2. HZ PEYGAMBER’İN (SAV) MİZAH ANLAYIŞI, KIRK HADİS TÜRÜ
2.3. TAŞKÖPRİZÂDE’NİN KIRK HADİS ŞERHİNDEKİ METODU
2.3.2. Taşköprizâde’nin Kırk Hadis Şerhindeki Hadislerin
Taşköprizâde Hz. Peygamber’in (sav) latifelerini konu alan kırk hadisi derlediği bu eserinde, hadislerin şerhi mahiyetinde içerikleriyle ilgili olan, örnek teşkil edebilecek başka hadislere de yer vermiştir. Öncelikle bu temel kırk hadisi devamında ise açıklama mahiyetindeki diğer hadis ve haberler incelenecektir.
2.3.2.1. Eserdeki Temel Kırk Hadisin Değerlendirilmesi
Yaptığımız araştırmada müellifin rakam vererek ana hadisler olarak zikrettiği kırk hadisin sıhhat durumu, tahkik kısmında tek tek belirttiğimize göre şu şekildedir:
Sahih Hadisler: 23 hadis (1, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 20, 21, 22, 23, 26, 28, 30, 31, 32, 33, 36 ve 38 numaralı hadisler)
Hasen hadisler: 3 hadis (4, 6 ve 27 numaralı hadisler) Zayıf hadisler: 5 hadis (5, 9, 18, 25 ve 35 numaralı hadisler) Mürsel hadisler: 3 hadis (19, 34 ve 40 numaralı hadisler)
Araştırıldığı halde temel hadis kaynaklarında senedi bulunmayan hadisler: 3 hadis (2, 3, ve 29 numaralı hadisler)
37 Kirmânî veya İbn Sikkît’ten naklen senedsiz zikredilen hadisler: 3 hadis (24, 37 ve 39 numaralı hadisler)
Bu durum tablo halinde şöyle gösterilebilir:
SAHİH HASEN ZAYIF MÜRSEL TEMEL HADİS
KAYNAKLARINDA SENEDİ BULUNMAYANLAR KİRMANİ VEYA İBN SİKKİT’TEN NAKLEN SENEDSİZ ZİKREDİLEN HADİSLER 23 3 5 3 3 3 % 57.5 % 7.5 % 12.5 % 7.5 % 7.5 % 7.5
Müellifin mukaddimede de belirttiği üzere hadisleri seçerken gözettiği temel husus konu birliğidir. Bunun yanında başka bir şart zikredilmemesine rağmen, eserdeki kırk hadisin sıhhat durumuna bakıldığında rivayetlerin çoğunluğunun kabul ve red açısından sahih, hasen ve makbul olduğu görülmektedir.
2.3.2.2. Temel Hadislerin Şerhinde Zikredilen Diğer Hadislerin
Değerlendirilmesi
Hadis numarası altında verilen, numaralandırılmılmış temel kırk hadisten sonra şerhte zikredilen diğer hadislerin sıhhat durumu ise aşağıdaki şekildedir:
1 numaralı hadisten sonra zikredilen hadislerden bir tanesi sahih, iki tanesi hasen, bir tanesi mürsel, iki tanesinin ise senedi bulunamamıştır, sıhhat durumu bilinmemektedir.
3 numaralı hadisten sonra zikredilen hadis senedi sahihtir. 5 numaralı hadisten sonra zikredilen hadis sahihtir.
6 numaralı hadisten sonra zikredilen iki hadis de hasendir.
9 numaralı hadisten sonra zikredilen hadislerden ikisinin isnadı sahih, diğerinin hasendir.
38 10 numaralı hadisten sonra zikredilen hadis sahihtir.
35 numaralı hadisten sonra zikredilen hadisin senedi bulunamamıştır, sıhhat durumu bilinmemektedir.
40 numaralı hadisten sonra zikredilen hadisin senedi bulunamamıştır, sıhhat durumu bilinmemektedir.
Bu durum tablo halinde şöyle gösterilebilir:
SAHİH HASEN MÜRSEL BİLİNMEYEN
(SENEDSİZ ZİKREDİLEN)
6 Adet 5 Adet 1 Adet 4 Adet
% 37.5 % 31.25 % 6.25 % 25
Taşköprizâde hadisleri seçerken asıl olarak konu birliğine dikkat ettiği, bununla birlikte bu kısımda da zikrettiği rivayetlerin çoğunluğunun sahih, hasen ve makbul hadisler olduğu görülmektedir.
2.3.2.3. İçerik Bakımından Hadislerin Değerlendirilmesi
Taşköprizâde’nin eserin mukaddimesinde de belirttiği üzere derlediği kırk hadis, Hz. Peygamber’in (sav) latifelerini konu almaktadır. Hadislerin muhtevası hakkında tafsilatlı olarak şu tespitler zikre değerdir:
1 numaralı hadis Ebû Hureyre’den rivayet edilen Rasulullah’ın (sav); “Evet,
fakat ben sizlerle şakalaşırken ancak doğruyu söylerim.”103 buyurduğu mizaha dair
mutlak manalı hadistir.
103Ahmed b. Hanbel, Müsned, ⅩⅣ, 185, - (8481), ⅩⅣ, 339, (8723); Buhârî, el-Edebü’l-müfred, 102, (6092); Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmi’u’s-sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî vd., Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Mısır, 1395/1975, Ⅳ, 357, Birr, 56, (1990).
39 Bu hadisin ardından zikredilen diğer hadisler, Peygamberimiz’in (sav) ashabıyla ve hanımlarıyla olan latifelerini yahut kendisine anlatılan bir haber üzerine tebessümünü ifade etmektedir.
2, 3, 4 ve 5 numaralı hadislerde hanımlarına olan latifeleri yer almaktadır. Bunlardan üçü Hz. Âişe (ra) ile olan latifeleridir.
6, 7, 8 ve 9 numaralı hadisler torunu Hz. Hasan (ra) ile, 10 ve 11 numaralı hadisler de yine Peygamberimiz’in Hz. Âişe (ra) ile olan latifelerini içermektedir.
12 numaralı hadisten itibaren zikredilen diğer hadisler ise Peygamberimiz’in ashabıyla olan latifeleridir. Enes b. Malik (ra), el-Hürr b. Kays (ra), Ümmü Hâlid (ra), Zâhir b. Hiram (ra), Nuayman el-Ensarî (ra) ve Havvât b. Cübeyr (ra) ismi zikredilen sahabelerdendir.
Eserdeki ilk hadiste mizaha dair kapsayıcı mahiyette mutlak manada bir hadis zikredilmiş, akabinde zikredilen ilk on hadiste Hz. Peygamber’in (sav) ehl-i beytiyle olan latifelerini ihtiva eden hadislere yer verilmiştir. Eserde Efendimizin (sav) ehl-i beytiyle olan latifeleri öncelenmiş, ashabıyla olan latifeleri daha sonraki hadislerde zikredilmiştir. Bu üslup, ilgili hadislerin sıralanmasında müellifin inceliğine ve hassasiyetine işaret etmektedir.
2.3.2.4. Temel Hadislerden Sonra Yapılan Şerhlerde Zikri Geçen
Hadislerin Değerlendirilmesi
Müellif, genel olarak derlediği kırk hadisin şerhi mahiyetinde numaralandırılan hadislerin devamında başka rivayetlere ve kısa açıklamalara yer vermiştir. Fakat bu yöntemin eserin tamamında uygulanmadığı görülmektedir.
Eserde kendisinden sonra şerh yapılmayan hadisler; 2, 8, 11, 12, 15, 16, 18, 21, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34 ve 37 numaralı hadisler olmak üzere on dokuz tanedir.
Kendisinden sonra şerh yapılan hadisler ise; 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 13, 14, 17, 19, 20, 22, 23, 24, 35, 36, 38, 39 ve 40 numaralı hadisler olmak üzere yirmi bir tanedir.
40 Hadislerden sonra yapılan şerhler hadis metninde geçen kelime veya ibarenin açıklaması, kişi veya yer isminin beyanı ve farklı hadis ve rivayetlerin zikredilmesi, sıhhat durumunun belirtilmesi şeklindedir.
Kelime veya ibarenin açıklaması olarak yapılan şerh: 1, 4, 5, 6, 7, 10, 13, 19, 20, 22, 23, 36, 38 ve 39 numaralı hadislerdedir.
Kişi veya yer isminin beyanı olarak yapılan şerh: 4 ve 24 numaralı hadislerdedir.
Farklı hadis ve rivayetlerin zikredilmesi şeklinde yapılan şerh: 1, 3, 5, 6, 9, 10, 17, 20, 35 ve 40 numaralı hadislerdedir.
Hadisin sıhhat durumu belirtilerek yapılan şerh: 14, 22 ve 40 numaralı hadislerdedir.
Nüshalarda kırk hadis şerhi olarak isimlendirilmesine rağmen eserde tüm hadislerin şerhinin yapılmadığı görülmektedir. Ancak hadislerin yaklaşık yarısında şerh mahiyetinde ifadelerin bulunmasının ve özellikle son kısmında -tahkikteki asıl nüshaya göre- takriben beş sayfalık konuya dair uzun açıklamaların yer almasının, eserin bu isimle anılmasında önemli bir sebep olduğu düşünülmektedir. Nitekim eserde yalnızca hadislerin nakledilmesiyle yetinilmemiştir. Bu yönüyle diğer Kırk Hadis türü eserlerden de ayılmaktadır. Bu itibarla eserin kırk hadis şerhi olarak zikredilmesinde bir beis olmadığı söylenebilir.104
104 Taşköprizâde’nin Letâifü’n-Nebî isimli kırk hadis eserinin, aynı yüzyılda Osmanlı döneminde Birgivî ve İbn Kemal Paşa tarafından telif edilen kırk hadis eserleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi için bkz. el-Bekrî, Hamza, “el-Erbaîniyyatü’l-hadisiyye fi’l-karni’l-âşiri’l-hicrî min
İbn Kemal Başa ile’l-Birgivî, dirâse nakdiyye”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî
)Sempozyum Tebliğleri(, ed. Mehmet Bayyiğit, Mehmet Özkan vd., Balıkesir Büyükşehir Belediyesi
41