Tarihi Gelişim

İkinci dünya savaşının yeni bitmiş olması nedeniyle tarım ürünleri üretimi durma noktasına gelmiş, tarım ürünlerinin üretimi yetersiz kalmış bunun sonucunda kıtlık ve yoksulluk baş göstermiştir. Yokluk nedeniyle fiyatlar astronomik rakamlara ulaşmış, gelir dağılımı bozulmuş, çiftçiler üretim yapamaz hale gelmiştir. Bütün bu nedenler de Ortak Tarım Politikası’nın ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.

1 Ocak 1958 yılında yürürlüğe giren ve Avrupa Ekonomik Topluluğunu oluşturan Roma Antlaşması, Ortak Tarım Politikasının da esaslarını belirlemiştir. Roma Antlaşmasının 39. Maddesinde OTP’nin amaçları şu şekilde belirlenmiştir (Wichern, 2004: 5):

• Teknolojik gelişmeleri destekleyerek, tarımsal üretimin akılcı gelişimini ve başta işgücü olmak üzere bütün tarımsal üretim faktörlerinin optimum kullanımını temin etmek suretiyle tarımda verimliliği artırmak.

• Böylece, öncelikle tarımda çalışanların bireysel gelirlerinin artırılması yoluyla tarım çevrelerine makul bir hayat standardı sağlamak.

• Pazarı istikrarlı hale getirmek. • Arzın devamlılığını sağlamak.

• Arzın tüketicilere makul fiyatlardan ulaşmasını sağlamak.

Bu amaçları gerçekleştirmek için Ortak Piyasa Düzenleri (OPD) kurulmuştur. OPD oluşturulmasında üç prensip benimsenmiştir.

• Bu prensiplerden birincisi, ortak bir pazarın kurulmasıdır. Böylece piyasa bütünlüğü sağlanmış olacaktır. Bu prensibin amacı AB’de tarımsal alanda ortak bir pazarın oluşturulması ve tarımsal ürünlerin üye ülkeler arasında serbestçe dolaşabilmesini sağlamaktır.

• İkincisi topluluk tercihleri prensibidir. Bu prensip ile Birlik ürünlerinin satışına öncelik verilmesi hedeflenmiştir. İç pazarın, koruma politikalarıyla ucuz ithalattan korunması, ihracatın ise sübvansiyonlar yoluyla desteklenmesi amaçlanmıştır.

• Üçüncüsü, ortak mali sorumluluk prensibidir. Bu prensip, ortak tarım politikasının uygulanmasında ortaya çıkacak harcamaların üye devletler tarafından ortaklaşa, yani birlik bütçesinden karşılanmasıdır (Can, 2005: 2). 1962 yılından itibaren Avrupa Toplulukları içinde “Ortak Piyasa Düzenleri” oluşturulmuştur ve amaçları şu şekilde belirlenmiştir:

• Ortak bir tarım politikası geliştirmek,

• Üyeler arasındaki ticari ilişkileri geliştirecek koşulları temin etmek, • Mal alış verişinin serbestçe yapılmasını sağlamak,

• İç pazar ve Birlik üretimini üçüncü ülkelere karşı korumaktır (Tan ve Dellal, 2003: 2).

Ortak Piyasa Düzenleri, destek fiyat, dışa karşı koruma sağlayan düzenlemeler, ek yardımlar ve götürü yardımları şeklinde dört temel kategoriye ayrılıp, bu çeşitli piyasa destekleme mekanizmaları ile tarımsal ürünlerin tamamını koruma altına alır. Bunların yanında tarım sektörünü desteklemek amacıyla OPD’nin yanında Yapısal Fonlar da oluşturulmuştur. Yapısal Fonların kuruluş nedenleri, Birlik içinde dengeli kalkınma ve bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal farklılıkların giderilmesidir. Bu amaçla kurulan fonlardan biri olan Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu (EAGGF) 4 Nisan 1962’de kurulmuştur. Bu fon Avrupa Birliği bütçesinin genel bütçe harcamaları içerisinde yaklaşık olarak yüzde 60 paya sahiptir. Bu oran, Avrupa’da tarıma verilen önemi ortaya koymaktadır. Aşağıdaki verilen Grafik 9, adı geçen fonun AB bütçesi içerisindeki paylarını yıllar itibarı ile gözler önüne sermektedir (Tan ve Dellal, 2003: 2-3).

Fon, 5 Nisan 1964 yılında Garanti Bölümü ve Yönverme Bölümü olarak ikiye ayrılmıştır. Fonun Garanti Bölümü, tarımsal ürünlerdeki piyasaların düzenlenmesine yardımcı olmak amacıyla, doğrudan gelir yardımı, müdahale alımları, depolama giderleri ve ihracat sübvansiyonları şeklinde kullanılmaktadır. Bunların yanında yine Garanti Bölümü, kırsal kalkınma ve yapısal konularda mali yardım sağlamaktadır. Yönverme Bölümü ise topluluk içerisinde bölge farklılıklarını gidermek, yeni yatırımları desteklemek, genç çiftçilere başlangıç yardımı yapmak, tarımsal ürünlerin işlenmesinde ve pazarlanmasında olanakların arttırılmasını sağlamak konularında finansman sağlamaktadır (Glucksman: 8, www.zmo.org.tr).

Grafik 9. Yıllara göre OTP’nin AB Bütçesindeki Payları (1974-1999)

Kaynak: Barclay, 1999: 13

Uygulanan politikaların etkisini göstermeye başlamasıyla birlikte bazı sorunlar ortaya çıkmaya başlamıştır. İhracat sübvansiyonlarının arması birlik üreticilerini net ithalatçı pozisyondan net ihracatçı pozisyonuna geçirmiş olsa da tarım ürünleri fiyatlarında yüksek oranda artışlar ortaya çıkmıştır. Desteklemelerin AB bütçesinde yarattığı yükün yanında, yüksek fiyatların etkisiyle tüketiciler de bu yükün altında kalmaya başlamışlardır. Gıda ürünlerine daha yüksek fiyat ödemek zorunda kalan ve gelir dağılımının bozulduğunu savunan, AB vatandaşları tarım politikasının gözden geçirilmesi konularında kamuoyu baskısı yaratmaya başlamışlardır (Wichern, 2004: 5). Yüksek fiyatlar, sınırsız desteklemeler ve etkin korumalar sebebiyle üretim fazlaları oluşmaya başlamış, üretim yüzde 2 büyürken iç tüketim binde 5 büyümüştür ve bunlar

bütçeye daha ağır yükler (bütçe giderlerinin yüzde 60-70’i) getirmeye başlamıştır (Tan, 2003: 3).

Bunların yanında, Soğuk Savaş’ın bitmesiyle birlikte dünya piyasaları liberalleşmeye başlamış ve DTÖ, haksız rekabete yol açtığı gerekçesiyle AB’ye, verdiği sübvansiyonları kaldırması yönünde baskılar yapmıştır. Gerçekte asıl baskı, ABD’nin Uruguay Turu görüşmelerinde AB’ye yapmış olduğu baskıdır. Uruguay Turu, ağırlıklı olarak ABD ve AB arasında süren çatışmalar altında geçmiş, görüşmelerin planlanandan dört yıl daha uzamasına neden olmuştur. Tur sonrası, 1996 yılında ABD’nin tarım politikalarında yapmış olduğu reform (FAIR: Federal Agruculture Improvement and Reform) ile destek şekillerini değiştirmiş, ürünlere verilen farklı sübvansiyonlar yerine ayrımcılık yaratmayacak yeni ödemelerin getirilmiş ve bunlar için yedi yıllık bir geçiş süreci öngörülmüştür. Bu gelişmeler de AB’nin tarım politikası üzerinde baskılar yaratmaya başlamıştır (Guyomard ve diğerleri, 2000: 18).

AB’nin tarım sektörüne yapmış olduğu desteğin bazı OECD ülkeleri ile karşılaştırması Grafik 10’da gösterilmiştir. Açıkça görülmektedir ki AB, diğer ülkelere oranla tarım sektörüne çok daha fazla destek sağlamaktadır.

Grafik 10. OECD Ülkelerinde Üretici Destekleri (USD)

Bir diğer konu da, AB’nin genişleme sürecinde yeni üyelerin yaratacağı ek yük ve bunların finansmanının yeni sorunların doğmasına neden olacağıdır. Yukarıda sayılan bu nedenlerden dolayı AB’nin Ortak Tarım Politikası’nda reform arayışları başlamıştır