Tüm bu açıklamalardan sonra telif hakkı talep edilebilmesi için gerekenleri inceleyelim. Telif hakkı talep edebilmek için öncelikle bir esere ihtiyacınız vardır bu yüzden öncelikle eseri tanımlayıp daha sonra telif hakları ilgili açıklamalara geçmekte fayda var.
ESER NEDİR?
Kanunumuzdaki eser tanımlamasına geçmeden önce diğer ülkelerdeki eser tanımlamalarına kısaca bakalım;
İtalyan Yasalarının, 1 inci maddesinde, “eser”, ifade biçimi ya da yöntemi ne olursa olsun, edebiyat, müzik, grafik sanatlar, mimarlık, tiyatro ve sinema alanında yaratıcı nitelik taşıyan düşünce ürünleri olarak tanımlanmıştır.
Alman Yasalarının 2 nci maddesinde (2. Paragraf) “eser” şu şekilde tanımlanmıştır: “Bu yasa, anlamı içinde eser, yalnızca bireysel düşünce yaratısını kapsar.”
Japon Yasaları, eseri biraz daha geniş bir biçimde tanımlamaktadır: “ Eser, edebiyat, bilim, sanat ve müzik alanında duygu ve düşüncelerin yaratıcı bir yolla ifade edildiği üretim anlamını taşır.”
Avusturya Yasası ise 1 inci maddesinde eseri edebiyat, müzik, sanat ve sinema alanlarında özgün düşünce ürünleri olarak tanımlamıştır.37
Telif hakları açısından bir ürünün “eser” sayılabilmesi ve korunabilmesi için Türk hukuk sisteminde 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) çerçevesinde ise şu şartların varlığı aranmaktadır;
Fikri bir çabanın ürünü olması Eser sahibinin hususiyetinin olması
Eser sahibinin hususiyetini yansıtacak biçimde şekillenmiş olması
FSEK’te belirtilen beş eser türünden birinin içersinde yer alması (İlim ve edebiyat eseri olması, güzel sanatlar eseri olması38, musiki eseri olması, sinema eseri olması, veritabanı olması)
Türkiye Cumhuriyeti hukukunda eser sahipliği, eserin yaratılması ile kazanılmış bulunmaktadır. Yani hakkın kazanılması için sınai haklarda olduğu gibi herhangi bir makama tescil zorunluluğu bulunmamaktadır. Bununla beraber 5846 sayılı kanunun 13. Maddesinde bir kayıt ve tescil sistemi yer almaktadır. Maddeye göre; filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonograf yapımcıları hak ihdas etmek amacı taşımaksızın sahip oldukları haklara ilişkin
37www.hukukcu.com
yararlanma yetkilerinin takip edilmesi maksadıyla, sinema ve müzik eserlerini içeren yapımlarının kayıt ve tescilini yaptırırlar. Aynı maksatla eser sahiplerinin talebi üzerine bu kanun kapsamında korunan tüm eserlerin kayıt ve tescili yapılabilir, mali haklara ilişkin yararlanma yetkileri de kayıt altına alınabilir.39
4.6.1 Telif Haklarının Tanımı
Telif haklarının incelenmesi için telif kavramının ele alınarak başlamakta fayda olduğunu düşünüyorum. Telif ; eski dil de uzlaştırma ve kitap yazma anlamı taşimaktaydı ve yazılışı te’lif şeklindeydi. Türk Dil Kurumu telif kelimesini söyle açıklamaktadır: “ Bir fikir veya sanat eserini yaratan kişinin, bu eserden doğan haklarının hepsine telif yada yazar hakkı demektedir.”40
Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) ise telif haklarını ; fikri mülkiyet, bir kişiye veya kuruluşa ait olan bir fikir ürünüdür. Söz konusu kişi yada kuruluş sonradan bunu serbestçe paylaşmayı ve kullanımını belirli biçimlerde kontrol etmeyi tercih edebilme hakkıdır şeklinde tanımlamaktadır.41
5846 sayılı (Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu) FSEK ise telif haklarının konusu; iktisadi değer taşıyan, sahibinin hususiyetini taşıyan ve yaratıcısının düşünce gücü sonucu ortaya çıkan fikri emek ürünleri olarak tanımlamış. Yaratıcı eser sahibinin bunlar üzerinde mali ve manevi hakları olmak üzere iki temel hakkı mevcuttur şeklinde toparlayıp daha sonra bu hakları açıklamıştır.
(Manevi haklar: eseri kamuya sunma hakkı, eserde sahibinin adını belirtme hakkı ve eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı olarak tanımlanır.
Mali haklar : sahibine tanınmış eseri iktisaden semerelendirmeye yönelik haklardır. Mali haklar sırasıyla işleme, çogaltma, yayma, temsil ve radyo ile yayın yetkilerinden oluşmaktadır.)
Ve yine aynı kanunun amacının açıklandığı birinci maddesinde ise telif haklarının amacını” Fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserlerin icra eden veya yorumlayan icracı sanatçıların, seslerin ilk tespitini yapan
39www.kultur.gov.tr 40 www.tdk.org.tr
fonograf yapımcıları ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının ve radyo - televizyon kuruluşlarının ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklarını belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek, öngörülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yaptırımlarını tespit etmektir.”
4.6.2 Telif Haklarıyla İlgili Kavramlar
3 Mart 2001 tarihinde 5846 sayılı FSEK’ na ek olarak giren üç maddelik 4630 sayılı kanunun ikinci maddesinde
Eser : sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir mahsulleri;
Eser sahibi: Eseri meydana getiren kişiyi;
Fonoğram: Sinema eseri gibi görsel - işitsel eserler içersindeki ses tespitleri hariç olmak üzere bir icrada yer alan eserlerin veya diğer seslerin tespitlerinin tespit edildiği ses taşıyıcısının fiziki ortamı;
Bağlantılı haklar : Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip oldukları hakları;
Komşu haklar : Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bu eseri özgün bir biçimde yorumlayan tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, bir icra ürünü olan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonograf yapımcıları ile radyo- televizyon kuruluşlarının sahip oldukları hakları, ifade eder.
4.6.3 Bağlantılı Haklar
“Eser sahibinin haklarıyla bağlantılı haklar” kavramı uluslararası alanda yeni kavramlar olup, icracı sanatçıların seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonograf yapımcılarının, radyo ve televizyon kuruluşlarının ve filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının haklarını ifade etmektedir. Ve bu haklar komşu hakları da içine alıp iki grupta incelenir.
1. Grup haklar:
Birinci grup haklarda eseri yorumlayan, kamuya duyuran bir anlamda ona hayat veren icracı sanatçılar yer almaktadır. İcracı sanatçıların yaptığı bir eser yaratmak olarak kabul edilmese de yaratıcı bir faaliyet olarak görülmekte ve bu sebeple eser sahibinin korumasına benzer bir korumaya tabi olmaları gerektiği kabul edilmiştir.
2. Grup haklar:
Bu grupta fonograf yapımcıları, radyo - televizyon kuruluşları ve film yapımcıları bulunmaktadır. Bu gibi kuruluşlara böyle hakların tanınmasının sebebi ise eserin ortaya çıkışındaki organizasyonları ve en önemlisi finansal katkılarıdır. Ve bu hak sahiplerinin her birinin bu icraların tespit edilmesine, bu tespitin çoğaltılmasına, dağıtılmasına, kiralanmasına, ödünç verilmesine, umuma iletilmesine, temsiline izin verilmesine ya da yasaklanmasına dair hakları bulunmaktadır.
4.7 ALTERNATİF BİR OYUN TEORİK YAKLAŞIM: “TELİF