Bulgularımız aşağıdaki başlıklar halinde tartışılmıştır:
Bölge için yeni türler, Orchis anatolica, Dactylorhiza osmanica, herbaryumlardaki yanlış tayinler ve sonuç.
Bölge için yeni türler: Bulgularımız Ankara civarının orkideleri hakkında bilgi veren 3 eserdeki (Renz and Taubenheim, 1984; Orkidelerimiz, 1984; Kreutz, 2000a;
Türkiye Orkideleri, 2009) tür sayıları ile Çizelge 5.1’de karşılaştırılmıştır. Bu tabloya göre daha önce bölgede varlığı tespit edilmemiş olan 6 tür, Epipactis pontica, Epipactis persica, Epipactis microphylla, Himantoglossum caprinum, Ophrys pseudomammosa, Orchis morio subsp. picta, tarafımızdan bulunarak yayılış gösterdiği en güney nokta tespit edilmiştir.
Himantoglossum caprinum’un yayınlarda bulunduğu en güney nokta A3 Bolu:
Mengen civarıdır. Bu orkide tarafımızdan Çubuk-II Barajı piknik alanı civarında tek fert olarak bulunmuştur. Bu nokta H. caprinum’un bulunduğu en güney nokta olarak kabul edilebilir. Piknik alanı çevresine yaptığımız çok sayıdaki inceleme gezilerinde maalesef başka fert bulunamamıştır.
Orchis morio subsp. picta’nın Kuzey Anadolu’daki Ankara’ya en yakın bulunduğu nokta Kastamonu Elekdağı’dır. Bu orkide tarafımızdan Ayaş civarında çamlık alanda orta büyüklükteki bir populasyon halinde bulunmuştur. Bu lokaliteden başka yerde tespit edilememiştir.
Epipactis pontica için Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) Ankara’ya en yakın nokta, A5 Kastamonu: Çatalzeytin olarak verilmiştir. Bu türün Kızılcahamam civarında tarafımızdan bulunması ile indiği en güney nokta tespit edilmiş olmaktadır.
Epipactis persica için Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) Ilgaz dağlarının Kastamonu’ya bakan yüzü, bulunduğu en güney nokta olarak verilmektedir.
A4 Ankara: Karagöl, Kızılcahamam ve B4 Ankara: Beynam ormanından topladığımız örnekler daha önce S. Erik (18.07.1993, HUF 235) tarafından toplanan türü doğrulanmış olmaktadır.
Epipactis microphylla için Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) A3 Bolu: Abant en güney nokta olarak verilmiştir. Ayrıca A. Dönmez ( 19.09.2000, HUF 28089) tarafından Hacettepe Beytepe Yerleşkesi’nde kurumuş halde tek olarak bulunmuştur. Beytepe Yerleşkesi’ne yaptığımız inceleme gezilerinde bitki bulunamamış ve daha önce bulunduğu yere Bilgisayar bölümü binası yapıldığı görülmüştür. A. Dönmez bu türün gübre ile gelmiş olma ihtimalinin yüksek olduğunu ifade etmiştir. Yaptığımız diğer inceleme gezilerinde E. microphylla A4 Ankara:
Kızılcahamam ve Karagöl olmak üzere iki küçük populasyonda bulunmuştur. Bu türün tarafımızdan tespit edildiği Karagöl, bulunduğu en güney noktadır.
Ophrys pseudomammosa B4 Ankara: Mamak, Kıbrıs Köyü Vadisi’nde ilk olarak tarafımızdan bulunup tayin edilmiş, aynı tarihte S. Aslan (07.06.2005, GUF 2103) tarafından da toplanmıştır (Det., E. Sezik). S Aslan’ın yüksek lisans tezi çalışmalarımızdan daha önce tamamlandığı için yayın önceliği S. Aslan’a aittir.
Orchis anatolica: Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu’nda önce Orchis quadripunctata olarak tayin edilen (Det. belli değil), Ankara, Beypazarı Aladağ vadisinden 1971 yılında toplanmış olan 8985 nolu herbaryum numunesi 18.05.1978 tarihinde G. Taubenheim tarafından incelenmiş, tayinin doğru olmadığı ve bitki numunesinin Dactylorhiza iberica olduğu belirtilmiştir. Bu numune tarafımızdan da D.
iberica olarak tayin edilmiştir (Şekil 5.1, Şekil 5.2, Şekil 5.3). Ancak, aynı numune Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) Orchis anatolica olarak verilmektedir. G. Taubenheim’ın daha sonra neden bu numuneyi Orchis anatolica olarak verdiği anlaşılamamıştır.
Şekil 5.1. Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi 8985 No’lu herbaryum numunesi etiketi
Şekil 5.2. AUF 8985 No’lu herbaryum numunesi yeniden tayin etiketi
Şekil 5.3. AUF 8985 No’lu herbaryum numunesi
Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) Ankara civarında bulunduğu belirtilen Platanthera bifolia bulunamamıştır. Bu orkidenin C.A.J. Kreutz ve E. Sezik
tarafından da bölgede bulunduğu kaydı yoktur. Kızılcahamam-Gerede arası çalışmalarımız sırasında taranmış olmasına rağmen bu tür bulunamamıştır.
Dactylorhiza osmanica: Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Herbaryumu’nda H.
Bağda tarafından Çubuk Karagöl’den toplanan, Orchis latifolia L. olarak tayin edilen herbaryum numunesi G. Taubenheim tarafından 18.05.1978 tarihinde Dactylorhiza osmanica (Klinge) Soo olarak tahin edilmiştir. Fakat bu numune Flora of Turkey’in Orchidaceae kısmında, D. osmanica’ da kayıt olarak verilmemiştir. Bu, G.
Taubenheim’ın tayinden tam emin olmadığını göstermektedir. Başka herhangi bir eserde de kaydı yoktur. Karagöl tarafımızdan yoğun bir şekilde taranmış olmasına rağmen toplanan numuneye benzeyen herhangi bir orkide veya başka Dactylorhiza bulunamamıştır. Bu bölgede Cephalanthera, Epipactis, Orchis ve "eottia cinslerine ait türler bulunmuştur. Dolayısıyla D. osmanica’nın Karagöl’deki varlığı şüphelidir veya lokasyon kaydı yanlıştır. Hem tarafımızdan bulunamadığı hem de G. Taubenheim tarafından Flora of Turkey’de belirtilmediği için D. osmanica’nın Ankara civarında bulunmadığı kanaatindeyiz.
Şekil 5.4. AUF Orchidaceae, Dactylorhiza osmanica etiket
Şekil 5.5. AUF Dactylorhiza osmanica herbaryum numunesi
Herbaryumlardaki yanlış tayinler: Herbaryum incelemelerimiz sırasında bazı numunelerin yanlış tayin edildikleri tespit edilmiştir. Bu tespitlerimiz aşağıda
açıklanmaktadır.
Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Herbaryumu’nda 27.06.1986 tarihinde M. Vural tarafından Ankara, Ayaşbeyli Akkaya Tepesi’nden toplanan 4199 No’lu numune T. Dirmenci tarafından Dactylorhiza saccifera olarak tayin edilmiştir. Bu örnek tarafımızdan incelendiğinde tayinin doğru olmadığı görülmüş, bitki numunesi D.
iberica olduğu tespit edilmiştir (Şekil 5.6, Şekil 5.7).
Şekil 5.6. GUF 4199 No’lu herbaryum etiketi
Şekil 5.7. GUF 4199 No’lu herbaryum numunesi çiçek kısmı
Şekil 5.8. GUF 4199 No’lu herbaryum numunesi
Çoğu herbaryum numunesinde Orchis mascula subsp pinetorum örnekleri O.
mascula olarak bırakılmış, alttürü belli edilmemiştir. O. mascula’nın Flora of Turkey’deki (Renz and Taubenheim, 1984) tek alttürü O. mascula subsp.
pinetorum’dur. Renz ve Taubenheim O. mascula subsp. pinetorum’un bazı varyasyonlarının bulunabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca bu varyasyonların O. mascula subsp. mascula’ya doğru olduğunu, ama bu atttürün bütün özelliklerini göstermediklerini, geçiş formlarının değerlendirilebilmesi için daha çok materyale yani incelemeye ihtiyaç olduğunu belirtmişlerdir. Dolayısıyla bölgede bulunan O. mascula
subsp. pinetorum olarak tayin edilmiş numunelerde görülen bazı farklılıklar varyasyon olarak değerlendirilebilir.
Sonuç: Ankara ve civarı için Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) 14 tür, Orkidelerimiz’de (Sezik, 1984) 11 tür, Türkiye Orkideleri’nde (Kreutz, 2009) 14 tür olduğu belirtilmiştir. Bu 3 esere göre Ankara ve civarında toplam 18 tür bulunmaktadır. Ancak, Flora of Turkey’de (Renz and Taubenheim, 1984) kayıt olarak verilen Orchis anatolica ve Platanthera bifolia’nın yukarıda açıklanan sebeplere dayanılarak Ankara ve civarında bulunmadığı kanatindeyiz. Tarafımızdan 6 tür daha toplanmış ve Ankara ve çevresinde bulunan tür sayısı 22’ye çıkmıştır.
Araştırma bölgesi orkide tür çeşitliliği bakımından oldukça zengindir. Bu türlerin yayılışındaki sıklık dereceleri incelendiğinde sadece Orchis palustris, O.
coriophora ve O. mascula subsp. pinetorum olmak üzere 3 türün yoğun gruplar halinde bulunduğu görülmektedir. Bu üç tür salep elde edilmesinde kullanılabilmektedir.
Ancak, Ankara ve civarında orkideler salep elde edilişinde kullanılmadığından bu türler yoğun gruplar halinde yayılış gösterebilmiştir.
Epipactis pontica ve Himantoglossum caprinum ancak birer birey olarak bulunabilmiştir. Diğer türler seyrek hatta nadir bulunmaktadır.
‘‘Salep ve Orkidelerin Tahribi’’ (Sezik vd., 2007) TUBĐTAK projesinde E.
Sezik bütün yumrulu otkidelerin EN (Tehlikede) kategorisine alınması teklifinde bulunmaktadır. Ankara civarında salep elde edilmemesine rağmen, orkideler çok yoğun olmayıp geniş populasyonlar halinde nadiren bulunmaktadır. Bütün bunlar E. Sezik’in teklifinin ne kadar haklı olduğunu doğrulamaktadır.
Çizelge 5.1. Ankara ve civarında bulduğumuz ve flora kayıtlarında yer alan (Renz and
BÖLÜM 6