Maskeli ve maskesiz yapılan egzersiz öncesi ve sonrasında grup içi karşılaştırmada kalp atım hızında istatiksel olarak fark bulunmuştur. Özer vd (2017), maksimum aerobik aktivitede antrenman maskesi kullanımının akut etkilerini inceledikleri çalışmalarında egzersiz öncesi ve egzersiz sonrası kalp atım hızları değerlerinin yükselmiş olduğu görülüp bu çalışma ile paralellik göstermektedir. Fakat gruplar arası karşılaştırmalarda iki çalışmada da kalp atım hızlarında anlamlı bir fark bulunamamıştır (p<0,05).
Maskeli ve maskesiz yapılan egzersiz öncesi ve sonrasında grup içi karşılaştırmalarda laktat düzeyleri göz önüne alındığında istatiksel olarak fark vardır
(p<0,05). Özer ve Özer (2017), maksimum aerobik aktivitede antrenman maskesi kullanımının akut etkilerini inceledikleri çalışmalarında maskesiz ve maskeli yapılan egzersiz sonucunda laktat düzeyinde egzersiz öncesi ve sonrası arasında grup içinde anlamlı fark bulmuşlardır. Maskeli ve maskesiz yapılan egzersiz sonrasında gruplar arası değerlendirme yapıldığında maskeli grupta maskesiz gruba göre laktat düzeyleri istatiksel olarak anlamlı yüksek çıkmıştır (p<0,05). Maskeli egzersiz sonrası laktat düzeylerinin yüksek çıkması teste katıların sporcuları maskenin etkisiyle maskesize oranla dokulara ihtiyacı olan oksijenin daha az taşınması sonucu metabolizmaya daha fazla yorgunluk oluşturduğu şeklinde yorumlanabilir. Özel ve Özer (2017) çalışmaları sonucunda antrenman maskesinin sadece aerobik antrenmanlarda kullanmayı önermiş, anaerobik antrenmanlar için uygun olmadığını belirtip antrenman sonlandırmak zorunda kalınabileceği vurgulanmıştır. Fakat yapmış olduğumuz bu aerobik temelli anaerobik MAS egzersizinde hiçbir sporcu maskeden rahatsız olduğu
gerekçesiyle antrenmanı yarıda bırakmamış test protokolü sorunsuz bir şekilde uygulanmıştır.
Hemoglobinin oksijenle bağlanma yüzdesi, oksijen saturasyonu yüzdesi olarak adlandırılır. Parsiyel oksijen basıncı, normal yani 100 mmHg olduğunda oksijen saturasyonu yüzdesi %98’dir. Oksijen parsiyel basıncı düşmesi halinde hemoglobin % saturasyonunun da düşeceğini göstermektedir (Ergen 2007). Maskeli ve maskesiz yaptığımız egzersiz sonrasında SO2% değerleri egzersiz öncesine göre istatiksel olarak anlamlı düşüş göstermiştir (p<0,05). Fanconi (1989), oksijen saturasyonu ile ilgili 95-100 arası olması gerektiğini söylemiştir. Egzersiz öncesi en yüksek SO2% 98 iken egzersiz sonrasında en düşük SO2% 89’a kadar düşmüştür. Çalışmada ortalama SO2% 93’tür. Monovec ve Chang (2018), antrenman maskesi ile antrenman yaparken nabız ve oksijen saturasyonu incelemesi adlı çalışmalarında en düşük SO2% 92 bularak çalışmalarında SO2% de anlamlı bir düşüşle karşılaşmışlardır. Granados (2015), antrenman maskesi sayesinde 4572m (15 000ft) yükselti ayarında yaptığı koşu bandı testinde sporcuların SO2%89 a kadar düştüğü sonucunu bulmuştur. Arenas vd (2019), maskeli yapılan bisiklet antrenmanında maskenin SO2% üzerinde bir farka neden olmadığını bulmuşlardır. Bu çalışmada maskeli ve maskesiz yapılan egzersiz sonrasında SO2% değerlerinde gruplar arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark görülmemiştir (p<0,05). Grup içinde istatiksel farkın olması, gruplar arasında da SO2% değerlerinde istatiksel farkın olmamasına rağmen belirli bir miktar düşüş göstermesi antrenman maskesinin egzersiz sırasında maskesiz egzersize nazaran metabolizmayı daha çok hipoksik ortamda tuttuğu sonucunu ortaya koymuştur. İncelenen çalışmalarda SO2% değerlerinin egzersizin türüne göre değişkenlik gösterdiği bu çalışmada da bu değişkenliğin futbolcularda da ortaya çıktığı ve literatürde yapılan çalışmaların bazılarıyla benzerlik bazılarıyla da zıtlık gösterdiği bulunmuştur.
Egzersiz ve Hemogram Parametreleri
Egzersiz, düzenli ve tekrarlı vücut hareketlerini içeren organizmaya belirli bir stres uygulayan fiziksel aktivitelerdir. Hemogram parametreleri yapılan testin tipine ve şiddetine göre değişim göstermektedir. Bu değişimlerde bireylerin sedanter veya sporcu oluşu, sporcularında antrenman yaşı büyük ölçüde etkilidir. Çalışmada son zamanlarda özellikler takım sporlarında oldukça popüler olarak kullanılmaya başlanan MAS protokolü testinin bir hafta ara ile iki ölçümün hem gruplar arası hem de grup için hematolojik, ve biyokimyasal parametrelerini nasıl etkilediği araştırılmıştır. Çalışmaya katılan sporcuların antrenman yaşlarının yüksek olduğu görülmektedir. Çalışmada elde
edilen hemogram parametrelerinde; WBC, NEU, NEU%, HGB, HCT, PLT, maskeli ve maskesiz grup içi egzersiz öncesi ve egzersiz sonrası değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı fark vardır (p<0,05). Maskeli ve maskesiz gruplar arası karşılaştırılmasında test sonrası WBC, NEU değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı fark yoktur (p<0,05) fakat NEU değerlerinde bir yükselme söz konusudur. NEU değerlerinde ki bu yükselme periferik organlarda bekleyen inaktif beyaz kürelerin egzersiz sırasında kana karışması sonrası yükseldiği düşünülmektedir. Maskeli ve maskesiz gruplar arası karşılaştırılmasında test sonrası NEU% maskeli grupta anlamlı düşük olmasının sebebi beyaz küre sayısının istatiksel anlamlı olmayan yükselme göstermiş olmasıdır. Beyaz küreyi oluşturan en önemli frenksiyon nötrofillerdir ancak lenfozit, bazofil, eozinofil gibi hücrelerde vardır. Bizim çalışmamızda nötrofil sayısı istatiksel anlamlı olmamasına rağmen artmış ancak egzersiz sonrasında NEU% düşmüştür, bunun nedeni olarak beyaz küreyi oluşturan diğer hücrelerin göreceli olarak artışı neden gösterilebilir. HGB, HCT ve PLT egzersiz sonrası değerleri maskeli egzersiz de maskesiz egzersize göre anlamlı daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Maskeli egzersiz sırasında vücutta oluşan hipoksiye cevap olarak HGB değerleri maskesiz egzersize nazaran daha çok yükselmiş ve bunun bir sonucu olarak maskeli yapılan antrenmanın vücudu daha çok hipoksiye maruz bıraktığı görülmüştür. HCT değerlerinde ki bu artışın ise maskeli egzersiz sonrası sıvı kaybının daha yüksek olması ve HGB miktarının da yükselmesi sonucu HCT değerlerini de yükseltmiş olduğunu düşünüyoruz. PLC de ki bu artışın ise maskeli egzersiz de maskesiz egzersize göre göreceli olarak daha çok sıvı kaybının yaşanmasından kaynaklandığını düşünüyoruz. Akgül ve Ark (2018), uyguladıkları yüksek şiddetli interval antrenmanının etkilerini inceledikleri çalışmalarında bu çalışmaya paralel olarak HCT, HGB, WBC VE NEU% değerlerinde anlamlı bir fark bulmuşlardır. Uçan (2018), 90 dakikalık bir aerobik test uygulamış ve egzersiz öncesi ve egzersiz sonrası sporculardan kan almış. Sonucunda ise PLT değerlerinde anlamlı fark görmüş ve PLT nin akut egzersizlerden etkilendiği yorumunu yapmış. Patlar (2010) sağlıklı erkeklere uygulanan akut ve 4 haftalık kronik egzersizlerin lökosit sayılarında önemli bir artışa neden olduğu belirtmektedir. Demiriz (2013), 7 hafta boyunca haftada 3 anaerobik interval antrenmanı yaptırarak hemotolojik değişiklikleri incelediği çalışmasında çalışmamızdan farklı olarak PLT değerlerinde düşüş, çalışmamıza paralel olarak HCT ve HGB değerlerinde artış gözlemlemiştir. Toklu (2018), amatör sporcuların sezon boyunca yapılan antrenman ve müsabaka etkisine bakmış ve çalışmamızın aksine sporcularda HGB değerlerinin düştüğünü gözlemlemiş, Tomar ve Anthony (2016), 16 haftalık futbol antrenmanının metabolizmaya etkilerine bakmış ve NEU değerlerinde değişikliğe rastlamamış fakat WBC değerlerinde artış gözlemlemiş. Younessian (2004), 22 profesyonel futbolcuya maç öncesi ve maç sonrasında
incelediği hematoloji sonuçlarında WBC ve PLT değerlerinde yükselme görmüştür.
Reel vd (2005), kısa süreli hipoksiye maruz kalmanın performansa ve hematolojik değerler üzerinde anlamlı farklara neden olmadığını bulmuş fakat çalışmamızda da görüldüğü üzere maskeli yapılan egzersizin vücudu hipoksik ortamda daha çok tutmasıyla beraber hematolojik değerlerde anlamlı farkların oluşmasına neden olduğu görülmüştür.
Egzersiz ve Biyokimyasal Parametreler
Metabolizma ve biyokimyasal parametreler müsabakalarda ve antrenmanlarda kullanılan enerji sistemlerine göre ve egzersizin şiddetine göre gösterdiği etkilerde farklılıklar oluşturmaktadır. Çalışmamızda maskeli ve maskesiz, egzersiz öncesi ve egzersiz sonrası Glukoz, TG, HDL, VLDL, CRP, CK ve insülin hormon değerlerinin hepsinde maskeli ve maskesiz grup içi karşılaştırmalarında istatiksel olarak anlamlı bir fark ortaya çıkmıştır (p<0,05). Maskeli grup içi değerlendirme sonucunda TK değerlerinde istatiksel olarak anlamlı yüksek, maskesiz grup içi değerlendirme sonucunda TK değerlerinde istatiksel olarak anlamlı düşüş ortaya çıkmıştır (p<0,05). LDL değerlerinde ise maskeli grupta daha yüksek olmakla birlikte iki grupta da anlamlı bir fark vardır (p<0,05). Gruplar arası maskeli ve maskesiz olarak değerlendirmelerde glukoz değerlerinde egzersiz öncesi fark yokken egzersiz sonrasında maskeli grupta değerler daha yüksektir. Bunun sebebi vücut daha çok hipoksiye maruz kaldığı için, vücut enerji kaynağı olarak glikojen depolarını kullandığından kan glukoz seviyesi maskeli grupta daha yüksektir. Bu vücudun maskeli egzersizde daha çok strese maruz kaldığını da gösterebilir. TG, VLDL değerlerinde gruplar arası değerlendirmede bir farka rastlanmamıştır. İnsülin ve kortizolda gruplar arası değerlendirmede istatiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamasına rağmen maskeli egzersiz sonrası insülin seviyesi daha yüksektir (p<0,05). Bizim çalışmamızda adrenarjik sisteme ait hormonlar ölçülmemiştir. Bu sebepten dolayı oluşan bu kan şekeri(insülin) değerlerinin yükselmesinin sebebi olarak maskeli egzersizin vücutta daha fazla stres yarattığını düşünüyoruz. CK değerlerinde gruplar arası değerlendirmede bir farka rastlanmamıştır (p<0,05). TK, HDL, LDL değerleri maskesiz grupta hem egzersiz öncesi hem de egzersiz sonrası değerleri maskeli değerlerine göre yüksektir. Bunun nedeni olarak maskesiz yapılan test haftasında sporcuların beslenme alışkanlıklarında değişiklik olması ihtimali göz önüne alınmıştır. Egzersiz öncesinde bulunan bu anlamsız farkın egzersiz sonrasında kapandığı görülmüştür. Maskeli egzersiz sonrasında ki HDL, LDL değerlerinin daha yüksek bulunmasından dolayı maskeli yapılan egzersizin yağ metabolizmasını daha çok kullandığı düşünülebilir. CK değerlerinde egzersiz öncesi ve egzersiz sonrası değerlerinde istatiksel olarak anlamlı bir fark görülmüştür (p<0,05).
Grup içinde görülen bu anlamlı fark maskeli ve maskesiz olarak gruplar arası karşılaştırıldığında anlamlı bir fark yoktur (p<0,05). CK seviyesinde ki yükselmeyi gruplar arasında anlamlı bir fark olmamasından dolayı maskenin takılmasına değil de antrenman (MAS) etkisi olarak yorumlayabiliriz. Yapılan maskeli ve maskesiz egzersizler sonrasında ve öncesinde alınan kanlardan analiz edilen grup içi CRP değerlerinde maskeli egzersiz öncesi ve egzersiz sonrasında ki değerlerde istatiksel olarak anlamlı bir fark vardır (p<0,05). Grup içi değerlendirme de serbest yağ asitlerinde herhangi bir fark bulunamamıştır (p<0,05). Maskeli ve maskesiz CRP ve serbest yağ asitleri değerlerinin gruplar arası değerlendirmesinde istatiksel olarak bir fark bulunmamıştır (p<0,05).
Fernandez vd (2015) tenis sporcuları üzerinde yaptıkları çalışmada, tenis sporcularının maçta kortizol ve insülin seviyesinde artış, maç sonunda ise kortizol seviyesinde düşüş fakat insülin seviyesinde anlamlı düşüş olmadığını bulmuşlardır. Şahin (2015), sporcularda yaptığı çalışmada mekik koşu testi sonrasında kortizol seviyelerinde artış, insülin hormonunda düşüş tespit etmiştir. Labsy vd (2013) 9 futbolcudan 90 dakikalık egzersiz sonrası aldıkları tükürük örneklerinde kortizol artış görülmüştür. Literatürdeki bu kortizol bulguları bizim çalışmamızla zıtlıklar içerisindedir. Bu çalışmaların aksine Zeinali vd (2013), 26 elit sporcu ile yaptıkları dayanıklılık egzersizi sonucunda kortizol ve insülin değerlerinde egzersiz öncesi ve sonrası herhangi bir değişiklik gözlemlememiştir. Karacabey vd (2014), genç atletlerde yapılan aerobik akut egzersiz sonrasında leptin ve insülin seviyelerinde düşüş tespit etmişlerdir. Literatürde ki bu buğular çalışmamızı destekler niteliktedir.
Akgül vd (2017), 8 hafta, haftada 3 gün sporculara uyguladıkları yüksek şiddetli interval antrenman sonucunda HDL değerlerinde yükselme, LDL değerlerinde ise düşüş tespit etmişlerdir. Bizim çalışmamızda her iki değerde de yükselme söz konusudur. Bunun sebebi olarak sporcuların beslenme alışkanlıkları, test öncesi yeme içme veya bireysel farklılıklar olarak açıklanabilir. HDL değerlerinde ki bu artış literatür de sıkça karşılaştığımız bir durumdur. Kaynar (2016), 15-46 yaş arası kickboks sporu ile uğraşan 23 gönüllü sporcuyla yaptığı çalışmada, sporculara 40 dakikalık ısınma, açma ve germe hareketleri, 50 dakikalık teknik ve taktik uygulamaları sonrasında 2 dakika süreyle 3 devreden (1 dk dinlenme) oluşan kickboks müsabakasına eşdeğer bir antrenman maçı yaptırmıştır. Sporculardan antrenman öncesi ve sonrasında alınan kan örneklerinde, HDL, LDL, TG ve kolesterol serum düzeylerinde, maç öncesi ve sonrasında istatistiksel olarak anlamlı bir artış olduğu, TG seviyelerinde ise anlamlı bir fark olmadığını tespit etmiştir.
antrenmanların kan parametrelerine etkisinin incelendiği bu çalışmada antrenman maskesiyle yapılan yüksek şiddetli interval antrenmanının kan yağı değerlerini maskesiz yapılan yüksek şiddetli interval antrenmanına nazaran daha az yükselttiği ve bu nedenle maskeyle yapılan egzersizin kan yağları üzerine etkisi olduğu söylenebilir. Antrenman maskesi ile yapılan egzersiz maskesiz yapılan egzersize göre kan şekerini daha fazla arttırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Oksijen saturasyonu değerleri incelendiğinde maskeli yapılan egzersizde sporcunun maskesiz egzersize göre daha fazla hipoksik ortamda kalmasının sonucu olarak oksijen saturasyon değerlerinde düşüş görülmüştür. Kortizol ve insülin seviyelerinde iki grup arasında fark bulunamazken sporcunun hipoksik ortamda daha fazla zaman geçirmesinin bir sonucu olarak maskeli grupta hemoglobin miktarının arttığı tespit edilmiştir. CK seviyelerine bakıldığında ise iki grubunda antrenmanın etkisi olarak kas hasarı seviyelerinde artış olduğu fakat gruplar arası incelemede maskenin CK ya etkisi olmadığı sonucuna varılmıştır. Yapılan tüm bu egzersiz ve analizler sonucunda antrenman maskesi ile yapılan yüksek şiddetli interval antrenmanının vücudu maskesiz yapılan yüksek şiddetli interval antrenmanına göre daha çok strese soktuğu yorumu yapılabilir.