4.1 Dokuma Kumaşların Özellikleri ve Sınıflandırılması
Dokuma kumaĢlar en az iki iplik sistemiyle (atkı ve çözgü iplikleri) üretilen, bu iplik sistemlerinin birbirleriyle belirli bir düzen içinde ve dik açı oluĢturarak bağlantı yapmalarıyla meydana getirilen yüzeysel tekstil ürünleridir.
Dokuma kumaĢların oluĢumu için gerekli olan temel elemanlar olan çözgü ve atkı iplikleri ile bunların bağlantı Ģeklini belirleyen dokuma örgüsü aĢağıda kısaca açıklanmıĢtır.
Çözgü iplikleri kumaĢta, kumaĢ kenarına paralel olarak boy yönünde yer alır. Çözgü iplikleri dokuma kumaĢlarda boy iplikleri olarak da bilinmektedir.
Atkı iplikleri kumaĢın eni boyunca, kumaĢın bir kenarından diğer kenarına doğru uzanırlar. Atkı iplikleri dokuma kumaĢlarda en iplikleri olarak da tanımlanırlar [8].
4.1.1 Dokuma Örgüsü
Dokuma kumaĢı oluĢturmak için, çözgü ve atkı ipliklerinin ne Ģekilde birbirleriyle bağlantı yapacağını belirleyen ve kareli desen kağıdı üzerinde gösterilen atkı ve çözgü ipliklerinin bağlantı düzenine, dokuma kumaĢın örgüsü adı verilir. Dokuma kumaĢ yapımında kullanılan üç temel örgü türü vardır.
a) Düz dokuma (bezayağı) örgüsü, b) Dimi dokuma örgüsü,
c) Saten dokuma örgüsü.
Bu temel dokuma örgülerinden türetilen veya bu temel örgülerin karıĢımlarıyla üretilen çok çeĢitli dokuma örgüleri vardır [8].
4.1.2 Dokuma Kumaşların Sınıflandırılması
Dokuma kumaĢların sınıflandırılması; dokundukları ipliklerin hammaddelerine göre, dokundukları örgü tipine göre, yüzey yapılarına göre, desenlendirme Ģekillerine göre,
14
AĢağıda hammaddelerine ve örgülerine göre dokuma kumaĢ türleri için sınıflandırma yapılmıĢtır [8].
1– Pamuklu dokuma kumaşlar
1.1- Bezayağı örgülü pamuklu kumaĢlar
1.2- Dimi ve dimi türevi örgülü pamuklu kumaĢlar 1.3- Saten ve saten türevi örgülü pamuklu kumaĢlar 1.4- Diğer örgülerle dokunmuĢ pamuklu kumaĢlar 1.5- Ġlave iplik sistemli pamuklu kumaĢlar
2- Yünlü dokuma kumaşlar 2.1- Bezayağı örgülü yünlüler 2.2- Dimi örgülü yünlüler 2.3- Saten örgülü yünlüler
2.4- Diğer örgülerle dokunmuĢ örgülü yünlüler 2.5- Ġlave iplik sistemli yünlü kumaĢlar
3- Sentetik dokuma kumaşlar 3.1- Bezayağı örgülü sentetikler 3.2- Dimi örgülü sentetikler 3.3- Saten örgülü sentetikler
3.4- Diğer örgülerle dokunmuĢ sentetikler 3.5- Ġlave iplik sistemli sentetik kumaĢlar 4- İpekli dokuma kumaşlar
4.1- Bezayağı örgülü ipekliler 4.2- Dimi örgülü ipekliler 4.3- Saten örgülü ipekliler
4.4- Diğer örgülerle dokunmuĢ örgülü ipekliler 4.5- Ġlave iplik sistemli ipekli kumaĢlar
5- Karışım ipliklerden dokunmuş kumaşlar 5.1- Bezayağı örgülü karıĢımlar
5.2- Dimi örgülü karıĢımlar 5.3- Saten örgülü karıĢımlar
5.4- Diğer örgülerle dokunmuĢ örgülü karıĢımlar 5.5- Ġlave iplik sistemli karıĢım karıĢımlar
6- Yapı özellikleriyle tanınan dokuma kumaşlar 6.1- Yapı özelliklerini dokumada kazanmıĢ kumaĢlar 6.2. Yapı özelliğini bitim iĢlemleriyle kazanmıĢ kumaĢlar 7- Teknik tekstiller 7.1- Endüstriyel tekstiller 7.2- Mobil tekstiller 7.3- Jeo tekstiller 7.4- Koruyucu tekstiller 7.5- Yapım tekstiller 7.6- Tıp tekstiller [8].
4.2. Örme Kumaşların Özellikleri ve Sınıflandırılması
Örme kumaĢlar çok çeĢitli olabilen yapıları ve değiĢik üretim tekniklerine göre farklı özellikler gösterebilirler.
4.2.1. Örme Kumaşların Sınıflandırılması
ÖrülmüĢ kumaĢlar; kumaĢın yapısına, üretim yöntemine, kullanılan makinenin türüne ve makinedeki kılavuz raylarının sayısına göre sınıflandırılır ve isimlendirilirler [8].
Örme kumaĢlarda iki ana sınıflandırma mevcuttur; a) Atkılı (tek iplikli) örme kumaĢlar,
b) Çözgülü örme kumaĢlar.
Her bir kumaĢ üretiminde farklı makineler kullanılır ve farklı tipte kumaĢlar üretilir. Atkılı örme kumaĢlara örnek olarak, kazak ve çoraplarda kullanılan tipler, çözgülü örme kumaĢlara ise perdelik ve danteller örnek olarak verilebilir.
El örgüsü ise, bir tek iplikli (atkı) örme tipidir. Genellikle atkılı örme kumaĢlarda ilmekler yan yana ve üst üste olduğu için kolayca sökülebilen kumaĢlardır. Çözgülü örme kumaĢlarda ise her iğneye bir çözgü ipliği geldiğinden ve her iplikte kendi içinde diğerleri ile bağlantı yaptığından dolayı enine ve boyuna yönde sökülmezler. Ancak atkı örme kumaĢlarda da sökülemeyen örgü yapıları vardır. Örneğin üç iplik
16
Çizelge 4.1: Dokuma ve örme kumaĢların fiziksel özelliklerinin karĢılaĢtırılması [8]. Fiziksel
Özellikler Dokuma KumaĢlar Örme KumaĢlar
KumaĢ Yapıları
Dokuma kumaĢların üretimi için en az iki iplik sistemi gerklidir. Çözgü ve atkı ipliği adı verilen bu iplik sistemleri belli bir düzene göre ve birbirleri ile 90 derece açıyla bağlantılar yaparak dokuma kumaĢı meydana getirirler.
Örme kumaĢların üretiminde tek iplik veya çözgülü örmecilikte olduğu gibi bir grup çözgü ipliği gereklidir.
Tek iplik veya çözgü formundaki iplikler örücü elemanlar vasıtasıyla ilmek formuna geti-rilir. Bu ilmekler üst üste ve yan yana birbirleriyle bağlanarak örme kumaĢı meydana getirirler.
Nem alma kabiliyetleri
Dokuma kumaĢlarda nem alma kabiliyeti elyaf cinsine, iplik yapısına, kumaĢ konstrüksi- yonuna ve terbiye iĢlemlerine bağlıdır.
Örme kumaĢlarla dokumalar arasındaki fark kumaĢ konstrük- siyonundan kaynaklanır çünkü genel olarak gevĢek yapılı kumaĢlar, sık yapılı kumaĢlara göre nemi daha çabuk ve kolay alırlar
Örme kumaĢlarda da nem alma kabiliyeti elyaf cinsine, iplik yapısına, kumaĢ konstrük-siyonuna ve terbiye iĢlemlerine bağlıdır. Örme kumaĢlar, dokumalardan farklı olarak ilmek formunda olmaları nedeniyle genel olarak daha gevĢek ve hacimli yapı- dadırlar.
Bu yapıları da nem alma kabiliyetlerinin dokumalara göre daha yüksek olmasını sağlar.
Isı iletkenliği ve Hava geçirgenliği Dokuma kumaĢlarda ısı iletkenliği, hava geçirgenliği ve iklim özellikleri; elyaf cinsi, iplik yapısı, kumaĢ konstrük- siyonu ve terbiye iĢlem-lerine bağlıdır.
KumaĢ konstrüksiyonuna bağlı olarak kumaĢ kalınlığı ve yüzey yapısı kumaĢların iklim özel- liklerini direkt olarak etkiler. Dokuma kumaĢlarda da çok çeĢitli kalınlık ve yüzey yapıları olabildiği için her türlü iklim Ģartlarına uygun dokuma kumaĢ yapmak mümkündür. Ancak çok genel olarak dokuma kumaĢların yapısının daha stabil ve sık olması nedeniyle örme kumaĢ- lara göre ısı ve hava iletken- liğinin düĢük olduğu söyle- nebilir.
Örme kumaĢlarda da ısı iletkenliği, hava geçirgenliği ve yalıtkanlık gibi iklim özellikleri; elyaf cinsine, iplik yapısına, kumaĢ konstrüksiyonuna ve terbiye iĢlemlerine bağlıdır. Aynı dokuma kumaĢlar gibi çok çeĢitli kalınlıkta ve yüzey yapı- sında örme kumaĢ üre-tilebildiği için, her türlü iklim Ģartlarına uygun örme kumaĢ vardır. Ancak; çok genel olarak, örme kumaĢların dokuma kumaĢlardan daha gevĢek ve gözenekli bir yapısı olduğu söylenebilir. Örme kumaĢların gevĢek ve hacimli bu genel yapıları nedeniyle çevre Ģartlarına da bağlı olarak, hava geçirgenliği ve izolasyon performansları daha iyidir.