Tarımsal Finansman Araçları

Ülkelerin çiftçilere destek sağlama modeli, bu desteğin toplam miktarı kadar önem arz etmektedir. Dünyada farklı şekillerde tarımsal destek ödemeleri yapılmaktadır. Bu destekleme biçimlerine örnek olarak ülkeler; piyasa fiyatlarını ithalat vergileri ile arttırabilir, çiftçilerin girdi maliyetlerini azaltmak için sübvansiyon sağlayabilir ya da hektar başına, hayvan başına veya çiftçilerin gelirine ek olarak ödeme yapabilir, çiftçilerin ödemelerini koşullara bağlı veya koşulsuz yapabilirler. Ödemeler, örneğin çevre koruma hedeflerine ulaşmak için belirli üretim uygulamaları için şartlı olarak da yapılabilir.

Çeşitli yollarla verilen destek, tarımsal üretim, ticaret ve gelirler için farklı etkilere sahiptir. Bazı uygulamalar, ülkeye özgü politika hedeflerini gerçekleştirmekte veya yararlanıcıları desteklemekte diğerlerinden daha uygundur: Örneğin hektar başına, hayvan başına veya çiftlik gelirlerine dayalı verilen destek, özellikle ek koşullara bağlandığında, belirli bölgeler veya çiftlik gruplarını hedef almakta ve iklim değişikliği gibi çözülmesi gereken bir soruna yönelmekte daha etkili olmaktadır. Diğer yandan, piyasa fiyat desteği modeli, faydalanıcılar arasında fark gözetmemektedir (OECD, 2016).

41 OECD’nin 2016 yılı “Tarım Politikaları İzleme ve Daeğerlendirme Raporu”na göre doğrudan ödemelerin verimliliğini artırmak için ülkeler, çevresel performansın iyileştirilmesi, çiftliklerin desteklenmesi gibi özgün politika hedeflerini tanımlamalıdır. Piyasa fiyat desteği düşük gelirli ülkelerde özellikle gıda endüstrisi ve tüketiciler için önemli maliyetler getirmekte olup, giderek bu model terk edilmelidir. Serbest girdi sübvansiyonları, girdilerin aşırı kullanımına yol açtığı durumlarda olumsuz çevresel etkilere yol açmakta olup, bu tür destekler de kaldırılmalıdır (OECD, 2016).

2009 yılında üretimden bağımsız doğrudan ödemelerden vazgeçilmesinden bu yana, ürün arz açığının kapanmasına yönelik ödemeler ve hektar başına veya hayvan başına yapılan destek ödemeleri üretici desteklerinin temelini oluşturmuştur. Yakın zamanda Türkiye üretim açığını kapatmaya yönelik sağlanan desteklerde reform gerçekleştirmiş ve bu sayede üretim yapısını en uygun ekolojik koşullara göre üretim yapılması yönünde geliştirmiştir (OECD, 2016).

A. Türkiye’de Tarımsal Destekleme Bütçesi:

Tarım destekleri, 2006 yılından itibaren 5488 sayılı Tarım Kanununda yer alan esaslara göre uygulanmaktadır. Ürün bazında fark ödemesi destekleri, hayvancılıkla ilgili olarak sağlanan destekler, kırsal kalkınma destekleri, tarım sigortası desteği ile 2004 yılı sonrasında çeşitli dönemlerde uygulamaya konulan organik tarım, iyi tarım uygulamaları, toprak analizi, çevre amaçlı tarım alanlarının korunması (ÇATAK), sertifikalı tohum ve fidan kullanımı gibi şartlı alan bazlı ödemeler ile mazot ve gübre ödemeleri gibi şartsız alan bazlı ödemeler olarak uygulanmaktadır. 2017 yılı destekleme bütçesi Tablo 1’de (KB, 2016) görülmektedir.

GTHB tarafından verilen destekler aşağıda sıralanmıştır:

1. Alan Bazlı Destekler: Mazot, alternatif ürün, organik tarım, iyi tarım, toprak analizi ve bombus arısı kullanımı destekleri.

2. Fark Ödemeleri: Üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar dikkate alınarak yapılan destekler.

3. Hayvancılık Destekleri: Hayvancılığın geliştirilmesi ve hayvansal üretimin artırılması amacıyla ve hayvan gen kaynaklarının yerinde korunması ve geliştirilmesi, hayvan hastalıkları desteği ve süt desteği.

42 Tablo 1. 2017 yılı destekleme bütçesi

Destekleme Konusu

Destekleme Bütçesi

Artış (Yüzde) Destekleme Bütçesindeki _{Payı (Yüzde)} (Milyon TL)

2015 2016(2) 2017(3) 2016 2017 2015 2016 2017

Alan Bazlı Tarımsal Destek

Ödemeleri 3 005 3 244 3 183 8 -1,9 30,1 27,9 24,8 Alan Bazlı Ek Ödeme

(Organik Tarım, İyi Tarım, Toprak Analizi)

230 285 247 23,9 -13,3 2,3 2,4 1,9 Mazot 700 740 723 5,7 -2,3 7 6,4 5,6 Gübre 830 880 877 6 -0,3 8,3 7,6 6,8 Sertifikalı Tohum ve Fidan

Kullanımı 180 196 204 8,9 4,1 1,8 1,7 1,6 ÇATAK 82 70 75 -14,6 7,1 0,8 0,6 0,6 Fındık 850 850 835 0 -1,8 8,5 7,3 6,5 Telafi Edici Ödemeler 133 178 174 33,8 -2,2 1,3 1,5 1,4 Patates Siğili Desteği – 15 – – – – 0,1 – Çay Budama Tazminat ve

Masrafları 133 163 174 22,6 6,7 1,3 1,4 1,4 Küçük İşletme Desteği – 45 48 – 6,7 – – 0,4

Fark Ödemesi 2 728 3 304 3 335 21,1 0,9 27,4 28,4 26

Hububat ve Bakliyat 890 1 155 1 082 29,8 -6,3 8,9 9,9 8,4 Çay 152 170 165 11,8 -2,9 1,5 1,5 1,3 Arz Açığı Olan Ürünler i 1 686 1 979 2 088 17,4 5,5 16,9 17 16,3

Hayvancılık Destek

Ödemeleri 2 973 3 013 3 793 1,3 25,9 29,8 25,9 29,5

Diğer Hayvancılık Destek

Ödemeleri – – 400 – – – – 3,1

Kırsal Kalkınma Amaçlı

Tarımsal Destekleme 627 998 1 053 59,2 5,5 6,3 8,6 8,2

Tarım Sigortası

Destekleme Hizmetleri 529 550 900 4 63,6 5,3 4,7 7

Diğer Tarımsal Amaçlı

Destekler 109 535 574 390,8 7,3 1,1 4,6 4,5

TOPLAM 9 971 11 644 12 838 16,8 10,2 100 100 100

43 4. Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması Programı (ÇATAK) Destekleri: Toprak ve su kalitesinin korunması, yenilenebilir doğal kaynakların sürdürülebilirliği, erozyonun önlenmesi ve tarımın olumsuz etkilerinin azaltılması.

5. Kırsal Kalkınma Destekleri: Tarımsal makine ve ekipman alımlarına yönelik hibe olarak verilen destekler.

6. Ürün Sigortası Ödemeleri: Sigortayı teşvik etmek üzere, sigorta prim bedellerinin %50’si olarak verilen destekler.

7. Telafi Edici Ödemeler: Bitkisel üretimde zararlı organizmalara karşı alternatif uygulamalar veya alternatif ürünlere verilen destekler (ÇŞB, 2012).

B. Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler: Araştırma, geliştirme faaliyetleri, tarımsal yayınlar,

pazarlama, özel depolama teknikleri, kalite standartları, piyasa düzenlemeleri, organik üretim, imha, ürün işleme, bazı girdiler ile tarım havzalarına yönelik destekler.

C. Faiz İndirimli Tarımsal Krediler: Üreticilerin finansmanının uygun koşullarda

karşılanması, üretimin geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin artırılması amacıyla kamu kurum ve kuruluşları hariç gerçek ve tüzel kişilere T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince sağlanan düşük faizli krediler.

D. İthalat Politikası Araçları: Ekonomi Bakanlığı tarafından yürütülen gümrük vergileri,

ithalatta gözetim ve korunma önlemleri, tarife kontenjanları, tercihli ticaret uygulamaları, askıya alma uygulamaları.

E. İhracat Politikası Araçları: Uluslararası nitelikteki yurtiçi fuarları, yurt dışı fuar ve

sergilere katılım, pazar araştırması, eğitim, istihdam, patent, faydalı model belgesi ve endüstriyel tasarım tescili, Ar-Ge, yurtdışında ofis, mağaza açma, işletme ve marka tanıtımı, çevre maliyetlerinin desteklenmesi gibi yardımlar.

F. Tarımsal altyapı yatırımları: GTHB birimi Tarım Reformu Genel Müdürlüğü

(TRGM) ile Devlet Su İşleri (DSİ) ve İl Özel İdarelerinin Türkiye’de yürüttüğü arazi toplulaştırması, sulama, açık ve kapalı drenaj projeleri için yapılan yardımlar.

44

G. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar: Doğrudan sera gazı emisyonlarını azaltmak veya

yutak kapasitelerini arttırmak amacıyla yapılan yatırımlar ve tarım yapılamayacak alanlarda karbon tutmak amacıyla ağaçlandırma yapılması, biyodizel kullanımının devlet tarafından sübvanse edilmesi.

Sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak amacıyla dolaylı olarak sera gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik olarak kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılan yatırımlara arazi toplulaştırması, sulama sistemlerinin modernizasyonu, organik tarım ve iyi tarım uygulamaları bu yatırımlara örnek olarak verilebilir (ÇŞB, 2012).

4.2. Türkiye’de tarım sektöründe iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma