Tablo 7 incelendiğinde “tercihe bağlı olan” kategorisinin toplam 4 metafor ve 5 katılımcı (% 3.35) şeklinde oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride bulunan metaforların frekans dağılımlarına bakıldığında en sık kullanılanı “evimiz” (f:2)’dir. Aşağıda katılımcıların “tercihe bağlı olan” kategorisini oluşturan metaforları neden geliştirdiklerine yönelik gerekçelerine yer verilmiştir.
“Doğal çevreye duyarlılık evimiz gibidir. Çünkü temiz tutarsan hoş durur takdir edilir.” (A, 72)
“Doğal çevreye duyarlılık silgi gibidir. Çünkü kullandıkça biter, doğru kullanım tasarruf yanlış kullanım kolay tükenme yaratır.” (A, 7)
Doğal çevreye duyarlılık değerine ilişkin kategorilerle ilgili oluşturulan metaforların gerekçelerine bakıldığında; doğal çevreye duyarlılığın önem vermeyle ilişkili olduğuna, bu önemin insanların tercihine kaldığına, önem verildiği takdirde koruyuculuğun meydana geleceğine ve insanların duyarlılığının yine insanlara pozitif bir şekilde döneceği gibi düşüncelere dayandığı görülmektedir.
4. 1. 3. Sorumluluk Değerine İlişkin Bulgular
Tablo 8
Alt Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Katılımcıların “Sorumluluk” Değerine Yönelik Geliştirdikleri Metaforlar
Sıra
No Metafor (f) %
Sıra
No Metafor (f) %
1 Ağacın Büyümesi 1 0.63 23 Karınca 2 1.26
2 Ampul 1 0.63 24 Karıncanın Kış
Öncesi Hazırlığı 1 0.63
3 Anne Baba 2 1.26 25 Kelepçe 1 0.63
4 Annelik 2 1.26 26 Kitaplık 1 0.63
5 Annenin Yemek Pişirmesi 1 0.63 27 Komutanın Emri 1 0.63
6 Ay 1 0.63 28 Kuşun Yavrusuna
Yemek Getirmesi 1 0.63
7 Balık 1 0.63 29 Ödev 9 5.67
8 Besin Zinciri 1 0.63 30 Öğrenci 2 1.26
9 Bir Şeyi Üstüne
Almak 1 0.63 31 Para Dolu Çanta 1 0.63
10 Bir Şeyi Başarmak 1 0.63 32 Saat 1 0.63
11 Çalar Saat 2 1.26 33 Saç 1 0.63
12 Çalışmak 2 1.26 34 Sevgi 2 1.26
13 Çiçek 1 0.63 35 Söz Vermek 1 0.63
14 Ders 1 0.63 36 Uyumak 1 0.63
15 Dost 1 0.63 37 Uzay 1 0.63
16 Duyarlılık 1 0.63 38 Vergileri Yatırmak 1 0.63
17 Görev 5 3.15 39 Yardım 1 0.63
18 Güneş 2 1.26 40 Yardımseverlik 1 0.63
19 Hayat 1 0.63 41 Yemek Yapmak 1 0.63
20 İnek 1 0.63 42 Yiğidin Kamçısı 1 0.63
21 İş 1 0.63 43 Yüz Yıkama 1 0.63
22 Karanlıkta Lamba
Yakmak 1 0.63
Toplam 63 100
Tablo 8 incelendiğinde, alt sosyo-ekonomik düzeydeki katılımcılar “sorumluluk” değerine yönelik 43 adet metafor geliştirmişlerdir. Geliştirilen
metaforların yarısından fazlası (33) yalnız bir katılımcı tarafından temsil edilmektedir. Geriye kalan 10 metafor ise 2-9 katılımcı tarafından temsil edilmektedir. Metafor başına düşen ortalama katılımcı sayısı yaklaşık olarak 1,5’tir. Bu değere ilişkin metaforların frekans dağılımına bakıldığında en sık kullanılanlar arasında “ödev” (f:9), “görev” (f:5) ve “çalar saat” (f:2) gelmektedir.
Tablo 9
Alt Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Katılımcıların “Sorumluluk” Değerine Yönelik Sahip Oldukları Metafor Kategorileri
Sıra
No Kategori Adı Metafor
Metafor Sayısı
Toplam Metafor
1 Gereklilik
Annelik, Annenin Yemek Pişirmesi, Balık, Bir Şeyi Başarmak, Çiçek, Ders, Duyarlılık, Görev, Güneş, İş,
Komutanın Emri, Kuşun Yavrusuna Yemek Getirmesi, Ödev, Öğrencilik,
Sevgi, Uyumak, Vergileri Yatırmak, Yüz Yıkama
18 29
2 Süreklilik
Ağacın Büyümesi, Ay, Çalar Saat, Dost, Hayat, Kelepçe,
Ödev, Öğrenci, Para Dolu Çanta, Saat,
Saç, Uzay
12 13
3 Özverililik
Anne Baba, Annelik, Besin Zinciri, Bir Şeyi Üstüne Almak, Çalışmak, İnek, Kitaplık, Söz Vermek, Yardımseverlik, Yemek
Yapmak
10 12
4 Çare Olan Ampul, Karanlıkta Lamba Yakmak, Yardım 3 3 5 Mutluluk Güneş, Sevgi, Yiğidin
Kamçısı 3 3
6 Temkinli Olma Karınca, Karıncanın Kış
Tablo 9 incelendiğinde, alt sosyo-ekonomik düzeydeki katılımcıların “sorumluluk” değerine yönelik geliştirdikleri metaforlar ortak özellikleri bakımından 6 kavramsal kategori altında toplanmıştır. Her metafor katılımcıların yaptıkları açıklamalar doğrultusunda metaforun kaynağını (gerekçesini) oluşturan düşünce kapsamında gruplandırılmıştır.
Kategori 1: Gereklilik
Tablo 9 incelendiğinde “gereklilik” kategorisinin toplam 18 metafor ve 29 katılımcı (% 18.27) şeklinde oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride bulunan metaforların frekans dağılımlarına bakıldığında en sık kullanılanlar arasında “ödev” (f:8) ve “görev” (f:5) gelmektedir. Aşağıda katılımcıların “gereklilik” kategorisini oluşturan metaforları neden geliştirdiklerine yönelik gerekçelerine, bazı katılımcılar tarafından geliştirdikleri metafora ait resme / karikatüre ve görüşmeye yer verilmiştir.
“Sorumluluk ödev gibidir. Çünkü ikisini de yapmamız gerekir, ikisi de bizim bir görevimizdir.” (A, 11)
(Görüşme A,11) Bize okulda verilen ödevler bizim yapmamız için veriliyor. Onları mutlaka yapmamız lazım. Sorumluluklarımızda (okula gelmek) oluyor elbet onları da yerine getirmemiz gereklidir. Yani okula gelmeliyiz.
“Sorumluluk görev gibidir. Çünkü ikisinde de sonuna kadar gitmek gerekir.” (A,
“Sorumluluk çiçek gibidir. Çünkü bakmazsan çiçeğe solar. Sorumlulukları yerine getirmezsen çiçek gibi solarsın.” (A, 9)
(Görüşme A,9) Çiçeğe bakmazsanız solar. Sizde insanların gözlerinde sorumluluklarınızı yerine getirmezseniz çiçekler gibi solarsınız.
Kategori 2: Süreklilik
Tablo 9 incelendiğinde “süreklilik” kategorisinin toplam 12 metafor ve 13 katılımcı (% 8.19) şeklinde oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride bulunan metaforların frekans dağılımlarına bakıldığında en sık kullanılan “çalar saat” (f:2)’tir. Aşağıda katılımcıların “süreklilik” kategorisini oluşturan metaforları neden geliştirdiklerine yönelik gerekçelerine ve bazı katılımcılar tarafından geliştirdikleri metafora ait resme / karikatüre yer verilmiştir.
“Sorumluluk çalar saat gibidir. Çünkü sorumluluk bize verilen bir görevdir. Zamanında yapılması gereken bir görev. Biz çalar saati kurduğumuzda zamanında ve sürekli olarak çalar.” (A, 35)
“Sorumluluk kelepçe gibidir. Çünkü ne kelepçeden kaçabilirsin ne de sorumluluktan.” (A, 44)
Kategori 3: Özverilik
Tablo 9 incelendiğinde “özverilik” kategorisinin toplam 10 metafor ve 12 katılımcı (% 7.56) şeklinde oluştuğu görülmektedir. Bu kategoride bulunan metaforların frekans dağılımlarına bakıldığında en sık kullanılanları “anne-baba” (f:2) ve
“çalışkanlık” (f:2)’tır. Aşağıda katılımcıların “özverilik” kategorisini oluşturan metaforları neden geliştirdiklerine yönelik gerekçelerine yer verilmiştir.
“Sorumluluk anne-baba gibidir. Çünkü ikisinde de varını yoğunu ortaya koymak var.” (A, 134)
“Sorumluluk söz vermek gibidir. Çünkü ikisini de yerine getirebilmek için tüm her şey ortaya konur.” (A, 38)