Tane Verimi (kg/da)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde tane verimi değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.17.’de verilmiĢtir.

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; tane verimi bakımından ekim zamanı ve genotipler arasındaki farklılıklar 0.01 düzeyinde, ekim zamanı x genotip interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde tane verimineait ortalama değerler Çizelge 4.18.’de verilmiĢtir.

0 200 400 600 800 1000 1200

Biyolojik Verim (kg/da)

Haziran Temmuz

42

Çizelge 4.17. Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde tane verimi ait varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri

Blok 2 1102.84 25.003

Ekim zamanı 1 337287.03 7646.810**

Hata1 2 44.10

Genotip 9 31506.93 34.175**

Ekim zamanı x Genotip 9 6416.36 6.959**

Hata 36 921.90

Genel 59

Dk% 17.5

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Çizelge 4.18. Farklı ekim zamanlarında bazı fasulye genotiplerinde tane verimi (kg/da) ortalama değerleri

Ekim Zamanları

Genotipler Haziran Temmuz Ortalamalar

ARAS 98 286.0 de 192.5 f 239.6 cd TERZİBABA 299.2 cde 147.3 fg 223.3 d ÖNCELER 98 349.0 bc 274.3 e 311.7 a YAKUTİYE 363.5 b 193.7 f 278.6 ab NOYANBEY-98 368.7 b 162.3 f 265.5 bc AKMAN 98 338.7 bcd 103.9 gh 221.3 d KARACAŞEHİR- 90 137.3 fg 49.92 ı 93.61 e ADABEYAZI 160.4 f 70.27 hı 115.3 e BULDUK 295.6 cde 161.2 f 228.4 cd AHLAT 428.9 a 173.1 f 301.0 ab Ortalamalar 302.80 a 152.84 b

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir.

Ekim zamanlarının tane verimine etkisi önemli bulunmuĢ, tane verimi değeri Haziran ayı ekiliĢinde 302.80 kg/da Temmuz ayı ekiliĢinde 152.84 kg/da olarak belirlenmiĢtir. Ekim zamanı geciktikçe tane veriminde azalmalar olduğu saptanmıĢtır.

43

Genotipler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuĢ ve değerler 311.7 kg/da ile 93.61 kg/da arasında değiĢmiĢtir. En yüksek değer Önceler 98 çeĢidinde, en düĢük değer 93.61 kg/da ile KaracaĢehir 90 çeĢidinde belirlenmiĢ, Adabeyazı (115.3 kg/da) çeĢidi de aynı grupta yer alarak bu çeĢidi takip etmiĢtir.

Tane verimi yönünden ekim zamanı x genotip interaksiyonu önemli bulunmuĢtur. Haziran ayı ekiliĢinde Yakutiye, Noyanbey ve Ahlat çeĢitleri yüksek, Temmuz ayı ekiliĢinde ise sadece Önceler 98 çeĢidi yüksek değer vermiĢtir. Haziran ayı ekiliĢinde yarı sarılıcı bitki tipine sahip Ahlat köy çeĢidi, Temmuz ayı ekiliĢinde ise yarı sarılıcı bitki tipine sahip olan Önceler 98 çeĢidinin yüksek tane verimi gösterdiği belirlenmiĢtir.

Şekil 11. Tane verimi değerlerine ait genotip × ekim zamanı interaksiyonu

Fasulye yetiĢtiriciliğinde uygun olan ekim zamanının seçimi çok önemlidir. Bitki yetiĢme süresi kısa olan yerlerde, fasulye ekiminde ortaya çıkan bir kaç günlük gecikme veya erken ekim, fasulye bitkilerinin ilk veya son donlardan fazla miktarda zarar görmesine sebep olmaktadır. Bu bakımdan, fasulye çeĢitleri için uygun olan ekim zamanının tespiti konusunda çeĢitli araĢtırmalar yapılmıĢtır (Akçin, 1974, Elkoca ve ark. 2005). 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

Tane Verimi (kg/da)

Haziran Temmuz

44

Bizim deneme alanı bölgemiz için hem çıkıĢ hem de tozlaĢma ve döllenmenin gerçekleĢeceği, yaz baĢlangıcının iyi ayarlanması açısından ekim zamanı çalıĢması önemli olmaktadır.

Diyarbakır merkezde fasulye yetiĢtiriciliğinde yüksek tane verimi için yazlık ekimlerde günlük yüksek sıcaklıkların sulama ve yüksek boylu bitkiler arasında yetiĢtirilmesinin iyi olacağı saptanmıĢtır. Temmuz ayı ekiliĢlerinin hasat zamanının Ekim ayı ve Kasım ayı baĢlarında yağıĢ olması ve gece sıcaklığının bitkiyi olumsuz etkilemesi ihtimaline karĢı erkenci çeĢitlerin kullanılmasının önemli olduğu belirlenmiĢtir.

Haziran ve Temmuz ayı ekiliĢlerinin verimlerinde elde ettiğimiz yaklaĢık iki katı verim farklılıkları Eylül ayından itibaren gece sıcaklıkları ve günün kısalması özellikle yarı sarılıcı tiplerde verimi önemli bir Ģekilde etkilemiĢtir. Aslında bodur tiplerin çiçek yapılarından dolayı Ağustos ayı sıcaklığından önemli ölçüde etkilendikleri bölgede yaptığımız diğer çalıĢmalarda da gözlemlenmiĢtir. Ancak bu deneme alanımızda ekili alanın etrafının bitki örtüsü ile kaplanması bu bitkileri sıcaklıktan korumuĢ ve verim kontrol altına alınmıĢtır.

Tane veriminin Önder ve ġentürk (1996) 20 Nisan’da ekilenlerde en yüksek 434.16 kg/da), Önder ve Sade (1996) Konya koĢullarında 231 kg/da, Bozoğlu ve Gülümser (2000) Samsun 162.7 ile 237.7 kg/da, PekĢen (2005) Samsun’da 231.62 kg/da 186.03 kg/da, Yılmaz (2008) Erzincan koĢullarında, tane verimi 2007.72-328.06 kg/da, Kahraman ve Önder (2009) 69.29-155.07 kg/da, Babagil ve ark. (2011), Erzincan ve Erzurum’da en yüksek verimin 136.6 kg/da ile Yakutiye-98 çeĢidinden, IĢık (2012) Van’da 02.2 kg/da, Tam ve Toğay (2008), Van’da 123.66 kg/da- 170.86 kg/da, Önder ve ark. (2013) Konya’da 114-355 kg/da, Elkoca ve Çınar (2015) Erzurum’da 92.0 kg/da ile 195.4 kg/da arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir.

Yaman (1998) Ege bölgesinde 20 Haziran ekiminin, Balkaya ve OdabaĢ (2004), Samsun koĢullarında 1 Mayıs ekiminin, Acar ve ark. (2012) Samsun’da Zülbiye, Önceler ve ġeker için 15 Mayıs ekiminin, Babaeian ve ark. (2012) 2 Haziran yerine 14 Haziran ekimininin, Tam ve Toğay (2008), Van’da Aras–98 çeĢidinde 30 Nisan

45

ekiminin, Kuyucuoğlu (2016) Konya’da 19 Mayıs ekiminin yüksek verimle sonuçlandığını bildirmiĢlerdir.

4.10. Bakla Uzunluğu (cm)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde bakla uzunluğu değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19.’da verilmiĢtir.

Çizelge 4.19. Farklı ekim zamanlarında bazı fasulye genotiplerinde bakla uzunluğu varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri

Blok 2 1.646 0.911

Ekim zamanı 1 11.094 6.142

Hata1 2 1.806

Genotip 9 7.362 11.115**

Ekim zamanı x Genotip 9 1.755 2.649*

Hata 36 0.662

Genel 59 1.646

Dk% 9.10

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bakla uzunluğu bakımından ekim zamanı önemsiz ve genotipler arasındaki farklılıklar 0.01 düzeyinde, ekim zamanı x genotip interaksiyonu 0.05 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde bakla uzunluğu değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.20.’de verilmiĢtir.

46

Çizelge 4.20. Farklı ekim zamanlarında bazı fasulye genotiplerinde bakla uzunluğu (cm) ortalama değerleri

Ekim Zamanları

Genotipler Haziran Temmuz Ortalamalar

ARAS 98

10.3 a 8.5 a-d 9.4 ab

TERZİBABA

8.4 a-d 7.1 cd 7.8 bcd

ÖNCELER 98 _{10.0 ab 8.1 a-d 9.1 abc}

YAKUTİYE _{9.2 abc 8.8 abc 9.0 abc}

NOYANBEY-98 10.0 ab 10.5 a 10.2 a AKMAN 98 7.7 bcd 6.2 d 6.9 d KARACAŞEHİR- 90 9.7 ab 9.9 ab 9.8 a ADABEYAZI _{8.3 a-d 7.0 cd 7.7 cd} BULDUK _{8.9 abc 6.9 cd 7.9 bcd} AHLAT 9.3 abc 10.3 a 9.8 a Ortalamalar 9.1 a 8.3 b

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir.

Genotipler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuĢ ve değerler 6.9 cm ile 10.2 cm arasında değiĢmiĢtir. En yüksek değer Noyanbey çeĢidinde, en düĢük değer 6.9 cm ile Akman 98 çeĢidinde belirlenmiĢtir.

Bakla uzunluğu yönünden ekim zamanı x genotip interaksiyonu önemli bulunmuĢtur. Haziran ayı ekiliĢinde Aras 98, Noyanbey ve Önceler 98 çeĢitleri yüksek, Temmuz ayı ekiliĢinde ise Ahlat köy çeĢidi ve Noyanbey çeĢitleri yüksek değer vermiĢtir. Haziran ayı ekiliĢinde bodur bitki tipine sahip Aras 98 çeĢidi, Temmuz ayı ekiliĢinde ise yarı sarılıcı bitki tipine sahip olan Ahlat ve bodur bitki tipine sahip Noyanbey çeĢitlerinin yüksek tane verimi gösterdiği belirlenmiĢtir.

47

Şekil 12. Bakla uzunluğu değerlerine ait genotip × ekim zamanı interaksiyonu

Bakla uzunluğunun Sepetoğlu (1994) 8-12 cm, Önder ve Sade (1996) 9.40 cm, PekĢen (2005) Samsun’da 8.40-10.61 cm arasında değiĢtiğini bildirmiĢlerdir.

4.11.Bakla Genişliği (cm)

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde bakla geniĢliği değerlerine ait varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21’de verilmiĢtir.

Çizelge 4.21 Farklı ekim zamanlarında bazı fasulye genotiplerinde bakla geniĢliği varyans analiz sonuçları

Varyasyon kaynakları Sd Kareler ortalaması F değeri

Blok 2 0.003 1.000

Ekim zamanı 1 0.033 11.475

Hata1 2 0.003

Genotip 9 0.004 2.988**

Ekim zamanı x Genotip 9 0.004 2.988**

Hata 36 0.001

Genel 59

Dk% 3.38

* :0.05 düzeyinde önemli, ** : 0.01 olasılık düzeyinde önemli, öd: önemli değil 0 2 4 6 8 10 12 Bakla Uzunluğu (cm) Haziran Temmuz

48

Varyans analiz sonuçları incelendiğinde; bakla geniĢliği bakımından ekim zamanı önemsiz, genotipler arasındaki farklılıklar 0.01 düzeyinde ve ekim zamanı x genotip interaksiyonu 0.01 düzeyinde önemli bulunmuĢtur.

Farklı ekim zamanlarının bazı fasulye genotiplerinde bakla geniĢliği değerlerine ait ortalama değerler Çizelge 4.22’de verilmiĢtir.

Çizelge 4.22 Farklı ekim zamanlarında bazı fasulye genotiplerinde bakla geniĢliği (cm) ortalama değerleri

Ekim Zamanları

Genotipler Haziran Temmuz Ortalamalar

ARAS 98 _{1.08 abc 1.0 de 1.0 ab} TERZİBABA _{0.9 e 1.0 de 0.9 c} ÖNCELER 98 1.1 a 1.0 de 1.1 a YAKUTİYE _{1.0 cde 1.0 de 1.0bc} NOYANBEY-98 _{1.1 ab 1.0 de 1.0 ab} AKMAN 98 0.9 de 1.0 de 0.9 c KARACAŞEHİR- 90 0.9 de 1.0 de 0.9 c ADABEYAZI _{1.0 bcd 1.0 de 1.0 abc} BULDUK _{1.1 abc 1.0 de 1.0 ab} AHLAT 1.0 cde 1.0 de 1.0 bc Ortalamalar 1.0 1.0

Aynı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiki olarak önemli değildir.

Genotipler arasındaki farklılıklar önemli bulunmuĢ ve değerler 0.9 cm ile 1.1 cm arasında değiĢmiĢtir. En yüksek değer Önceler 98 çeĢidinde, en düĢük değer 0.9 cm ile Terzibaba çeĢidinde belirlenmiĢ, Akman 98 (0.9 cm) ve KaracaĢehir 90 (0.9 cm) çeĢitleri de aynı grupta yer alarak bu çeĢidi takip etmiĢlerdir.

Bakla geniĢliği yönünden ekim zamanı x genotip interaksiyonu önemli bulunmuĢtur. Haziran ayı ekiliĢinde Önceler 98 Noyanbey çeĢitleri yüksek, Temmuz ayı

49

ekiliĢinde ise tüm çeĢitlerde ortalama aynı değerler belirlenmiĢtir. Haziran ayı ekiliĢinde yarı sarılıcı bitki tipine sahip Önceler 98 çeĢidi, Temmuz ayı ekiliĢinde tüm çeĢitlerde ortalama aynı değerler belirlenmiĢtir. Bakla eninin Sepetoğlu (1994) 7-25 mm arasında değiĢtiğini bildirmiĢtir.

Şekil 13. Bakla geniĢliği değerlerine ait genotip × ekim zamanı interaksiyonu 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 Bakla Genişliği (cm) Haziran Temmuz

50