĢetlerin resimleri ġekil 4.1‟de görülebilmektedir. Torbaların aĢırı doldurulması taĢımayı zorlaĢtıracak ve kapatılmasını önleyecektir.

ġekil 4.1: Uluslararası tıbbi torbası ve tıbbi atık amblemi

Kesici ve delici özelliği olan atıklar diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıĢtırılması mümkün olmayan, üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DĠKKAT! KESĠCĠ ve DELĠCĠ TIBBĠ ATIK” ibaresi taĢıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmıĢ kutu veya konteynırlar içinde toplanır. Bu biriktirme kapları, en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları kapatılır ve kırmızı plastik torbalara konur. Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıĢtırılmaz, açılmaz, boĢaltılmaz ve geri kazanılmaz. Tıbbi atık torbaları ve kesici-delici atık kapları ¾ oranında dolduklarında derhal yenileri ile değiĢtirilirler. Yeni torba ve kapların kullanıma hazır olarak atığın kaynağında veya en yakınında bulundurulması sağlanır

(TAKY 2005). Yönetmelikte bu Ģekilde tarifi yapılan kutu veya konteynırların resimleri ġekil 4.2‟de görülebilmektedir.

ġekil 4.2: Kesici delici atık kabı

4.3.2 Tıbbi Atıkların Geçici Depolanması

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği‟ne göre 20 yatak ve daha fazla yatak kapasiteli üniteler, geçici tıbbi atık deposu inĢa etmekle veya ilgili kuruluĢun görüĢü alınarak aynı iĢlevi görecek konteynır bulundurmakla yükümlüdür.

Depolar en az 3 günlük atığı alacak kapasitede olmalıdır. Depoların dıĢarı doğru sürgülü, atıkların kolayca boĢaltılacağı kapıları olmalıdır. Kapıların üzerinde “Uluslararası Biyotehlike Amblemi” ve “Tıbbi Atık Deposu” ibaresi bulunmalıdır. Atık toplama araçları geçici depolara kolayca eriĢebilmelidir.

4.3.3 Tıbbi Atıkların Bertaraf Alanına TaĢınması

Tıbbi atıkların geçici atık depoları ve konteynırlar ile ünitelerden alınarak bertaraf tesisine taĢınmasından BüyükĢehir Belediyeleri, diğer yerlerde ise Belediyeler ve yetkilerini devrettiği kiĢi ve kuruluĢlar sorumludur. Atıklar tıbbi atık taĢıma lisansı alınan araçlar ile taĢınır. Tıbbi atık taĢıma araçlarının teknik özellikleri Tıbbi Atık Kontrolü Yönetmeliği‟nde (2005) Ģu Ģekilde bildirilmiĢtir:

a) Atıkların yüklendiği kısmın tamamen kapalı yapılması, b) SıkıĢtırma mekanizmasının bulunmaması,

c) ġoför mahalli ile atık yükleme kısmı arasında boĢluk bulunması,

d) Atık yükleme kısmının kaza halinde zarar görmemesi için sağlam yapılması,

e) Atık yükleme kısmının iç yüzeyinin paslanmaz, kolaylıkla temizlenebilen ve dezenfekte edilebilen düzgün yüzeyli olması,

f) Dik köĢeler içermemesi, kesiĢen yüzeylerin yumuĢak dönüĢlerle birbirine birleĢmesi, g) Sağ, sol ve arka yüzeylerinde görülebilecek uygun büyüklükte ve siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmıĢ “DĠKKAT! TIBBĠ ATIK” ibaresinin bulunması,

h) DıĢ yüzeyinin turuncu renge boyanması, gerekir.

BüyükĢehirlerde büyükĢehir belediyeleri, büyükĢehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler; tıbbi atık oluĢumuna neden olan sağlık kuruluĢları ile bunların tıbbi atık miktarları ve geçici depolama sistemleri, tıbbi atıkların toplanması ve taĢınmasında kullanılacak ekipman ve araçlar, toplama rotaları, araç temizleme ve dezenfeksiyon, kaza anında alınacak önlemler ve yapılacak iĢlemler, sorumlular, eğitim ve tıbbi atıkların bertarafında uyguladıkları sistemler baĢta olmak üzere detaylı bilgileri içeren Tıbbi Atık Yönetim Planı‟nı hazırlamak ve uygulamak zorundadır. BüyükĢehirlerde bu plan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görüĢleri alınmak suretiyle büyükĢehir belediyesi tarafından hazırlanır ve uygulanır.

Belediyeler taĢım sürecinde sağlık kuruluĢlarından topladıkları ve bertaraf ettikleri tıbbi atık miktarını kayıt altına alır ve yılsonu itibari ile valiliğe bildirirler.