Tarım Sektörünün Tarihsel Gelişimi

Ekonomi, toplumu oluşturan bireylerin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için alternatif üretim faktörlerinin sınırlı kullanım seçeneklerini araştıran bir bilim alanıdır (Gürler, 2008). Tarım sektörü aynı zamanda ulusal ekonomiyi oluşturan ana sektörlerden biridir. Bugün tarımla ilgili akla gelen ilk şey bitki üretimidir. Ancak tarım, ziyadesiyle kapsamlı bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Tarım, ekin üretimin yanında hayvansal üretim, ormancılık ve su ürünleri yetiştiriciliği içerir (Olalı & Duymaz, 1987). Sebze ve hayvansal ürünler, genellikle tarımda; Üretim, kalite ve verimlilik iyileştirme, uygun şartlarda koruma, işleme ve değerlendirme (http://tdkterim.gov.tr/bts/, erişim tarihi: 05.2.2019) olarak tanımlanmıştır. Farklı bir tanıma göre tarım, bitki ve hayvanların biyolojik üretim özelliklerini planlı ve yönlendirilmiş bir şekilde kullanarak topluma gıda ve hammadde teminidir (Gürler, 2008).

Doğal, kültürel ve ekonomik koşullara göre, bitkisel ve hayvansal üretimin rasyonel olarak üretilmesi veya bu ürünlerin tarımsal, sektör aracılığıyla kazancını sağlama tekniği olarak işlenmesi, bu ürünlerin işlenmesinin rasyonel olarak kullanılmasıyla üretim faktörleri (emek, sermaye, teknoloji, girişimci vb.). oluşur (Zincirlioğlu, 1977). Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana, tarım sektörü ülkemizin iktisadi ve sosyal kalkınmasında önemli görevler üstlenmiş ve bunu sürdürmektedir. Tarım; dünyada beslenme, milli gelir ve istihdama katkı, sanayiye hammadde temini gibi faydalarıyla doğrudan ve dolaylı birçok şekilde topluma ve iktisadi yapıya katkılar sağlamaktadır.

İnsanlığın varlığından bugüne kadar tarımsal sektörü, üretim faaliyetlerinde ve toprak mülkiyetinde türlü aşamalardan geçmiştir. Avlanma bir de toplama döneminden başlayan tarımsal faaliyetler, bilgi ve teknolojinin kullanımıyla birlikte profesyonel ve planlı tarımsal yönetim ile değiştirildi. Tarımsal faaliyetleri tarihsel sürece göre oluşturan adımlar aşağıdaki şekilde açıklanabilir (Direk, 2010).

- Toplayıcılık

İnsanlar önce içgüdüleriyle doğadan ürünlerini yiyerek geçimlerini sağladılar. Bu zamanlarda beşeriyet; kök, yumru, meyve ve hayvansal mahsulleri (solucanlar, yengeçler, yılanlar, vb.) gibi doğanın sunduğu varlıklardan beslendiler. Doğanın insanoğlunun yaşadığı ya da yaşadığı yerlerde sunduğu bu varlıklar tükendiğinde insanlar yiyecek bulduğu yeni bölgelere yerleşti ve geçimlerini böyle sürdürdüler.

- Av ve Balıkçılık

Bu dönemde, insan avlanarak geçim sağladı. İnsanlar hayvan yakalamak ve yakaladıkları hayvanları yemek için türlü araçlar yaptılar. Medeniyet tarihi bu dönemi Paleolitik dönem olarak belirtilir. Bu süre zarfında insanlar hayvanların yaşadığı bölgeye gittiler ve hayvanın hareketli mevsimi izlendi. Bu süreçte insanların hayvanları daha yakından tanımaya başladı tanıması süreci oluştu. Daha sonra, göçebelikten yoruldular ve koyun, keçi, at ve eşek benzeri hayvanları evcilleştirdiler ve göçebe alışılmış şekilde yaşamaktan vazgeçmeye başladılar (Direk, 2010).

- İlkel Ziraat

İnsanlara geçim sağlamak amacıyla çevre tarafından toplanan ve depolanan bitkiler, yumrular, kökler ve tohumlar gibi çeşitli yiyecekler, depolama alanlarında yere düştü ve yeni ürünler farkında olmadan tohumlanmış oldu. Bu aşamada ilkel tarım dönemi başladı. Daha sonra, insanlar farklı zamanlarda ve farklı şekillerde ilk elden ekim işlemini, elle, sobanın açılmasıyla ve çapa dikerek sürdürdüler. Neolitik dönemin başlamasıyla birlikte, Kuzey Mezapotamya dağlıklarında yaşayan bir kısım topluluklar, bitkileri ve evcil hayvanları yetiştirerek doğal ortamlarına yeni bir şekil

vermeye başladı. Bu dönemin başında, insanlar tarafından yetiştirilen önemi yüksek tarımsal ürünler buğday ve arpa, evcil hayvanlarınsa koyun ve keçidir.

- Geçimlik Tarım

İlk tarım örneklerinin ardından, zamanla birçok toplumun arasındaki etkileşimin artması sonucunda tarım tüm dünyada yaygınlaşmıştır. Bu aşamada çeşitli bitki, kök ve tohumlar aracılığı ile yeni bitkiler yetiştirmeyi öğrenen insanlar, yetiştirdikleri bitkilerin büyük bir bölümü ile beslenmiş, bir kısmını hasat sezonu dışındaki dönemlerde de tüketilmesi amacı ile depolamış, bir kısmını ise başkaları ile takas yoluna giderek ilkel ekonomik faaliyetlerin başlanmasına neden olmuştur (Tarım ve Orman Bakanlığı, 2019).

- Uzmanlaşmış Tarım

Bazı bitkisel ürünlerde uzmanlaşmış tarımsal ürünlerin birçok bitkisel ürün türünde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Bu dönemde, ürün çeşitliliği çeşitli üretim tekniklerine göre üretildiğinde çiftçiler, meyve ve sebzeler gibi tarımın ana dalları ve aynı zamanda belirli bir ürün yetiştirme faaliyeti bakımından tarımsal etkinliklerini sürdürdüler (Direk, 2010).

- Modern Tarım

İçinde bulunduğumuz zamanda mühendislik bilgisi, teknolojisi, biyolojisi ve diğer zirai bilimler ve özel ziraat mühendisliği bilgileri kullanılmaktadır. Modern tarım; gübreleme, sulama, makine kullanımı ve tohum ıslahı gibi çeşitli yöntemlerin bir sonucu olarak, birim alanda en üst verimi sağlamayı amaçlamıştır.

- Türkiye’de Tarım Sektörünün Gelişimi

Türkiye, tarih süresince farklı medeniyetleri içinde bulundurmuş bir bölgede bulunmaktadır. Bu uygarlığın tarımsal faaliyetleri, eski Anadolu ve dünya ticaret merkezlerinde iklim değişikliği nedeniyle birçok bölgede ve türde güçlenmiştir. Bu

medeniyetlerin en önemlisi Asur, Hitit, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı imparatorluklarıdır.

Tarım sektöründe seçilen ülkelerde sanayi gelişimini sağlamak amacıyla 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti ile Lozan Anlaşmasına aktarılan borcun ardından tarımsal üretimin artırılmasına yönelik politikalar izlenmiştir. 1923 ve 1929 arasındaki gelişmeler seçim başarısını ortaya koydu. Bu dönemde, tarım sektörü %10'dan daha fazla büyümüştür ve tarım sektörünün olumlu etkisi ülkenin zor durumunun üstesinden gelmiştir. Tarımsal faaliyetleri desteklemek için 1930'larda tarımsal kredi ve satış kooperatifleri, tarımsal tarım ve devlet tarım işletmeleri kurulmuştur. II. 1940'larda II. Dünya Savaşı'nın olumsuz etkilerinden dolayı tarım ürünlerinin fiyatı artmaya devam etti. Bu sırada, iktidar hükümeti tarım ürünlerinin fiyatını düşürmeye çalıştı ve 1945'te çiftçiler yasasını toprak olarak kullanarak çiftçi olmayanları inşa etmeyi hedefledi. 1950'lerde, tarım işçileri kırsal alanlardan kentsel alanlara taşınmaya başladı ve toprak reformu başarısız oldu. 1960'lı yıllardan beri beş yıllık bir kalkınma planı hazırlanmış ve tarımsal faaliyetleri destekleyici bir politika kabul edilmiştir.

Kalkınma planlarının gelişmesiyle birlikte, tarım sektörünün üretimindeki artış biraz hızlandı, ancak uygulanan tarım politikaları belirlenen hedeflere ulaşamadı. 2000'li yıllarda, Uluslararası Para Fonu (IMF) ile imzalanan anlaşmalar çerçevesinde tarım politikalarında önemli değişiklikler yapıldı. Bu değişikliklerin en önemlileri aşağıdaki gibi ifade edilebilir (Uludağ İhracatçı Birlikleri, 2017):

i. Var olan destek politikasından vazgeçilerek, Dünya Bankası’nın önerdiği, küçük üreticiyi hedef alan araziye dayalı Doğrudan Gelir Desteği Sistemine geçilmesi,

ii. Hububat, tütün ve şeker pancarı fiyatlarını dünya fiyatları ile uyumlu hale getirilmek ve zaman içinde destekleme alımlarının kaldırılması,

iii. Hükümetin çiftçilere verdiği kredi yardımının aşamalı olarak kaldırılması, iv. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) ve Türkiye Cumhuriyeti Ziraat

Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK), İstanbul Gübre Sanayi A.Ş. (İGSAŞ), Türkiye Gübre Sanayi A.Ş. (TÜGSAŞ), Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TŞFAŞ), Çaykur ve Tekel’in özelleştirilmesi olarak sayılabilir. Uluslararası Para Fonu ile sağlanan anlaşmalarda çiftçilere verilen ekonomik destek ciddi şekilde azaltılmıştır. Bunun yanında, Türkiye'de üretilen tarım ürünlerine ilişkin maliyetler, dünyadaki tarımsal üretim maliyetlerine kıyasla, önemli fiyat farklarının ortaya çıktığını göstermiştir. Bu farkların ana sebepleri; Türkiye'nin tarımıyla ilgili altyapı sorunları, giriş fiyatının yüksekliği, daha küçük ortalama firma büyüklüğüne, nadas zorunluluğu, sulama tesislerinin eksikliği, teknolojinin sınırlı değerlendirilmesi, gübre, tohum ve tarım ilacı fiyatlarının fazlalığıdır. Bu nedenlerden dolayı, yerel fiyatlar dünya fiyatlarından yüksektir ve tarımsal üretim destek fiyatları yetersizdir. Bu olumsuz durumlar ülkemizdeki tarım üreticilerinin tarımsal üretimi terk etmelerine neden olmaktadır (Suiçmez, 2004).