Teşkilat-ı Mahsusa’nın Yapısı

Teşkilat-ı Mahsusa Harbiye Nezareti’ne bağlı bir daire olarak kurulmuştur135 . Süleyman Askeri Bey, Aziz Bey, Atıf Bey ve Doktor Nazım Bey’den oluşan bir Teşkilat-ı Mahsusa Merkez-i Umumisi teşkil edilmiştir136

. Bu yapılanma İttihat ve Terakki ile benzerlik taşımaktadır. Ancak İttihat ve Terakki’nin aksine bu dörtlünün başkanı Süleyman Askeri olmuştur137

. Teşkilat-ı Mahsusa Umur-ı Şarkiyye Dairesi adını aldıktan sonra bu yapı ortadan kalkmış ve teşkilat yönetiminde başkan tek merci haline gelmiştir 138 . Teşkilat çeşitli şubelere ayrılarak daha verimli çalışmayı 130

Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE Arşivi),

Birinci Dünya Harbi Koleksiyonu (BDJ Kol.), Klasör (K) 249, Dosya (D) 1036, Fihrist (F) 28.

131

Polat Safi, “Zincirleme Teşkilat Tamlaması”, Derin Tarih, İstanbul Haziran 2016, s. 52 .

132

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 15.

133

Mustafa Balcıoğlu, a.g.e., s. 27.

134

Samih Nafiz Tansu, a.g.e., s. 178-179.

135

Ergun Hiçyılmaz, Teşkilat-ı Mahsusa, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014, s. 66.

136

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 15.

137

ATASE Arşivi, BDH Kol., K 249, D 1036, F 61.

138

hedeflemiştir. Teşkilat-ı Mahsusa hem klasik bir istihbarat örgütü olarak hem de gönüllülerden oluşan çeteler ile gayri nizami harp yürüten bir askeri örgüt olarak hizmet etmiştir139

.

Teşkilat-ı Mahsusa’nın resmi kuruluşundan sonra kısa süre içinde Harbiye Nezareti bünyesinde bazı şubeler ortaya çıkmıştır140. Bunlardan ilki Tercüme ve Telif Şubesidir. Şubenin müdürlüğünü Ali Rıza Bey yürütmüştür141

. Şubede yer alan Abdürrab Bey Buhara, Hive, Afganistan ve Belucistan’dan sorumlu olmuştur. Süvari Teğmen Yusuf Bey Mısır, Trablus ve Arabistan’ın yanı sıra Siyonizm meselesi ile ilgilenmiştir. Şeyh Muhammed Safayihi Efendi Fas, Tunus, Cezayir ve Trablus meseleleri ile meşgul olurken Sami Süreyya Efendi Kırım, Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya’dan sorumlu tutulmuştur. Şeyh Hafız Efendi Fas, Tunus, Cezayir ve Trablus ile ilgili konularla meşgul olmuştur. Üsteğmen Nuri Bey resim, harita ve kütüphane konuları ile ilgilenmiştir. Ferit Bey İngilizce ve Fransızca mütercimi olarak görevlendirilmiştir. Şerya Efendi İngilizce ve Arapça tercümelerle görevlendirilmiştir. Ziya Efendi Rusça mütercimi olarak atanmıştır. Bu şube genel olarak Fas, Cezayir, Tunus, Trablusgarp, Mısır, İran, Hindistan, Afganistan, Buhara, Hive, Güney Kafkasya, Kuzey Kafkasya, Kırım ve Belucistan ile ilgili meselelerle ilgilenmiştir142.

Bir diğer şube Doktor Fuad Bey’in yönettiği Hindistan, Mısır, Afganistan ve Arabistan şubesi olmuştur143. Abdürrab Bey ve Yusuf Bey Tercüme ve Telif Şubesinin yanı sıra bu şubede de görev almışlardır144

. Abdürrab Bey Hindistan ve Afganistan’dan sorumlu olmuş Yusuf Bey ise Mısır meseleleri ile ilgilenmiştir145.

Bir başka şube ise Piyade Yüzbaşı Mehmet Nuri Bey’in yönetimindeki Doğu Şubesi olmuştur. Bu şubede Jandarma Yüzbaşı Süheyl Bey İran’dan, Süvari Teğmen Adnan Bey Kafkasya’dan, Süvari Teğmen Rıfat Bey Kırım’dan, Piyade Yüzbaşı

139

Yücel Yiğit, “The Teşkilat-ı Mahsusa and World War I”, Middle East Critique, 23 Mayıs 2014, s. 159.

140

Stanford Shaw, a.g.e., s. 316.

141

Mustafa Balcıoğlu, a.g.e., s. 49.

142

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 23-24.

143

Stanford Shaw, a.g.e., s. 316.

144

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 24.

145

Süleyman Bey Türkistan’dan, Süvari Üsteğmen Hayri Bey ise basın ve yayın işlerinden sorumlu olmuşlardır146.

Teşkilat bünyesinde yer alan başka bir şube Piyade Yüzbaşı Fuat Efendi yönetiminde olan Rumeli Şubesi olmuştur147. Bu şube Birinci Dünya Savaşı boyunda Güneydoğu Avrupa’dan istihbarat toplamakla görevlendirilmiştir148

.

Doğu ve Batı Afrika Sevkiyat, Planlama, Özlük İşlemleri ve Kurye Şubesi de Teşkilat-ı Mahsusa’nın başka bir şubesini teşkil etmiştir. Bu şubenin başında Süvari Yarbay Hüsamettin (Ertürk) Bey bulunmuştur. Doğu ve Batı Afrika’dan Nuri Efendi, sevkiyat işlerinden Başçavuş yardımcısı İlhami Efendi, kurye bölümünden Talib Efendi, planlamadan Başçavuş İhsan Efendi ve Salih Efendi, özlük işlerinden ise Er Hidayet Efendi sorumlu olmuşlardır149.

Teşkilatın mali işlerini yürümek üzere bir de Muhasebe Şubesi kurulmuştur. Bu şubede Piyade Kıdemli Yüzbaşı Ali Rıza Bey müdürlük görevini yürütmüştür. Şubenin muhasebe katipliği görevini Er Celal yerine getirmiştir150.

Teşkilat-ı Mahsusa 1914 yılında savaş için oluşturulan bütçeden büyük bir pay almıştır151

. Bunun dışında Teşkilat-ı Mahsusa örtülü ödenekten önemli miktarda para almıştır. Almanya’da bazı operasyonlar için ödeme yapmıştır152

. Böylece Teşkilat-ı Mahsusa imkanlar dahilinde iyi bir bütçeye sahip olmuştur. Ancak kaynakları yine de İngiliz, Fransız ve Rus istihbaratına kıyasla sınırlı kalmıştır.

Teşkilatta bir miktar posta ve sevkiyat personeli de yer almıştır. Posta erlerini Er İbrahim Hakkı, Er Alioğlu Süleyman, Er İsmailoğlu Ahmet, Er Hasanoğlu Sadık ve Er Mustafaoğlu Ahmet teşkil etmişlerdir. Er Mehmetoğlu Elmas, Er Selimoğlu Tabun ve Er Yusufoğlu Ahmet ise sevkiyat işlerinden sorumlu olmuşlardır153.

146

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 25.

147

ATASE Arşivi, BDH Kol., K 1846, D 79, F 20.

148

Stanford Shaw, a.g.e., s. 317.

149

Mustafa Balcıoğlu, a.g.e., s. 50-51.

150

Ahmet Tetik, a.g.e., s. 25.

151

Ergun Hiçyılmaz, a.g.e., s. 66.

152

Gönül Güneş, “Teşkilat-ı Mahsusa ve Birinci Dünya Savaşı Yıllarındaki Faaliyetleri”, Atatürk

Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XXIX, Sayı 85, Mart 2013, s. 115.

153

Teşkilat-ı Mahsusa’ya alınan subayların istisnasız hemen hepsinin İttihat ve Terakki üyesi olmasına dikkat edilmiştir154. Bu durum İttihat ve Terakki’nin kendi üyeleri dışında hiç kimseye güvenmediğini göstermektedir.

Cemil Koçak Teşkilat-ı Mahsusa’nın özelliklerini şu şekilde değerlendirmiştir: 1-Teşkilat-ı Mahsusa’da Osmanlı subayları yer almıştır. Bu yüzden teşkilat hem ordu ile hem de İttihat ve Terakki ile iç içedir.

2-Görevler bir komita tarafından, bazen de Talat Paşa tarafından sözlü olarak da verilmiştir. Bu nedenle bazı olaylar hakkında belge bulunmayabilir

3-Teşkilat-ı Mahsusa içinde farklı gruplar vardı. Bu guruplar arasında antlaşmazlıklar yaşanmıştır ve bir grup diğerini ortadan kaldırmaya çalışmıştır.

4-Teşkilatta görev alanların bir kısmı Milli Mücadele’de de bulunmuşlardır. 5-Teşkilat için gereken para örtülü ödenekten sağlanmıştır.

6-Kararlar sözlü olarak da alınmıştır. Büyük ihtimal gönderilen şifreli yazılar imha edilmiştir.

7-Kağıt üzerinde görünenler ile gerçekte yaşananlar arasında farklılıklar olabilir155.

1963 yılında Teşkilat-ı Mahsusa hakkında bir tez yazan Philip Stoddard ise Teşkilat-ı Mahsusa personeli olarak birçok önemli ismi saymıştır. Bu kişiler arasında Mustafa Kemal Atatürk, Cezayirli Emir Ali Paşa, Ali Çetinkaya, Ali Fethi Okyar, Refik Saydam, Samipaşazade Nihat Sezai, Abdurrahman Paşa, Mehmet Akif Ersoy ve Filibeli Hilmi Bey gibi isimler yer almıştır156. Ancak bu isimler belgelerde ve diğer kaynaklarda geçmemektedir. Bu nedenle Philip Stoddard’ın sadece Eşref Kuşçubaşı ile görüşerek ortaya attığı bu isimlere ihtiyatla yaklaşmak gerekmektedir.

154

Atilla Çeliktepe, a.g.e., s. 108. 155

Cemil Koçak, Tarihin Buğulu Aynası Efsaneler Çökerken, Timaş Yayınları, İstanbul 2013, s. 131- 132.

156

Philip Stoddard, Teşkilat-ı Mahsusa; Osmanlı Devleti ve Araplar 1911-1918: Teşkilat-ı Mahsusa

Galip Vardar da İttihat ve Terakki hakkında yazdığı eserde İttihat ve Terakki içinde yer alan fedailerin birçoğunun Teşkilat-ı Mahsusa içinde yer aldığını iddia etmiştir. Bu isimler Sapancalı Hakkı, Yakup Cemil, Hüsrev Sami, Eyüp Sabri, İzmitli Mümtaz, Topçu İhsan, Mülazım Atıf (Kamçıl)‘tan oluşmaktadır157

. Bir bakıma fedailer İttihat ve Terakki içindeki gruplarını Teşkilat-ı Mahsusa’nın içine taşımışlardır.