Teorik Çerçeve ve Literatür İncelemesi

Bu çalışma kapsamında literatürde henüz gelişen bir yöntem olan Bulanık- ASS’ye yönelik bir model sunulmaktadır. Klasik ASS’nin içerisinde yer alan AHS aşamalarının Bulanık AHS yöntemiyle değiştirildiği bu model, kısıt ve varsayımlarına uygun olarak ortaya çıkan gerçek bir işletme probleminin çözümünde kullanılarak uygulanabilirliği açıklanmıştır. Bu işletme problemi, bir gıda firmasının yeni tesisi için bir tesis yeri seçim problemidir. Tesis yeri seçimi Bulanık ASS yönteminin henüz uygulanmadığı bir alandır.

Bu açıdan değerlendirildiğinde geliştirilen modelin teorik çerçevesini, ASS ve Bulanık ASS konusunda geliştirilen model ve uygulamalar ile uygulama alanı olarak seçilen tesis yeri seçimi problemi için literatürde yapılan çalışmalar oluşturmaktadır.

3.1.1. ASS Konusunda Yapılan Çalışmalar

ASS teknikleri, kararı etkilediği halde çözüm sürecinde doğrudan ele alınamayan faktörlerin nasıl ele alınabilecekleri konusunda yol gösteren çok ölçütlü karar verme teknikleridir. ASS’nin diğer tekniklerle (hedef programlama, QFD, doğrusal programlama vb.) birlikte kullanıldığı çalışmalar bulunmaktadır. ASS ve amaç programlama tekniklerini bir araya getirerek kalite fonksiyon göçeriminde ürün planlaması konusunda bir çalışma yapılmıştır (Karsak vd., 2002). Tedarikçi seçiminde kullanılan AHS yönteminin bir uzantısı olarak ASS yöntemi ile daha ayrıntılı tedarikçi değerlendirmeleri yapılmaktadır (Nydick ve Hill, 1992). Stratejik hedeflerle tutarlı olan performans hedeflerini önceliklendirme imkanı tanıyan ASS yöntemi hızlı ve tutarlı karar verme amacıyla kullanılmıştır (Tesfapariam ve Lindberg, 2005). Pazar elde etmede müşteri ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla proaktif davranmak için önemli olduğu düşünülen tedarik zincirleri için değerlendirme yapılmıştır (Agarwal vd., 2005). Ters lojistik işlemlerinde yaşanan problemler için daha gerçekçi ve doğru değerlendirmeler sunan ASS ve dengelenmiş skorkartlarının bir birleşimi önerilmiştir (Ravi vd., 2005). Yeni bir kimya tesisindeki en iyi süreci seçmek amacıyla ASS yöntemi kullanılmıştır (Partovi, 2007). Lojistik firmalarının

bilişim teknolojilerinin değerlendirilmesinde ASS yöntemi belli bir konuda uzman olan kişilerin bir araya gelmeden ortak bir noktaya ulaşmak için değerlendirmeler yaptıkları Delphi yöntemi ile birleştirilmiştir (Kengpol ve Tuominen, 2006).

Farklı alanlarda karar almaya yönelik yöntemin farklı alanlarda kullanılabilirliğine ilişkin çok çeşitli çalışmalar bulunmaktadır. Finansal krizlerin öngörümlenmesinde krizi açıklayan faktörlerin kümelenmesi ve bağımlılığı gösteren bir yöntem olarak ASS kullanılmıştır (Niemira ve Saaty, 2004). Yüksek teknoloji alternatiflerinin seçiminde bir firmanın yönetim kademesi için model hazırlanmıştır (Erdoğmuş vd., 2005). Mimari, mühendislik, çevresel faktörler gibi ölçütler açısından akıllı bina değerlendirmesi amacıyla ASS yöntemi kullanılmıştır (Chen vd., 2006a). Bilgi yönetimi stratejilerinden sistem merkezli, insan merkezli ve dinamik yapılar arasında bir seçim yapabilmek amacıyla söz konusu yöntem kullanılmıştır (Wu ve Lee, 2006). Yöntemin pek çok alanda kullanılabileceğine bir örnek teşkil edecek bir çalışma olarak tektonik hareketlerin yoğun olduğu Nepal’de toprak kayması riskinin yüksek olduğu alanların belirlenmesi için ASS yönteminden yararlanılmıştır (Neaupane ve Piantanakulchai, 2006). Kültür, son kullanıcı ve yönetim konularını kapsayan insan faktörü ile yetenek, süreç ve kaynak konularını kapsayan teknoloji arasındaki karşılıklı etkileşimleri ortaya çıkarmak için yöntemden yararlanılmıştır (Huang vd., 2005).

ASS ve amaç programlama tekniklerini bir araya getirerek kalite fonksiyon göçeriminde ürün planlaması konusunda bir çalışma yapılmıştır (Karsak vd. 2002). Tedarikçi seçiminde kullanılan AHS yönteminin bir uzantısı olarak ASS yöntemi ile daha ayrıntılı tedarikçi değerlendirmeleri yapılmaktadır (Nydick ve Hill, 1992). Türkiye’de en fazla pazar payına sahip yedi otomobil markası olan Ford, Hyundai, Opel, Peugeot, Renault, Tofaş ve Toyota için pazar payı tahmini amacıyla ASS yöntemi kullanılmıştır. Pazar payını etkilediği düşünülen ana ölçütler ve bunların alt ölçütleri, konu uzmanlarının görüşleri doğrultusunda belirlenmiştir. Problemde ana ölçütler; imaj, reklam, performans, ekonomiklik, konfor ve güvenlik şeklinde birer küme olarak tanımlanmıştır. Her kümenin içerisinde de elemanlar (alt ölçütler) bulunmaktadır. Bu amaçla; imaj için tasarım, dayanıklılık ve servis ağı, reklam için sıklık ve reklam etkisi, performans için motor gücü, hızlanma ve maksimum hız, ekonomiklik için satış fiyatı, yakıt tüketimi ve parça fiyatı, konfor için konfor donanımı, gürültü ve iç tasarım, güvenlik için ise güvenlik donanımı, fren, yol tutuşu

ve çarpışma testi birer alt ölçüt olarak belirlenmiştir (Kocakalay vd., 2004). Toplam gelir, döngü zamanı, darboğaz durumu gibi faktörleri göz önüne alarak ürün, ekipman verimliliği ve finans ana ölçütlerine bağlı olarak ürün karması doğru biçimde oluşturulmaya çalışılmıştır (Chung vd., 2005). Bilişim sistemi projesinin seçiminde 5 farklı proje arasında seçim yapabilmek için yöntemden yararlanılmıştır (Lee ve Kim, 2000).

3.1.2. Bulanık ASS Konusunda Yapılan Çalışmalar

Literatür taramasında Bulanık ASS yönteminin kullanılabilirliğine ilişkin kurgusal bir örnek üzerinde yapılan bir çalışma bulunmaktadır. (Yu ve Cheng, 2007) Bu çalışma Bulanık ASS konusuna değinmiş ve literatüre bu kavramı “FANP” olarak sunmuştur. Başka bir çalışmada da, KFG planlama sürecinde optimizasyon için Bulanık ASS’nin kullanıldığı görülmüştür. Bu çalışmada müşteri istek ve ihtiyaçlarını en iyi şekilde ürün karakteristiklerine yansıtmayı hedefleyen KFG yöntemi içerisinde ürün teknik ihtiyaçlarının belirlenmesinde yöntemden yararlanılmıştır (Kahraman vd., 2006). Yöntemin işleyişinin net olarak belirtilmemesine rağmen, Bulanık ASS yönteminin kullanılabilirliğine önemli bir dayanak oluşturmaktadır. Bu çalışmalar dışında Bulanık ASS yöntemine ilişkin uygulama yönlü bir çalışma olmaması da yöntemin yeniliğini göstermektedir.