Teftişin Türleri

Taymaz (2002), teftişin türlerini aşağıdaki gibi açıklamıştır:

Eğitim sisteminde yapılan teftiş ve değerlendirme alanına göre kurum ve ders teftişi olmak üzere iki gruba ayrılır.

a) Kurum Teftişi: Bir eğitim kurumunun amaçlarını gerçekleştirmede insan ve madde kaynaklarının sağlanma, yararlanılma durumunun gözlenmesi, kontrol edilmesi ve ölçütlere göre değerlendirilmesidir.

b) Ders teftişi: Bir eğitim kurumunda öğretici olarak görev alan öğretmenlerin öğretim ve eğitim etkinliklerindeki çalışmalarının gözlenmesi, incelenmesi ve değerlendirilmesidir.

Teftiş yapacak müfettişlerin görevlendirilme şekillerine göre genel, özel ve sınav teftişleri olarak üç gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Genel Teftiş: Teftiş programına göre kurumların her türlü etkinliklerinin ve personelin hazırlanan plana göre müfettiş grubu tarafından değerlendirilmesidir.

b) Özel Teftiş: Durumu özellik gösteren kurum veya personelin makam onayına dayalı olarak denetlenmesidir.

Görev alan müfettiş sayısına göre bireysel ve grupla olmak üzere iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Bireysel Teftiş: Bir müfettiş tarafından yapılan teftiştir. Müfettiş kendi teftiş planına uygun olarak bir veya daha fazla konuda gözlem, görüşme, inceleme, denetleme ve soruşturma yapar.

23 b) Grupla Teftiş: İki veya daha fazla müfettiş tarafından yapılan teftiştir. Her müfettiş kendi uzmanlık alanındaki hizmetlerle ilgili gözlem, görüşme, inceleme, denetleme ve soruşturma yapar. Branş, daha fazla önem ve ağırlık kazanır, değerlendirme daha objektif olur.

Teftiş uygulamada yaratılan mesafeye göre yakından ve uzaktan teftiş olmak üzere iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Yakından Teftiş: Müfettişlerin kurum içinde görevli bulunmaları halinde yapılan teftiştir. En belirgin özelliği teftiş eden ile edilen arasında kişisel ve iş ilişkilerinin sağlanmasıdır. Bu ilişkilerin bazı yararları olabilir. Teftiş eden ile edilen kişiler değişmeyeceklerinden birbirlerinin bilgi ve tecrübelerinden daha iyi yararlanırlar. Ayrıca müfettiş teftiş edilene daha uzun bir süre içinde yardımcı olabilir.

b) Uzaktan Teftiş: Teftiş eden ile edilenin aynı yerde bulunmamaları halinde yapılan teftiştir.

Teftiş edilen hakkındaki veriler gözlem yolu dışında sağlanabilen kaynaklardan elde edilir. Teftiş eden ile edilen arasında kişisel veya iş ilişkileri sağlanmaz. Genellikle kamu kurumlarımızda yapılan teftiş bu türdendir.

Hizmetin devamlılığı bakımından sürekli ve aralıklı olarak iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Sürekli Teftiş: Bir müfettişin belirli kurum veya kişileri devamlı olarak teftiş etmesidir. Tüm çalışmalar yerinde ve zamanında izlenir, denetlenir, eksikliklerin giderilmesi ve sistemin geliştirilmesine daha çok katkıda bulunabilir. Yöneticilerin teftiş fonksiyonları sürekli ve yakından teftişi gerekli kılar.

b) Aralıklı Teftiş: Bir kurum veya kişilerin belirsiz zamanlarda teftiş edilmesidir. Genellikle merkezden görevlendirilen müfettişlerin yaptıkları teftiştir. Bir müfettiş çoğu kez değişik kurumlarda teftişte bulunduğunda, bir kurumun o andaki durumunu değerlendirebilir. Ancak gelişmeleri izleme olanağı bulamaz.

24 Teftiş birimlerine verilen görevler bakımından iç ve dış teftiş olarak iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) İç Teftiş: Kurumun kendi müfettişleri tarafından yapılır. Yönetimin planını uygulayan görevlilerin işlerini teftiş etmesidir.

b) Dış Teftiş: Kanunların sorumluluk yüklediği vatandaş veya kurumların işlerinin, başka kurumların müfettişleri tarafından teftiş edilmesidir. Kurumların amaçları ile yapılan çalışma ve sonuçlar karşılaştırılır.

Bir kurumdaki çalışmalar denetlenirken müfettişlerin yaptığı işlemler niteliklerine göre teknik ve yönetsel olmak üzere iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Teknik Teftiş: Alandan gelen müfettişler tarafından yapılır. Branşlara, alanlara, mesleklere, işin yapımında uygulanan yöntemlere, ürün ile ilgili norm ve standartlara önem verilir. Özel ihtisas ve uzmanlığı gerektirir.

b) Yönetsel Teftiş: İdari teftiş adı verilen bu teftiş, sistemin işleyişinin kurallara uygunluğuna, kaynaklardan yararlanma şekline, sistemin tümüne ve ilişkilerine yöneliktir. Yönetime, yöneticilere ağırlık veren ve sistemi değerlendiren teftiştir.

Konu alanı bakımından faaliyet teftişi ile işlemler ve hesaplar teftişi olarak iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Faaliyet Teftişi: Teftiş edilen birimin, kendisine sağlanan insan ve madde kaynaklarını, kuruluşun amaçlarını gerçekleştirmede ne derecede etkin kullanıldığını, ekonomik ve sosyal gereklere uygun olarak kararlılık ve verimlilik ilkeleri doğrultusunda çalışıp çalışmadığını saptamak, rastlanan olumsuzlukları düzeltici ve gelecekte izlenmesi gerekli yol konusunda önerilerde bulunmak amacıyla yapılır.

b) İşlemler ve Hesaplar Teftişi: Teftiş edilen birimin, teftiş dönemindeki işlemlerinin düzenlemelere ve teknik gereklere uygun olup olmadığını anlamak, varsa hesaplardaki hataları, yanlışlıkları veya usulsüzlük ve yolsuzlukları bulup ortaya çıkarmak için yapılan teftiştir.

25 Teftiş fonksiyonunu yerine getirme durumuna göre tam teftiş ve sondaj yöntemi ile teftiş olmak üzere iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Tam Teftiş: Tarama teftişi de denilen bu yöntemde, teftiş dönemine giren işlerin tamamı incelenerek teknik gereklere ve düzenlemelere uygun olup olmadıkları saptanır.

b) Sondaj Yöntemiyle Teftiş: İşlemlerin tümünün incelenmesi yerine bazı ölçütlere göre belirlenen veya özel olarak seçilen işlemlerin incelenmesidir.

Teftiş biçim yönünden ise normal ve seri olmak üzere iki gruba ayrılır (Taymaz, 2002).

a) Normal Teftiş: Teftiş kurulu başkanlığı tarafından yapılan planlamaya göre yapılan teftiştir.

Teftiş planında denetim elemanlarının denetleyecekleri kurumlar, birimleri, zamanı, şekli, ölçütleri ve süresi belirtilir.

b) Seri Teftişler: Bu tür teftişler, teftiş edilen kurumun bütün birimleri yerine, belirli birimlerinin veya tüm işler yerine bazı işlerin teftiş edilmesidir.

Yukarıda yer alan teftiş türlerini incelediğimizde eğitim alanında yapılan teftişlerde kurum, ders, genel, özel, bireysel, grupla, yakından, aralıklı, faaliyet, tam, sondajla, normal teftiş türlerinin kullanıldığı söylenebilir.