Lojistiğin gelişimini hızlandıran ve işletmelerde lojistik faaliyetleri zorunlu hale getiren başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Taşkın ve Durmaz, 2012: 32):
İletişim teknolojisi ve bilgi ağında yaşanan gelişmeler, Ekonomik krizlerin işletme karı üzerinden oluşturduğu baskı, Yönetimde sistem yaklaşımının yayılması,
Matematiksel yöntemlerin sorun halletmede daha da etkinleşmesi, Uluslararası üretim ve dağıtımın desteklenmesi zorunluluğu, Çevrenin ve tüketicinin korunması gelişmeleri ile,
Online alış-veriştir.
3.4. TEDARİK ZİNCİRİ, DEĞER ZİNCİRİ VE LOJİSTİK İLİŞKİSİ
İşletmelerin faaliyetlerini tek başlarına yürütmedikleri bir gerçektir. Örnek verilirse, bir üretim işletmesi müşterilerinin talep ettikleri ürünleri üretmek için hammadde, malzeme ve üretim araç gereçlerine ve bunları sağlayacağı tedarikçilere gereksinimi vardır. İşletme bu gereksinimlerini diğer işletmelerden sağlarken müşteri konumundayken, ürettiği malları müşterilerine satarken tedarikçi konumundadır. İşletmenin bir ürünü tedarik aşamasından son müşteriye ulaştırabilmesi için, birçok işletme ile birçok faaliyeti gerçekleştirmesi gerekir. Bu işletmeler ve faaliyetler zinciri için çok farklı terimler kullanılmaktadır. Bunları özetlemek gerekirse; işletmeler vurgulanmak istediğinde “süreçler” kastedilmekte, pazarlama vurgulandığında zincir “lojistik kanalı” olarak ifade edilmekte, katma değere bakıldığında “değer zinciri” olarak isimlendirilmekte, müşteri talebinin nasıl karşılandığına bakıldığında ise “talep zinciri” kastedilmekte, malzemelerin ve ilgili bilginin akışını vurgulamak içinde çok genel bir terim olan “tedarik zinciri” terimi kullanılmaktadır (Erdoğan, 2007: 2-3).
Tedarik zinciri ve değer zincirini aşağıdaki gibi karşılaştırmak mümkündür; Tedarik zinciri, hammadde ile oluşur ve üretime yoğunlaşır. Değer
zinciri ise, tüketiciden başlar ve malı müşteriye ulaştırma ve değer yaratma amacındadır.
39
Değer zinciri; etkili çalışarak müşteri odaklı değer yaratmayı amaçlar. Yani müşteri istek ve önerileri dikkate alınır. Tedarik zinciri ise, tedarik ile üretim arasındaki safha ile ilgilenir.
Tedarik zinciri, değer zincirinin durumuna göre şekillenmelidir. Değer zinciri ise, tüketici beklentilerinin şartsız karşılanmasını hedefler. İşletmeler için değer zincirinin en önemli amacı müşteri memnuniyeti
sağlayarak işletmeye değer yaratmaktır. Tedarik zinciri ise, değer yaratmada bir araçtır (Kıymetlişen, 2014: 98).
3.4.1. Tedarik Zinciri ve Lojistik
Tedarik, tanım olarak bakıldığında ihtiyaç duyulan bir ürün veya hizmetin en uygun şekilde elde edilmesi işlemidir.
Tedarik zinciri ise, ürünün tedarikinden başlayarak müşteriye kadar oluşan ağın içinde yer alan üretici, dağıtıcı vb. kanalları arasında planlama ve yönetim faaliyetleridir.
Diğer bir ifadeyle tedarik zinciri, hammaddenin tedarikinden ürün olarak müşteriye sunulmasına kadarki ağı kapsayan birleşik süreçtir. Tedarik zincirinde ilk halka, hammaddenin temin edilmesi ile oluşmaktadır. Elde edilen hammadde çeşitli faaliyetlerden geçerek yarı mamule dönüşmesi gibi imalat aşamalarından geçer ve bu aşamalardan sonra basamaklar tamamlanmış olmaktadır. Bu işlemlerin sonucunda oluşan ürünler doğrudan veya aracılar vesilesiyle tüketicilere ulaştırılır (Çapar, 2016: 25-26).
40
Tedarik zinciri yönetiminin 1960-2000 yılları arasında gelişimi aşağıdaki Şekil 3.4’te sunulmuştur.
Şekil 3. 4: Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY) Gelişimi
Kaynak: www.trstatic.eodev.com, agis, 19.04.2018
Lojistik faaliyetleri tedarik zincirinin bir aşamasıdır. Şekil 3.4’te görüldüğü üzere tedarik zincirinin gelişimi lojistiğin gelişimi ile aynı olmakta hatta lojistiği de kapsayarak tedarik zinciri meydana gelmektedir. 1960’lı yıllarda parçalardan oluşan tedarik zincirinin 2000’li yıllardan itibaren bütünleştiği görülmektedir.
Aşağıdaki şekilde ise tedarik zincirlerinin temel unsurları yer almaktadır. Şekil 3.5’te görüldüğü üzere; tedarik zincirinin temel unsurları ağ üreticiler, tedarikçiler ve müşterilerden oluşmaktadır. Müşteri memnuniyeti açısından tedarik zinciri bileşenleri birbirini etkileyebilmektedir. Ayrıca hammadde ve ürün tedarik kaynağından müşterilere akarken, diğer yandan da para olarak tersi istikamette dönmektedir.
Talep Tahminleme Satınalma İhtiyaç Planlaması Üretim Planlama İmalat Envanteri Depolama Ambalajlama Taşıma Müşteri Malzeme Yönetimi Fiziksel Dağıtım Lojistik Tedarik Zinciri Yönetimi Bilişim Teknolojileri Pazarlama Stratejik Planlama 1980’ler 1990’lar 2000’ler 1960’lar
41 Şekil 3. 5: Tedarik Zinciri (TZ)
Kaynak: Erdoğan, 2007: 8
Tedarik zinciri ile lojistik kavramsal olarak birbiri ile çok sık kullanılmasına rağmen bu kavramlar birbirinden farklıdır. Bu farklılıkları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
Tedarik zinciri kavramı, nihai bir hammaddenin ortaya çıkışından tüketiciye sunulana kadarki imalat, toptancı, taşıma, satış ve sonrası işlemler olmak üzere tüm işlemleri kapsar. Lojistik kavramı ise, tedarik ağının bir parçası olarak, tüketici ihtiyaçlarını gidermek için, tedarik noktasından dağıtım noktasına kadarki akışın gerçekleşmesi sürecidir.
Lojistik, nihai ürünleri tüketicilere götürmek için tedarik, depolama, taşıma ve dağıtım işlemlerini yapar. Tedarik zinciri ise, bu oluşan süreci ve zincirin diğer parçaları ile birlikte organize eder ve ürünleri diğer safhaya götürür. Diğer bir yandan bir işletmenin ürün satışına kadar ki aşamalar lojistik olarak
baz alınırken, işletmenin diğer işletme ve aracılarla oluşturduğu ağ tedarik zinciridir (Karal, 2016: 4-5).
Bir spor benzetmesinden hareketle lojistik faaliyetleri, tedarik zinciri alanında oynanan bir oyundur. Lojistiğin temelinde müşteri memnuniyeti yatmaktadır.
Üreticiler Dağıtıcılar Perakendeciler
Tedarikçiler (Tedariğin Kaynağı) Müşteriler (Talebin Kaynağı)
Talep ve Tasarım Bilgisinin Akısı
Nakit Ödemelerinin Akışı
Ürün ve Hizmetlerin Akışı
Hizmet ve Destek
42
Tedarik zinciri ise tek bir faaliyetin başarısına değil de zincirdeki tüm birimlerin ve süreçlerin başarısını amaçlar (Deran vd., 2014: 46).
3.4.2. Değer Zinciri ve Lojistik
Değer, herhangi bir şeyin soyut olarak karşılığı veya ölçülmesini sağlayan bir kıymet olarak tanımlanmıştır (Türk Dil Kurumu, 22.02.2018).
Değer zinciri, ham madde kaynağından ürün veya hizmetin son tüketiciye gönderilmesine kadar değer yaratan faaliyetlerin bağlantılandırılmış bir takımıdır olarak ifade edilmiştir (Erdoğan, 2007: 3).
İşletme içerisinde gerçekleşen faaliyetlerin değer zinciri aşağıdaki Şekil 3.6’da gösterilmiştir.
Şekil 3. 6: Bir İşletme İçindeki Faaliyetlerin Değer Zinciri
Kaynak: Erdoğan, 2007: 4
Şekil 3.6’yı özetlemek gerekirse; bir işletme içerisindeki faaliyetlerin değer zinciri hammaddeden son hizmet kullanıcısına uzanan her bir adımı ele almaktadır.
Bir diğer ifadeyle değer zinciri, stratejik faaliyetlerin rakiplere kıyasla daha ucuz ve daha iyi gerçekleştirilmesini, dolayısıyla rekabet üstünlüğü sağlayacak değer kaynaklarının belirlenmesini sağlayan bir modeldir. Yani özetlemek gerekirse değer zincirinin işletmenin maliyet yapısının anlaşılmasında ve işletme stratejisinin
Hammadde Ar-Ge Üretim Pazarlama Dağıtım Hizmet Değer Zinciri
43
uygulanmasını kolaylaştıracak farklı yolların belirlenmesinde kullanılan temel bir model olduğu ifade edilebilir (Deran vd., 2014: 40-41).
Lojistik faaliyetlerin her aşaması hammaddeden başlayarak hizmet olarak tüketiciye dönene kadarki bütün işlemler birer değer zinciridir. Bu nedenle lojistik her faaliyet değer zincirini dolayısıyla işletme değerini etkilemektedir.