3.4. 69. Cildin Tenkitli Metni [H-181b] [K-181b]
İnnehū min Süleymāne ve innehū bismi’llāhi’r-raĥmāni’r-raĥįm illā taǾlū aǾliyye ve atūnį müslimįn4
4 Mektup, Süleyman‟dan gelmiştir. O, Bismillahirrahmanirrahim diye başlamakta ve içinde “Bana büyüklük taslamayın
69
[Fāilātün fāilātün fāilātün fāilün]
Ey ħüdāvend-i cihān ķayyūm-ı vāĥid-cāvidān Ĥayy u ĥāfıż şāh-ı aǾžam kār-sāz u bende-gān
Ġāfir u Raĥmān Raĥįm u ŚāniǾ leyl ü nehār Ķādir u sübĥān-i ekber mālik-i kevn ü mekān
Źü’l-celālu’llāh vāĥidi lā-yenāmu lā-yemūt Lā-yezāl u pādişāh-ı lā-yemut u müsteǾān
FāǾil u muħtār-ı ħālıķ kāmil u müşkil-güşā ǾĀdil u ħāķān-ı Ǿālem Ǿālem-i āǾlem ġaybden
Şāh u şāhān lā-vezir u ħān u ħāķān lā-müşįr Evvel u Āħir ezel subĥān-i ĥaķķ peydā-nihān
Ĥāfıż o Nemrūdodundan İbrahįm itdi ħalāś Ķāhir ol ki ķavm-i Nūh’a ķahr idüp virdi ŧūfān
Müşt-i ħāki ādem idüp virdi aña Ǿaķl-i rūĥ Nefħ-i bād-i ǾĮsā ķıldı meskenin çār āsumān
Mūsį itdi kelįmu vü Mıśra sulŧān Yūsuf’ı Yunus itdi5 bāŧın ĥaķķ tük içre źākir bir zemān
Ġuśśa YaǾķūb’a virdi śābır Eyyüb’e śabır Ħātemi virdi Süleymān oldı fermān ins u cān
Ildırım şemsin meşārıķdan ki žāhir itse ol
Çeşm-i Cem māhın ķoyup6 maġrib’d ider gözden nihān
5 Yidi ] itdi H. 6 Koyup] kopup K.
70 Ĥākim o ki ĥikmetidür bį-nihāyet ber-kemāl
ŚāniǾ ki śanǾatıdur śuniǾi birle key-cihān
Aĥmed u Maĥmūd u Ķāsım ol Muĥammed Ǿışķına Dü cihānı ħalıķ idüp levlāk7 didi bį-gümān
Ol ķaşı yayun Ŧāhā kāküli ve‟l-leyl8 anuñ
Ve‟đ-đuĥā ve‟ş-şemsu9 yüzi şāhidi nūr-i duħān
ǾĀmilüñ ser-tāc-ı Aĥmed ādemüñ faħr-i Resūl Sırr-ı ĥaķķuñ maĥremi mürsel nebį mālik cinān
Serv-i bostān-ı risālet dürr-i deryā-yı Hüda ŞemǾ-i eyvān-i kerāmet şāfiǾ-i ħalıķ-ı cihān
Müftį-i ders-i Ħüdā śallū Ǿalā ħayrü’l-verey Ħātem-i mühr-i nübüvvet pįşvā-yı rāh-ı revān
O Resūl-i Hāşimį’dür ser-firāz Ebū Ŧahā ŞāfiǾ rūzını ķıyāmet ħātem-i peygamberān
Źį-Nebį kim muǾcizį ednāsıdur şaķķu’l-ķamer Seyr-i MiǾrācı kimidür ķabe-ķavseyn cāvidān
Çār-yār-i Bekir Śıddįķ u ǾÖmer ǾOŝmān anuñ RābiǾ-i kerrār-ı ĥaydar şįr-i ĥaķdur pehlivān
Śad śalāvat u āline vü evlādına eśĥābına
Tā ķıyāmet dil u cāndan śad hezārān her zemān
Žıll-i İzid āl-i ǾOŝmān şāh-ı sulŧān Bāyezįd
7 Sen olmasaydın. 8 Geceye andolsun.
71 Ŧāc-dār u tāc-baħş u tāc-gįr u kāmurān[H-182a] [K-182a]
Vāriŝ-i mülk-i cihāndār mālik-i baĥr ile ber Pādişāh-ı şarķ u ġarb İskenderį dār u emān
Cümle evhām u medāricdür mücellā medĥ ile Külli aķvāl-i meǾāric vaśfla iǾlā cāvidān
Ħusrev-i Sulŧān-ı āǾżam Ķayśrev u Ǿālem-penāh Kim kimesne kemteridür Erdeşįr u Erdevān
Zį Süleymān-ı zemāne Şeh Ferįdun salŧanat Taħtına ŧaşır zevāde bād ile āb-ı revān
Ķuŧbü’l-āķŧāb-ı cihāndur Ǿāleme virdi şeref Ĥākimi kim ne dilerse anı ķılur çarħ hemān
Āsitānı tozıdur erkān-ı devlet cevheri Āsitānı cūdıdur insān-ı cāne dürr-feşān
Çün cenāb ħāki olupdur ĥürmeti beytü’l-ĥarām Pes rikāb-ı ĥizb ider ĥablü’l-metįn ħoş-beyān
Ħinkinüñ naǾli ķamer mıħı nücūm olsa süvār Ŧutuben devlet rikābın baħt olur hem-Ǿinān
Ħıdmeti virdi sipihr-i nām-ı Ǿizzetle kemer ŦalǾati virdi nücūma ĥaķķ nażar ider ĶurǾan10
Bābına ĥācib saǾādet baħt-ı devlet ħādimi Bāmına merrįħ-i nāżır mįr-i keyvān pāsubān
72 Her gice şemǾin yaķar ķaśrında anuñ bedr-ķamer
Her seĥer ħūrşįd öper dergāh-ı ħākin zį-āsitān
Zį-melik ger ķulınuñ kim cāhdur bu Şarķ u Ġarb Zį-cihān baħşı ki bir dem baħş ider ol ħaķan
Ħışm-ı luŧfı māyesidür mevt ile Ǿayn-i ĥayāt Beźlinüñ sermāyesidür maǾden-i zer laǾl-i kān
Ħāk-i gerdinden olupdur kimyā-ger-i cevheri Sįm u esbinden düzübdür çarħ-i gerdiş sürmedān
Leblerinden şerm idüp geçdi yere zemzem-ĥayāt Heybetinden cevşene girür baĥr ķorķup revān11
Rāstį-i ħoş ŧabǾ anuñdur masŧar-ı bālā-yı serv Rūşen anuñ rāyidür āyįne-i hem-rūy-ı cān
Cüst çün ŧabǾ-ı ĥakįm ħūb çün resm-i kerem Nerm çün bād-i śabā tįz çün ŧabǾ-ı cüvān
Ħˇānına hemtā felek nite çeker sofra anuñ Ķurś-ı mehden ġayri yoķ çün mihr ile elinde nān
Düşmenüñ Ǿömri libās-ı tįġ-i gül-veş çāk idüp Sürħ-ser ħaśmuñ döker ħançerle ķanın erġuvān12
Kem vezįri heybetinden münhezim ħān-i ǾAcem Kem emįri pençesinden şįr-i ner ister emān
O mużaffer ferr melik gönderse ħaśmına çerį ǾAskeri olup mużaffer götürür fetĥ armaġan
11 Bu mısraın vezninde kusur vardır.
73 Şeh ǾAcem reǿsįne idüpdür tāc-dār [u] tāc-baħş13
Var ümmįdüm tįġ şāha daħı vire ol ħaśm u cān
ǾAdl-i devrinde uçuşur kebk ile şehbāz anuñ Gāvedür nāżır-ı peleng beriyye kürk şobān
Bende o şeh mediĥinde ķāśır dil ŝenāsın idemez14 Sūsenį-veş olsa ser-tā-pā vü ser-cümle zebān
Vācib ol Firdevsį’ye medĥin diye cāndan anuñ Yā İlāhį tā ķıyāmet şāh-ı ebed ŧut cāvidān
Nažmumuzdur nažm-ı cevher itmemişem intiħāb Zįre şehdür cevheri ider bilürem imtiħān
Anca kim gerdiş ķılur eflāk-ı encüm rūz u şeb Anca kim nevrūz irüp olur yine faśl-ı ħazān
Devletiyle olup ebed sulŧān Ǿālem Bāyezįd Ǿİzzetiyle ķāyim olup mülk-i Rūm’a ola ħān
ǾÖmr-i Nūĥ itsün müyesser ĥażret-i sulŧān-ı Ĥaķķ Şübhe itmez Ǿimāret Ǿālem-i evvelden ŧūfān15
Süleymān-nāme’nüñ Üç Yüz Ķırķ Birinci Meclisinüñ Źikrindedür
[FāǾilātün fāǾilātün fāǾilātün fāǾilün]
ǾĀleme zülfüñ hevāsı ser-tā-ser sevdā yeter Gözlerüñ devr-i ķamerde fitne-i mebde yeter
Ħırmeni ħūrşįd her şeb yaķmaġa āhum odı pes [H-182b] [K-182b]
13 Vezin gereği mısra içerisindeki “ol” atılmıştır. 14 Bu mısraın vezninde kusur vardır.
74 Baĥr-i ġarķ itme ki çeşmim çeşmesi deryā yeter
Bezm-i mihründe śanem mey-gūn laǾlüñ yādına16 Dem-be dem nūş itmege ħūnı ciger mi hā yeter
Mihr u meh bu şarķ u ġarb virmese şuǾle ne var Ruħlaruñ nūr-ı cihāna şuǾle-i ķamer yeter
Bāġda gül açılmasun serv-i revān yücelmesün Ķadd-ı Ŧūbā ĥadd-ı lāle gül daħı ĥem-rā yeter
Yār eşiginden güźar ķıldıķca ey bād-ı seĥer O Süleymān ĥażrete meǿmūr mūrı aña yeter
O şeker-leb ĥasretinden dil-şikeste miŝl-i nāy Varlıġum virdüm yile dimez ki dost āh o yeter
Leblerin dil gör meyilden meyl yoķ ķaŧǾan siyeh Gözlerüm yaşı şarāb-ı bāde-i ĥem-rā yeter
Ey melik śūret śaķın şeyŧān raķįb olamasun K’ey gözi āhu ķaśd itse senüñ āǾdā yeter17
Ġarre olma ĥüsnüñe ammā ki ħıŧā ħūn yekūn18 Kim bilürsin ħaŧ ecel diyinceye dek hā yeter
Bir ķara yazu imiş başum ħaŧŧuñ ki āh gelür Derd u miĥnet Ǿāşıķa pes dü cihānda āh yeter
Diñle imdi Şeh Süleymān ķıśśasından ey śanem Gūş-ı hūşı baña ŧut ki rūĥuña ālā yeter19
16 Vezin gereği mısra içerisindeki “ey” atılmıştır. 17 Vezin gereği mısra içerisindeki “saña” atılmıştır. 18 Vezin gereği mısra içerisindeki “ey” atılmıştır.
75 Bundan özge yoķ durur tārįħ eśaĥ añla aǾyān
İmtiĥān itmek dilerseñ diñle oķı şāhā yeter20
Der-Beyān-ı Sūǿāl-i Gerden-i Rūĥ-Şāh-ı Cünd Berāy-ı Ħalķ-ı Ādem-i Śafį vü Ez Ħilāfet-i Āvam
Loķmān İbn-i ǾĀd ol ĥakįm-i üstād ķavlince aĥvāl-i evżāǾ rūzigār u Ǿuķde güşāyān-ı esrār-ı ķaśaś-ı iħtibār anuñ gibi śaĥįĥ ĥikāyet iderler ki ve Eflāŧūn-ı Yūnānį ol źū-fünūn-ı cihān naķlince rivāyet-i aħbār ve nāķilān-ı muħtār ancılayın śarįĥrivāyet ķılup eydür ger ki nite Nažm:
[FāǾilātün FāǾilātün FāǾilātün FāǾilün]
Diñle imdi śanem emlaĥ-ı ĥikāyet nitedür MaǾrifet sünnį nažm-ı sözde Ǿibādet nitedür21
Gūş u hūşı baña ŧut ki söyleyem tārįħ eśaĥ Tā bilesin saĥ ĥikāyet ħoş rivāyet nitedür
Neŝr: Ĥükemā ķavlince bizüm ķıśśamuz altmış sekizinci cildde ve üç yüz ķırķıncı meclisde ķıśśa ol arada ķalmışdı ki ǾAnķūr Cāzū ķızı Şemāyįl-i Bānū Rüstem-i Tehemten’i ĥįle ķılup ŧutmaġçün ķalǾa-i Mıķnāŧıs’a daǾvet itmekde, ķaramezri raħne ķuşı gemiyle ġarķa varurken baħr-i girdābda ķapup götürüp Cezįre’ye iletmekde ve Sām- süvār deryā-yı Hind’de Fevrāķ-ı Şāh ķalǾasın iĥāŧa idüp ķuşatmaķda ve Elhenc-i Cinnį ve Sürħibād-ı Cinnį Şām şehri üzerine düşüp cenk itmekde, sunnį ter ķanın döküp yiryüzin lāle-reng itmekde ammā ki bizüm ķıśśamuz Ĥażret-i Süleymān’a geldi ki
Ǿaleyhi‟s-selām nübüvvet taħtına oturup yil taĥt-ı Süleymānį serįr ile götürüp beytü’l-
muķaddesinden ķalķup Ĥumś şehrine ŧoġru gitmekde nite yaǾnį kim ol nebį muŧahhar ve ol mürsel peyġamber sulŧān-ı ekber ħāķān-ı mužaffer melik-i Maĥmūd žıll-i maǾbūd Süleymān bin Dāvūd Ǿaleyhi‟s-selām nübüvvet taħtınuñ üzerinde geçüp oturmuş idi ve Benį İsrāyil ķavminüñ on iki sıbŧınuñ arasında muǾcizātı żāhir olmış on iki biñ enbiyā Ǿāc-ı abnūs kürsįlerde nażarına ķarşu ve her birisi seccādelü seccādesinde muķįm olmuşlardı ve daħı [H-183a] [K-183a] melāǿike-i müvekkelün taħt ķafasında yir yir ayaġın ŧurmış idi. İbrāhįm-i Ħalįl Ǿimāmesi başında nām-ı celįl dilinde cübbe-i Şįt
19 Vezin gereği mısra içerisindeki “ol” atılmıştır. 20 Bu mısraın vezninde kusur vardır.
76 egninde ādem-i śafį saçı kemeri belinde nübüvvet-i ħātem barmaġında iken Ǿaśā-yı Mūsā elinde iken Tevrāt-ı Źebūrı ĥamāǿil ŧaķılmış śaġında ve śolında iki ķolında iken ins u cin melikleri dįv u Ǿifrįt serhengleri ĥükmi altında iken elinde biñbir ümmet serverleri yetmiş iki millet dilāverleri yüz yigirmi dört dürlü śıfat-ı maħlūķāt mübārizleri dįvān ŧutup ķarşusında ŧurmaķda iken ķuşlar ķanad ķanada virüp uçup havāda pervāz urmaķda iken ĥayvānāt-ı kibāruñ bebr u pelengleri behāyim-ı sibāǾuñ şįr u nehengleri yir yirin serįr üzre añırşup ŧurmaķda iken taħt-ı Süleymānį yerle gök arasında getürüp giderken taħt üzerinden çerende śınıfı yir alçaġın gözedüp seyr iderken ve perende pervāz urup hevāda perrānken Ǿuķalā salŧanat-ı Süleymānį görüp ħayl u ĥaşemüñ keŝretine şevketine baķup ĥayrānken meger ki Cān nesl-i melik Rūĥ-şāh-ı Cind ol Ǿāķil u dānā-yı rūzigāra dįde-i pįr hinde oturduġı yirden dizi üzerine gelüp Süleymān ĥażretine Ǿaleyhi‟s-selām bir Ǿacāǿib müşkil sūǿāl ķılup eyitdi ki “Yā Nebiyu’llāh bir müşkil sūǿālüm var. İns u cinden çoķ Ǿulemāya ve niçe füżalāya sūǿāl itdüm velākin hiçbir kimse cevāp virmedi. Bu ħuśūśda müşkilüm ĥal olup göñlüm ķarārgāhına varmadı. ǾĀlį ĥażretüñ mürsel peyġamberden hem Ǿālim u dānā-yı ekberdür ki Ĥaķķ sübĥāne ve teǾāla senüñ ĥaķķuñda kelām-ı Ķadįm’inde ve kitāb-ı Kerįm’inde Fe fehhemnā hā süleymāne22 diyü buyurmışdur. Niçe müşkil sūǿāllere cevāb virüp sāǿįl göñlini ĥażretüñ şād eylemişdür. İmdi n’ola ki yā Süleymān Ǿālį ĥażretüñ bu müşkilümi ĥal eylese” diyüp tażarruǾ idecek Süleymān ĥażret-i Ǿaleyhi‟s-selām cevāb virüp eyitdi ki “Yā Rūĥ-şāh-ı Cind śor sūǿālüñ ki Ǿilmüm irdükçe beyān ola degüldür. Banā tevfįķ illā ki Allāh’dan var ümmįdüm ki müşkilüñ ĥaķķ fażliyle āsān ola.” diyüp cevāb [H-183b][K-183b] viricek andan Rūĥ- şāh-ı Cind sūǿāl ķılup eyitdi ki “Yā Nebiyu’llāh ħaber vir baña ki Ĥaķķ tebāreke ve teǾālā ādem-i śafįden evvel ceddümüz Cān ķavmin ki yarattı yiryüzinüñ ħilāfetin muķaddem anlara ki virdi śoñra ādem-i śafį yaradup Cān ķavmin rubǾ-ı meskūn Ǿāleminden sürdügine sebeb nedür ve ħilāfet-i melāǿike śınıfına virmeyüp ādem-i śafįye virdügine cihet nedür ve daħı şeyŧān-ı ħod Allāh teǾāladan ġayrısına secde revā görmedigiçün laǾnet olduġına ĥikmet nedür ve çünki laǾnet oldı ise anı ādemį-zāde musallaŧ olmaġa ve iġvā virmege sırr-ı ķudret nedür ve ādem-i śafį cihāndan sürüp racįme-i ķıyāmete deg Ǿömr-i zemān virmege mühlet nedür ve daħı her mürsel peyġamber ki Ǿāleme geldi her birisi bir śūretle Ĥaķķ’a Ǿibādet ķıldı. MuǾcizātları muġāyyir olduġına sırr-ı ĥikmet nedür?” Nažm:
77
[FāǾilātün FāǾilātün fāǾilātü FāǾilün]
Yā Nebiyu’llāh kerem ķıl luŧf idüp ey pāk-i źāt Vir cevābı ĥal ola tā kim şehā bu müşkilāt
Böyle diyüp oldı sākin Rūĥ-şāh-ı Cind bes Söz cevābın ister iseñ vir śalavāt key oñāt
Neŝr: Ĥükemā ķavlince Süleymān peyġamber Ǿaleyhi‟s-selām cevāb virüp eyitdi ki “Yā Rūĥ-şāh-ı Cind bir yirden sūǿāl itdük ki degme kimse bu sūǿālüñ cevābın bilmekde Ǿāciz ve ķāśiddür. Ammā ki bu sūǿāl-i Ǿažįmüñ cevābı budur ki Ĥaķķ subĥāne ve teǾālanüñ celle celāluhu iki ismi vardur. Biri ism-i źāt ki Allāh ismidür ve biri ismü’ś- śıfatdur ki Er-raĥmān ismidür. BaǾżı Ǿulemā eydür dört ismi vardur aña ümmehāt-i esmā dirler biri evveldür ve biri Āħirdür ve biri Bāŧındur ve biri Żāhirdür. Zįrā cemįǾ-i eşyā bunlardan ħālį degüldür baǾżı müfessirįn eydür. “Ĥaķķ teǾālanüñ yedi ismi vardur aña eǿimme-i esmā dirler zįrā ki anlara tābiǾdür. Biri Ĥayydur biri Ķādirdür biri ǾĀlimdür biri Mürįddür biri SemįǾdür biri Baśįrdür bir daħı Mütekellimdür. Ammā baǾżı muĥaķķaķįn eydür. “Ĥaķķ teǾālanuñ ŧoķsan ŧoķuz ismi vardur. Aña EsmāǾ-i ĥüsnā dirler. Otuz üçi esmāǾ-i źātidür, otuz üçi esmāǾü’ś-śıfātdur, otuz üçi [H-184a]- [K-184a] daħı esmāǿü’l-efǾāldür ve baǾżı ehl-i taĥķįķ eydür. “Ĥaķķ teǾālanuñ dört biñ ismį vardur. Biñin Allaĥ teǾāladan ġayrı kimse bilmez ve biñin ferişteler bilür ancaķ peyġamberler daħı bilmez biñin peyġamberler bilür ancaķ ferişteler bilmez ve biñin müǿminler bilür ve ferişteler bilür ancaķ ammā ol biñ isim ki bilinür üç yüzi Tevrāt’da geldi ve üç yüzi Zebūr’da geldi ve üç yüzi daħı İncil’de geldi ve ŧoķsan ŧoķuzı Ķurǿān’da geldi ve bir ism-i cemįǾ Ǿālemden gizlüdür. Allāh’dan ġayrı kimse bilemez ammā baǾżı muĥaķķiķler eydür. “Ķaçan mežāhir bilinse Ĥaķķ bilinür” dirler. Bu ecilden ki esmāǿ-i śıfāt mažhar-ı źātdur ve aǾyān-ı ŝebāte mažhar-ı esmā u śıfātdur. ǾĀlem-i ervāĥ ism-i bāŧınuñ mažharıdur ve Ǿālem-i miŝāl žāhirle bāŧınuñ mažharıdur ve Ǿālem-i şehādet ism-i žāhirüñ mažharıdur ve Ǿālem-i āħiret ism-i āħirüñ mažharıdur. ǾUķūl-ı nüfūs Ǿilmü’l-hiyyenüñ mažharıdur. ǾArş ism-i raĥmetüñ mažharıdur. Kürs ism-i raħįmüñ mažharıdur ve felek-i Zuĥal ism-i rāziķuñ mažharıdur ve felek-i Müşterį ism-i Ǿalįmüñ mažharıdur ve felek-i Merrįħ ism-i ķahhāruñ mažharıdur ve felek-i ism nūruñ mažharıdur ve felek-i Zühre ism-i muśavverüñ mažharıdur ve felek-i ǾUŧārid ism-i bārinüñ mažharıdur ve felek-i Ķameri ism-i ħāliķuñ mažharıdur ve insān-ı kāmil Allāh’uñ mažharıdur. Pes śāniǾ-i Ǿālem diler kim śunǾį aşikāre eyleye. Evvel insān-ı kāmil yaratdı andan śoñra kendü śunǾın aşikāre ķılmaġ içün Ǿālemi yaratdı ve diledi
78 kim kendüyi aşikāre eyleye. Žuhūra ol insān geldi. Ammā levĥi ikiye münķasım ķıldı. Biri cismānį ve biri rūĥānįdür. İmdi ol kim cismānįdür levĥdür aña aǾmāl yazılur ve ol kim rūĥānįdür aña Ǿulūm-i maǾārif yazılur. Zįrā Ǿilm-i nūrdur eleźü’ź-źātdur ve Ǿilmüñ sulŧānı maǾrifetu’llāhıdur. Ammā baǾżı Ǿulemā eydürler ki “MaǾrifetüñ aślı nedür ki tevĥįd-i źāta böyle müstaġraķ oldılar ve bunca maǾārif u ĥaķāyıķ ki söylediler baǾżı sözleri muvāfaķa baǾżı sözleri şerǾe muħālif gibiydi. Hicret-i Ħıżırla Mūsā [H-184b]- [K-184b] ķażiyyesi gibi olmuş idi. Pes eyle olsa anlaruñ sözleri ile irşād itmek cāǿiz ola ammā ǾurefāǾ-i esāŧįn tevĥįd-źāde neler söyleyüp dururlar. Zįrā ki anlaruñ Ǿilm-i Ǿameli aǾlā idi ve źevķleri źevķ-i iclā idi. Her birisi Ĥaķķuñ kemālāt-ı baĥrįnüñ baĥrįsi idi ve ķurbet-i ķāfinüñ Ǿānķāsı idi ve ĥażretü’l-ĥeżāret elinde her birisi ŧoġandı. Ĥaķķ teǾāla yirler ve gökler ehlini anlaruñla śayd eyledi. İmdi yā Rūĥ-şāh-ı Cind bu muķaddime źikr itdügümüzden murād bu ki her nesnenüñ āǾyān-ı ŝābitesi vardur. Ǿİlm źāt-ı ilahiyyede eyle olsa bu cemįǾ-i mevcūdāt bu śuver-ı Ǿilmiyyenüñ mežāhiri vardur ceberrūtde ve melekūtde ve melekde. Pes cemįǾ-i Ǿālim ol śuver-i Ǿilmiyenüñ iķtiżāsıdur ki žāhir oldı esmādan ve śıfātdan. İmdi bilmek gerekdür ki Ĥaķķ teǾalanuñ ĥaķįķatini ĥaķįķat-ı idrāk yine anı ancaķ girü kendü bilür “Ķavlehu teǾālā ķālū esubĥāneke lā
Ǿilme lenā illā mā Ǿallemtenā inneke ente‟l-Ǿalįmu‟l-ĥakįmu23 ammā “Yā Rūĥ-şāh-ı Cind bu ķadar vardur ki ķaçan Allāh teǾāla bilinse esmāǾ-i śıfāt birle bilinür Nitekim žāhirdür. Bāŧında ve bāŧındur. Žāhir de muĥįŧdür. CemįǾ-i eşyā Ǿilmiyle eźeliyü’ź-źātdur ve ebediyü’ś-śıfātdur ve žāhirdür. Bi’ź-źātihi ve mužhirdür ġayrıya ĥulūli yoķ suryāni yoķ eger maĥsūs ve ger maǾķūl anuñdur. Zįrā ki çün vücūd-ı ŝābit žāhir oldı ve vücūd-ı beşerį imkānı gitdi ki ķābil idi. Fenāya yaǾnį vücūd-ı mümkin fānįdür. Aśilde belki fāni fānidür eźelde bāķį bāķįdür. İmdi bāķį Ĥaķķ muŧlaķdur fānį anda cemįǾ-i merātibdür. Ammā kim Ĥaķķ subĥāne ve teǾāla Cān ķavmin sürüp cihān-ı mülkin Ādem’e virdügünden murād budur ki kerāmeti Ādem’e virdi ve źikri olan esmā-i śıfātın Ādem’e bildürdi. Ĥaķķında Veleķad kerremnā benį ādeme24 didi. Pes cinle ins arasında bu taķdįrce tefāvüt çoķdur ve bir daħı melāǿikeden Ādemį Ǿazįz yaradup ħilāfetį ādeme virdügine sebep bu ki Ĥaķķ teǾālā ķaçan ki ādemį yaratmaķ istedi. ǾAzrāǿil viripdi ki yirün dört ŧarafından ŧopraķ aldı anuñçündür ki śūretleri muħtelif oldı. Ĥaķķ teǾālā ol topraġı acı ve ŧatlu śu ile ķırķ [H-185a]-[K-185a] śabāĥ ķudret eliyle lākin münezzehdür elden ŧįn ķalup yoġurdı. Andan śoñra Cebrāǿil’e buyurdı yirüñ ķablinden bir ķabża ŧopraķ aldı. Ol
23 Melekler, “Seni bütün eksikliklerden uzak tutarız! Bizim senin öğrettiğinden başka bilgimiz yoktur. Her şeyi bilen ve
hikmet sahibi sensin” dediler (Bakara 32).
79 ŧopraġı tesnįm ve selsebįl śu ile cennetde ķarışdurup Ǿalaķa ķıldı ve aķ incüye döndi andan śoñra yiryüzinde Ādem ķırķ yıl balçıķ yatdı. İblįs Ǿaleyhi’l-laǾne çün Ādem’üñ bu resme kemālātın gördi ve eyitdi “Eger ben bundan ulu olursam bunı helāk iderem, eger bu benden ulu olursa ben buña Ǿāśį oluram” diyüp ĥased eyledi. Andan Ĥaķķ teǾāla Ādem’e rūĥ-ı nefħ itdi ve rūĥını iki biñ yıl25 cisminden evvel yaratdı ve ol vaķt ki Ĥaķķ teǾālā ervāĥı Ǿāliyeyi ħalıķ itdi. Diledi kim ecsām vire. Bįh-i ervāĥ rāźį olmadılar. Ĥaķķ teǾālā anlaruñ üzerine Yāsįn sūresini oķıdı. Ķaçan kim ervāĥ anı işitdiler. Zārįliķ eylediler ve eyitdiler. “Yā Rabb bir daħı oķı Ĥaķķ teǾālā bir kez daħı yiryüzinde oķurun” didi. Pes ervāĥ rāźį oldılar yire ineler ve bir daħı yirde işideler. İmdi ķaçan kim Ādem ħilķati temām oldı. Uçmaķdan libās geldi. Andan Ĥaķķ teǾāla ferįştehlere emr itdi ki Ādem’e secde eyleyeler cemįǾ-i ferişteler secde ķıldılar. İllā İblįs Ǿaleyhü‟l-laǾne secde ķılmadı kibr itdi. Evvel secde ki Ādem’e oldı İsrāfįl itdi. Andan bāķį melāǿike itdi andan śoñra Ĥaķķ teǾālā miskden bir at yaratdı. Ol atuñ iki ķanadları vardı aķ incüden ve mercāndan idi. Ādem Ǿaleyhi‟s-selām ol ata bindi. Cebrāǿįl o yanına yapışdı. Mįkāǿįl śaġ yanında İsrāfįl śol yanında cemįǾ-i gökleri ŧavāf idüp uçmaġa iletdiler. İmdi bu sözlerüñ maǾnāsı ve taĥķįķi budur ki Ĥaķķ teǾālā Ādem’i bir ķalǾaye beñzedüp ŧoķuz muħtelif cevāhirden bünyād eyledi ve iki direk üzerine iki yüz ķırķ sekiz pāre ĥatil baġlayup yidi yüz yigirmi giriş bir gidüp iki ķanatlu on iki ķapular altı ŧaraflu on ŧabaķa ĥareket ider bir şehristān vażǾ eyledi ki cemįǾ-i mühendisān Ǿālem-i eşkāl taśvįrinüñ ger-nāmesinde cānlar eridüp ve ŧāķatlar dökedüp resim idemeyeler ammā ol ķalǾanuñ içinde on ħazįne emānet ķodı üç yüz altmış ırmaķ aķıtdı. Andan ol [H-185b]-[K-185b] ķalǾaya bir pādişāh ķodı ve bir Ǿāķil kişi aña vezįr naśb itdi ve bir müşfiķ ketħüdāyı ol ķalǾaya emįn ķodı ve ol ķalǾaya pādişāh olan cāndur, vezįr Ǿaķildür. Ketħüdā nefsdür. İmdi bir vechle teǿvįl daħı yā Rūĥ-şāh-ı Cind budur ki cān-ı Ǿarşa beñzer göñül kürsiyye beñzer Ǿilm-i maǾrifet uçmaķlara beñzer ķuvvetleri feriştelere beñzer ve ĥareketleri yılduzlara beñzer ve anadan ŧoġması yılduzlar ŧoġmasına beñzer ve mevt yılduzlar ŧolanmasına beñzer ve aǾżāları pįrlere beñzer sükūnları ŧaġlara beñzer atı ŧopraġa benzer ķılları otlara beñzer yüzi maşrıķa arķası maġribe beñzer nefesleri beñzer sözleri raǾde beñzer aġlaması yaġmurlara beñzer ve uyanuķlıġı ĥayāta beñzer uyuması memāta beñzer. İmdi iş bu kemālātları Ĥaķķ teǾālā Ādem’de cemǾ eyledi. Andan śoñra yiryüzine ħalįfe lāyıķ oldı. ǾAleyhi‟s-selām nitekim Ĥaķķ teǾālā buyurur. İnnā ceǾalnāke fi‟l-arżi ħalįfeten26 didi. Ferişteler eyitdiler “Yaradur mısın şol kimse kim yiryüzinde fesād eyleyeler ķan dökeler
25 Yıl ]-H
80 biz saña tesbįĥ-i taķdįs ķıluruz” didiler. Ĥaķķ subĥāne ve teǾālā ħaber virür kim inni
āǾlemu mālā teǾlamūne27yaǾnį “Ben bildügüm siz bilmezsiz” diyü buyurdı. Pes ferişteler