İslam dini sosyal bir varlık olarak kabul ettiği insan için fıtratına uygun olan örtünme ile ilgili bir takım kurallar belirlemiştir. Dinî literatürde bu kurallara ‘hüküm’ denilmektedir. Burada tesettür konusu hüküm bakımından incelenecektir.
İslam dini, insanın şahsi hayatı ve sosyal hayata katılımıyla ilgili hükümler belirlemiş, hem cins olanlarla ve karşı cinsten olanlar arasında mahremiyet, mahrem olan ve olmayanlar karşısında örtünme, kadın ve erkeğin bir arada bulunması, birbirine bakması ve davranışları konusunda bazı sınırlamalar getirmiştir.186
Tesettürle ilgili olan Nûr suresinin 30-31. ayetlerinde geçen buyrukların bağlayıcı olup olmadığı, bir tavsiye mi yoksa bir emir mi olduğu zaman zaman tartışılmıştır.
Günümüzde tesettürle ilgili ayetlerin tartışılıyor olması, bu ayetlerin muğlak, anlaşılmayan veya farklı yorumlara açık ayetler olmalarından değil; günümüz şartlarında tesettür emrinin uygulanabilirliği ile alakalı bir sorundur. Çünkü tesettür ayetleri mânâ ve maksatları apaçık ayetlerdir. Tesettürde asıl olan ayetlerin geçtiği surenin ilk ayetinde surenin bütünü hakkında şöyle buyrulmaktadır:
183 Ümid Meriç, “Sosyolojik Açıdan Kılık-Kıyafet ve İslam’da Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 29-36, s. 34.
184 Abdülhamid Bilali, Örtülü Olmayan Hanımlara, 1. Baskı, Çev. Fatma Zehra, Buruc Yayınları, İstanbul 2008, s. 8.
185 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 72. 186 Apaydın, “Tesettür”, XXXX, 541.
41
"َنوُﺮﱠآَﺬَﺗ ْﻢُﻜﱠﻠَﻌَﻟ ٍتﺎَﻨﱢﻴَﺑ ٍتﺎَﻳﺁ ﺎَﻬﻴِﻓ ﺎَﻨْﻟَﺰْﻧَأَو ﺎَهﺎَﻨْﺿَﺮَﻓَو ﺎَهﺎَﻨْﻟَﺰْﻧَأ ٌةَرﻮُﺳ / İndirdiğimiz, içerisindeki
hükümleri farz kıldığımız bir suredir. Biz düşünüp öğüt alasınız diye, onda apaçık
ayetler indirdik.”187 Müfessirler bu ayeti tefsir ederken hemen hemen hepsi “Bu
suredeki ayetlerin mânâ ve maksatları açık, hükümleri farzdır.” ifadesini kullanmışlardır. Müfessirler arasında oluşan ortak kanaate göre, tesettürle ilgili ayetler muhkem ayetlerdendir; mânâ ve maksatları bakımından açık, maksadını aşan yorumlara kapalıdır. Buna rağmen tesettürle ilgili ayetler tartışılıyorsa ve farklı yorumlar yapılıyorsa bunun iki sebebi olabilir: Birincisi günümüz şartlarında bu ayetlerin uygulanabilirliği hususunda siyasi otoritenin negatif eğilimi; ikincisi ise Kur’an’ı anlamada metotsuzluk sorunudur.188
Başörtüsünün yakalar üzerine örtülmesinin emredilmesi, tesettürün yalnız vacib oluşunu değil, özel bir şeklini de göstermiştir.189 Ayetlerde kullanılan emir kipi, iffetin korunması gerekçesi ve “Ey müminler! Hepiniz Allah’a tövbe edin…” uyarısıyla bitirilmesi emrin bağlayıcılığına190 tesettürün mevcudiyetinin, tevatür yoluyla günümüze kadar intikal etmiş bulunan ve zaruri ilim ifade eden ayetlerle sabit olduğuna işaret etmektedir.191 Ayetlerin nüzulünden sonra, gerek asrısaadette, gerek Hulefâ-i Râşidîn devrinde, kadın ve erkeğin tesettürü ve birbirleriyle olan muaşeretleri kesin sınırlarla belirtilmiştir. Bu fiili bir sünnet, fiili bir tevatür ve icma’dır. Tıpkı namazın kılınış şeklinin fiili bir tevatür halini alması gibi her iki devrin sünnetini takip etmekle emr olunmuşuzdur.192
Karaman, tesettürün farziyyetini ‘zarûrât-ı dîniyye’ ile tabir etmekte ve şöyle demektedir: ‘Zarûrât-ı dîniyye’ tabirinden maksat, ‘dinin, dünya ve ahiret hayatına ve menfaatine ait vazgeçilmez, değiştirilmez, bağlayıcı, yaygın emirleri, istekleri ve talimatıdır’ Kadınların nâmahreme karşı başlarını örtmeleri de böyle bir emirdir ve dinin isteğidir. Bu emri yerine getirenler bu bakımdan Allah Teâlâ’ya itaat etmiş, yerine
187 en-Nûr 24/1.
188 Duman, “Kur’an’da Örtünmenin Temel Sınırları”, s. 38. 189 Elmalılı, Hak Dini Kur’an Dili, c. VI, s. 15.
190 Komisyon, Kur’an Yolu, c. IV, s. 75.
191 Bekir Topaloğlu, “İslam İtikadı Açısından Kıyafet ve Örtünme”, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 2, İslam’da Kılık-Kıyafet ve Örtünme, İSAV Yayınları, İstanbul 2010, ss. 13-20, s. 16.
42
getirmeyenler de yine bu bakımdan Allah’ın emrine uymamış olurlar. Allah Teâlâ’nın onlara nasıl muamele edeceğini ise ancak kendisi bilir.193
İslam’da tesettür dünyevî bir müeyyideye bağlanmamıştır. Allah Teâlâ örtünmeyen kadına dünyada şer’î bir ceza buyurmamıştır. Bunu dikkate alan kimi âlimler, İslam devletinin tesettür konusunda dilerse bazı kayıtlar getirebileceğini; ama ceza uygulayamayacağını, sadece eğitim ve tebliğ ile yetineceğini, bu konuda örfün muhakkem olduğunu (hakem kılınacağını) söylemişlerdir.194
Tesettürün hükmü ile ilgili olarak Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu şöyle bir karar almıştır:
1) Gerek erkeklerin gerekse kadınların gözlerini haramdan korumaları,
2) Kadınların vücudun el, yüz ve ayakları dışında kalan kısımlarını, aralarında
dinen evlenmek caiz olan erkeklerin yanında, vücut hatlarını ve rengini göstermeyecek nitelikte bir elbise (örtü) ile örtmeleri,
3) Başörtülerini, saçlarını, başlarını, boyun ve gerdanlarını iyice örtecek şekilde
yakalarının üzerine salmaları, dinimizin; Kitap, sünnet ve âlimlerin ittifakı ile sabit olan kesin emridir. Müslümanların bu emirlere uymaları dinî bir vecîbedir.195
Şer’î hükümleri, ahkâm-ı iptidâiye (sabit, hiç değişmeyen hükümler) ve ahkâm-ı vifâkiye (zamana göre değişen hükümler) olarak ikiye ayıran Musa Carullah, örtünmeyi ikinci kısım içinde mütalaa ederek şu açıklamada bulunmaktadır: “Ahkâm-ı vifâkiye, ise asrın değişimine zamanın önemine mekânın durumuna ümmetin ahlakî seciyesine şartların ve durumun hususiyetine göre vaz edilmiş her bir hükümdür. Mesela kölelik meselesi; toplumun durumuna ve iktisadi muamelelerin gereğine göre önceki şeriatların her birinde kölelik meselesi vardı. İslam şeriatı ise köleliği tedrici olarak tamamen iptal etmiştir. Aynen bunun gibi, semavi şeriatların her birinde hanımların hicâbı (örtüsü)
193 Karaman, İslam’da Kadın ve Aile, s. 394.
194 Ali Özek, “Kur’an’da Kadınlara Ait Hükümler, Haklar, Vecibeler”, 3. Basım, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi 22, Sosyal Hayatta Kadın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, ss. 21-77, s. 66.
195 Diyanet İşleri Başkanlığı 03.02.1993 tarihinde tesettürün hükmü konusunu ele almıştır. www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/BasinPDF/2012/subat/15022012kupur.pdf (10.08.2012).
43
ahkâmı vifâkiyedendir. Toplumun ahlakî gayretlerine ahlakî düşüncesine göre tanınan bir âdet olan hicâb semavî şeriatların her birinde ifade buyrulmuştur.”196