Tedarikçi Seçimi AHP Uygulaması

Tarımda verimlilik kavramı, işlenen alan, işgücü ve sermaye birimlerine düşen çıktı miktarlarının birbirleri ile arasındaki ilişki olarak tanımlanmaktadır. Tarım sektöründeki verimliliği etkileyen faktörler şu şekilde sıralanabilir:

 Toprak yapısı ve iklim koşulları  Gübre  İlaç  Tohum  Makine ve ekipmanlar  Sulama  Yakıt  Lojistik  Pazarlama  Girdi ve ürün fiyatları  Vergiler ve teşvikler  Kredi ve sigortalar  İşletme büyüklükleri

 Arazi mülkiyeti ve arazilerin parçalılık durumu  Üreticilerin örgütlenme durumu

Tarım sektöründeki üretim artışının önemli bir bölümünü işgücü, sermaye ve toprak gibi maddi girdiler olarak belirlenebilen üretim faktörleri büyük ölçüde etkilemektedir. Üretimde kalite ve yüksek verim için tüm girdilerin dengeli ve uygun biçimde kullanılması önemlidir. Verim artırıcı girdilerden en önemlisi gübre olup üreticilerin gübre kullanım kararını gübre fiyatları, ürün fiyatları (ürün/gübre fiyat paritesi), işletme büyüklüğü, arazinin mülkiyet ve kullanım durumu, iklim koşulları ile üreticinin gelir, eğitim ve bilgi düzeyi önemli ölçüde etkilemektedir. Bu bağlamda, üreticiye ucuz girdi sağlamak amacıyla tarımsal girdilere uygulanan sübvansiyonlar üreticinin satın alma gücünü artırarak yüksek verim ve üretim sağlamaktadır.

Yaş meyve sebze üretiminde kullanılan başlıca girdiler; tohum, gübre, böcek ve hastalıkla mücadele ilaçları, tarım alet ve makinaları, sulama, tarımsal krediler ve sigortadır. Çalışmanın bu bölümünde üreticiye girdi sağlayan tedarikçilerin seçimi için Analitik Hiyerarşi Süreci modeli uygulanacaktır.

Tedarikçi seçiminde AHP yönteminin uygulanması için öncelikle problemin amacı belirlenmiştir. Problemin amacı; kısa tedarik zinciri uygulaması için oluşturulması öngörülen sisteme dahil edilecek üreticiye girdi sağlayan tedarikçilerin seçilmesidir. Bu amaç doğrultusunda kriterler belirlenirken tarım-gıda tedarik zinciri ile ilgili literatürde yer alan çalışmalar ile tohum sektöründen yetkililerin görüşleri dikkate alınmıştır. Buna uygun olarak oluşturulmuş olan hiyerarşi tablosu Şekil 3.3’de görülmektedir GÜVENİLİRLİK UZMANLIK / TECRÜBE TEKNİK DESTEK FİRMA BİLİNİRLİĞİ GÜÇLÜ FİNANSAL YAPI

TEDARİKÇİ - A TEDARİKÇİ - B _{TEDARİKÇİ - C} TEDARİKÇİ SEÇİMİ

Şekil 3.3 Tedarikçi Seçimi Hiyerarşi Yapısı

Hiyerarşi tablosundaki problemin amacı tedarikçi seçimi olup kriterlerin detayları şu şekildedir:

- Güvenilirlik: Tedarikçinin sattığı ürünün akredite çalıştığı çok uluslu firmalar olması ve tedarikçinin referansları, üretici açısından güvenilir olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca ulusal/uluslararası standartlara uygun ürün (sertifikalı tohum, gübre, ilaç vb.) satan tedarikçiler, üretici için bir güven oluşturmaktadır.

- Uzmanlık / Tecrübe: Sisteme dahil edilecek tedarikçinin alanında uzman ve tecrübeli olmasının, daha iyi ürün çözümleri sağlayabileceği öngörülmüştür.

- Teknik Destek: Tedarikçinin üretimin başından sonuna kadar mevcut kadrosunda çalışan ziraat mühendisleri ve diğer tecrübeli personel aracılığıyla düzenli arazi kontrolleri yapması ve üreticiyi bilgilendirmesi verimliliği artırıcı bir unsur olarak görülmektedir.

- Firma Bilinirliği: Tedarikçi firmanın ulusal ve/veya uluslararası alanda marka değeri olan bir kuruluş olması, bir diğer kriter olarak belirlenmiştir. Üretici bilinen bir tedarikçiden ürün temin ettiğinde tedarikçinin bilgi ve tecrübesinden yararlanarak sürdürülebilir ve kaliteli ürün üretimi gerçekleştirebilecektir.

- Güçlü Finansal Yapı: Tedarikçinin güçlü bir finansal yapıya sahip olması, üretimin başından itibaren üreticiyi mali olarak desteklemesi ve riski paylaşabilme gücünün olması, üreticiyi güvence altına alan bir kriter olarak değerlendirilmiştir.

Belirlenen bu kriterlerin ikili karşılaştırma matrisleri hazırlanmış ve üç akademisyen ve bir sektör temsilcisinin görüşleri alınmıştır. Toplanan uzman

görüşmelerinin geometrik ortalamaları alınarak direkt ilişki matrisine ulaşılmıştır (Tablo 3.1).

Tablo 3.1 İkili Karşılaştırma Matrisi

Tablo 3.2’de ise ikili karşılaştırma matrisinin normalize edilmiş matrisi ve elde edilen matrisin satırlarının ortalaması alınarak oluşturulan öncelikler vektörü (ağırlıklar) görülmektedir. Sisteme girecek tedarikçiler için, “güvenilirlik” kriteri %43,82 ile ilk sırada yer almaktadır. Bundan sonraki adım olarak karar vericilerin kriterlere ilişkin yargılarının tutarlı olup olmadığını belirlemek üzere yapılan tutarlılık analiz değeri %5,28’ dir.

Tablo 3.2 Ana Kriterlerin Ağırlıkları

Bu çalışma kapsamında tedarikçiler; Büyük ölçekli (uluslararası), Orta ölçekli

(ulusal) ve Küçük ölçekli (yerel) şirketler olarak belirlenmiş olup detayları aşağıdaki

gibidir:

- TEDARİKÇİ A- Büyük Ölçekli (Ulusal ve Uluslararası) İşletme: Finansal açıdan güçlü, gelişmiş Ar-Ge altyapısı bulunan, marka bilinirliği olan, üreticiye üretimin tüm aşamalarında ürünlerinin yanı sıra araç ve ekipman tahsisi sağlayabilen, satış ve teknik personeline sahip ve güçlü bilgi teknolojisi altyapısına sahip şirketler.

ANA KRİTERLER GÜVENİLİRLİ

K UZMANLI K / TECRÜBE TEKNİK DESTEK FİRMA BİLİNİRLİĞ İ GÜÇLÜ FİNANSAL YAPI GÜVENİLİRLİK 1 3 4 5 3 UZMANLIK / TECRÜBE 0,33 1 3 3 1 TEKNİK DESTEK 0,25 0,33 1 3 0,33 FİRMA BİLİNİRLİĞİ 0,20 0,33 0,33 1 0,20 GÜÇLÜ FİNANSAL YAPI 0,33 1 3 5 1

NORMALİZE GÜVENİLİRLİK UZMANLIK / _TECRÜBE TEKNİK DESTEK FİRMA BİLİNİRLİĞİ GÜÇLÜ FİNANSAL YAPI Kriterlerin Ağırlıkları GÜVENİLİRLİK 0,47 0,53 0,35 0,29 0,54 43,82% UZMANLIK /TECRÜBE 0,16 0,18 0,26 0,18 0,18 19,12% TEKNİK DESTEK 0,12 0,06 0,09 0,18 0,06 10,04% FİRMA BİLİNİRLİĞİ 0,09 0,06 0,03 0,06 0,04 5,55% GÜÇLÜ FİNANSAL YAPI 0,16 0,18 0,26 0,29 0,18 21,47%

- TEDARİKÇİ B- Orta Ölçekli (Ulusal) İşletme: Ülke genelinde geniş bir ağa sahip, distribütörlük ve bölge temsilcilikleri ile faaliyet gösteren, hem çiftçiye hem de ürünlerini tedarik ettiği şirketlere çözüm ortağı olan, bilgi teknolojisi altyapısına sahip ve finansal açıdan güçlü şirketler.

- TEDARİKÇİ-C Küçük Ölçekli (Yerel) İşletme: Tek bir il ve/veya bölgeye hizmet veren, ürünlerinin tedarikinde kısıtlı olanaklara sahip şirketler. Bu yapıdaki şirketlerde bilgi teknolojisi altyapısı olmayıp genellikle sıcak satış dediğimiz usulde çalışmaktadırlar.

Bundan sonraki süreçte her bir tedarikçinin belirlenen beş kritere göre üstünlükleri belirlenmiş ve ağırlıkları hesaplanmıştır. Aşağıda Tablo 3.3’de görüldüğü gibi Tedarikçi-A, güvenilirlik, uzmanlık/ tecrübe, teknik destek, firma bilinirliği ve güçlü finansal yapı bakımından diğer tedarikçilere göre daha yüksek paya sahiptir ve sisteme giriş değerlendirmesinde %68 ile ilk sırada yer almaktadır. Tedarikçi-C’nin belirlenen beş kriterde %20 altı seviyesinin altında olduğu görülmektedir.

Tablo 3.3 Tedarikçi Seçimi Uygulama Sonucu