Mali Tablolar Analiz Teknikleri

3.2.1. Mali Analizin Amacı, Önemi

Mali tahlil, bir işletmenin finansal durumunun, faaliyet sonuçlarının ve finansman kaynaklarındaki değişimin tespiti ve değerlendirilmesi amacıyla yapılmaktadır. Bu analiz sonucunda hem işletmenin geçmişi belirlenmekte, hem de geleceği konusunda tahminde bulunulmaktadır (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

Mali tahlil çalışmaları, mali tablolarda yer alan rakamlar arasındaki bağıntıları ve bu rakamların birbirini izleyen dönemlerdeki eğilimlerini saptamak ve çeşitli şekillerle karşılaştırılmalarına olanak sağlamak suretiyle yapılır.

Kredi değerlendirme sürecinin en önemli ayağını oluşturan mali analiz sadece mali tablolar üzerinden yapılmamaktadır. Zira, firmaların belirli bir an veya dönem icerisinde hazırlanan tabloları, söz konusu firmanın kredi değerliliğinin tespiti konusunda yetersiz kalabilmektedir. İşletmenin kalitatif nitekleri de (yönetim yapısı, moralitesi, faaliyet döngüsü, ekonomik gelimseler, sektörel koşullar, diğer politik-sosyal çevre koşulları vb.) incelenmeli, firma hakkında hakkında oluşacak kanaat söz konusu incelemelerle desteklenmelidir.

3.2.2. Mali Analiz Türleri

Bir önceki bölümde bahsedilen aktarma-arındırma işlemlerinden sonra firmanın mali tabloları analize uygun hale gelmekte ve aşağıda detaylarına yer verilen tekniklerle analiz edilerek kredibilite saptanmaya çalışılmaktadır.

3.2.2.1. Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi (Yatay Analiz)

Karşılaştırmalı tablolar analizi, şirketin iki veya daha fazla dönemine ilişkin mali tablolarının birbirini izleyen dönemler bakımından karsılaştırmalı olarak düzenlenmesi ve bu tablolarda yer alan kalemlerin yllar itibariyle göstermiş olduğu degişikliklerin incelenerek değerlendirilmesidir. Karşılaştırmalı tablolar analizi yöntemi dinamik bir

analiz türü olup, bu yöntemde mali tablolardaki kalemler ve hesap grupları yıllar itibariyle karşılaştırılmakta ve tespit edilen değişiklikler incelenmektedir (Yıldırım, 2007: 51).

Mali tabloların karşılaştırılması ile işletmenin geçmişteki ve bugünkü durumu görülür aradaki farklar saptanır ve bu bilgiler ışığında gelecekte oluşacak gelişmeler öngörülebilir (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

Bu yöntemin en büyük avantajı, mali yapısı incelenen işletmenin, gelişme trendi hakkında yeterli bilgileri sağlamasıdır. Karşılaştırmalı mali tablolar analizi yönteminden beklenen yararın sağlanabilmesi için, karşılaştırmaya esas alınan dönemlerin aynı uzunlukta olması, tablonun içerdiği bilgilerin aynı muhasebe kuram ve ilkelerine göre belirlenmiş olması ve rakamların enflasyonun etkisinden arındırılarak birbiri ile karşılaştırılabilir olması gerekmektedir (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

Karşılaştırmalı tabloların analiz ve yorumunda bir kalemde oluşan değişmeler incelenirken, neden-sonuç ilişkisi kurulmalı ve kalemlerin diğer kalemlerle olan ilişkilerinin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Çünkü herhangi bir kalemde ortaya çıkan değişme diğer kalem veya kalemlerin değişmeleri ile açıklanabilir. Örneğin stoklardaki değişmeler analiz edilirken, satış düzeyindeki değişmelerin de göz önünde bulundurulması gerekir (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007). Söz konusu değişmelerin sebepleri dikkatle irdelenmeli ve firmanın faaliyet döngüsü ile bağlantılar kurularak yorum yapılmalıdır.

3.2.2.2. Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz)

Bilançoda aktif veya pasif, gelir tablosunda net satışlar kalemi 100 olarak kabul edilir ve her bir kalemin toplam ve grup içerisindeki yüzdesi hesaplanır. Böyelece firmanın aktif, pasif ve gelir tablosu kalemlerinin yüzdesel dağılımı bulunur (Erdoğan, 2011: 78).

Bu yöntemin sakıncalı olan yönü, tutarlardaki mutlak değişmeleri göstermediğinden, birbirini izleyen iki döneme ait tabloların tahlilinde yanlış yorumlara yol açabilmesidir. Yüzde yöntemiyle hesaplanan değerler, geçmiş dönem verileriyle, aynı sektörde çalışan diğer firmaların mali tablolarıyla karşılaştırılabilir (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

3.2.2.3. Eğilim Yüzdelerine Göre Analiz (Trend Analizi)

Bir firmanın birbirini izleyen iki veya daha fazla faaliyet dönemine ilişkin finansal durumu ve faaliyet sonuçlarındaki gelişmeleri incelemek için, genellikle Karşılaştırmalı Analiz Tekniğinden faydalanılmaktadır. Ancak firmanın daha uzun dönemli gelişme yönlerinin tespit edilmesi ya da sadece bazı ilişkileri ortaya koyacak kalemlerin incelenmesi amaçlandığında, Eğilim (Trend) Yüzdeleri Analiz Tekniğinin kullanılması daha uygundur (Özden, 2010: 97).

Bu yöntem ile işletmenin uzun vadedeki başarısı, doğru yatırım kararları alıp almadığı, doğru finansal kaynaklar kullanıp kullanmadığı, varlıklarını verimli ve etkin kullanıp kullanmadığı gibi çeşitli yorumlar yapılabilir. Trend analizi, birbirini izleyen 8-10 yıllık bilanço ve gelir tablosuna veya aralarındaki ilişki incelenmek istenen mali tablo kalemlerine uygulanır (Bülbül, 2011: 96).

Yöntemde, mali tablolarda bir yıl baz yıl olarak kabul edilmekte ve o yıla ait tutarlar 100 kabul edilerek bunu izleyen dönemlere ilişkin aynı tür değerlerin baz yılına göre yüzde olarak değişimi hesaplanmaktadır. Eğilim yüzdeleri analizi dinamik analiz türü olup, işletmelerin mali tablolarında yer alan kalemlerin dönemler arasında göstermiş oldugu artış veya azalışlar saptanmakta ve bu değişikliklerin baz alınan yıla göre oransal önemleri ortaya konularak firmanın gelişme yönü incelenmektedir (Yıldırım, 2007: 52).

Bu yöntemin sağlıklı sonuçlar vermesi için, her anlamda normal sayılan bir yıl baz olarak alınmalıdır. Ayrıca, incelemeye konu dönem sayısının, mümkün olduğunca fazla olması gerekir. Bunun yanında, fiyat artışları da göz önüne alınmalıdır. Fiyat artışlarının çok yüksek olduğu dönemlerde, birbirini izleyen yıllarda, tutar artışları da önemli bir artış eğilimi gösterecektir. Buna karşılık, aynı verinin miktar artış eğilimi düşük düzeyde

olacaktır (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

3.2.2.4. Oran Analizi

Oran, mali tablolarda yer alan iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesi olarak tanımlanabilir. Mali tablolarda yer alan çeşitli kalemler arasında çok sayıda oran hesaplamak, tüm kalemleri birbiriyle karşılaştırmak anlamlı olmamakla beraber, olanaklıdır. Analizde önemli olan çok sayıda oran hesaplayarak bir sayı karmaşası değil, sınırlı sayıda fakat firmanın borç ödeme yeteneği, mali bünyesi (finansal yapısı), karlılığı, iktisadi değerlerini etkin biçimde kullanıp kullanmadığına ilişkin sorulara yanıt verebilecek oranları hesaplamaktır. Çeşitli oranların hesaplanması, tek başına bir amaç olmadığı gibi, analiz için yeterli de değildir. Önemli olan hesaplanan oranların değerlendirilmesi ve faaliyet döngüsü göz önüne alınarak doğru şekilde yorumunun yapılmasıdır (T. Halkbankası A.Ş., Proje Değerlendirme, Mali Tahlil ve İstihbarat Daire Başkanlığı, Uygulama Talimatı, 2007).

Oran analizi tekniğinde kullanılmakta olan belli başlı oranlar aşağıdaki gibidir:

• Likidite Oranları

• Finansal Yapı ile ilgili Oranlar • Faaliyet Oranları

• Karlılık Oranları

Söz konusu oranları kısaca açıklamak gerekirse;

Likidite oranları; firmanın kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ölçmek, işletme sermayesinin yeterli olup olmadığını saptayabilmek için kullanılmaktadır.

Finansal yapı ile ilgili oranlar; firmanın ölçül bir şekilde finanse edilip edilmediğini, uzun vadeli yükümlülüklerini karşılayabilme gücünü saptayabilmek için kullanılmaktadır.

Faaliyet oranları; firmanın sahip olduğu varlıkları etkin olarak kullanıp kullanamadığını saptayabilmek icin kullanılmaktadır.

Karlılık oranları; firmanın başarı derecesini, yeterli karlılık ile çalısıp çalısmadığını, aynı endüstrideki benzer kuruluşlara göre yeterli karın elde edilip edilemediğini saptamada kullanılmaktadır.

Çalışmamızın bir sonraki bölümünde 2. ve 3. bölümde açıklanmaya çalışılan bilgiler uygulamalı olarak irdelenmiştir. Bu kapsamda, oran analizinde kullanılan oranlar 4.Bölümde irdelenen firmaların mali verileri üzerinden hesaplanarak mali analiz bölümünde değinilecektir.

BÖLÜM IV. KREDİ VERME SÜRECİNDE MALİ ANALİZ TEKNİKLERİNİN