Projenin yeri özellikleri: Konya İli sınırları içerisinde May Çayı üzerinde sulama ve taşkın koruma amacı ile 1957-1960 yılları arasında inşa edilmiştir. Toprak dolgu tipinde olup gövde dolgu hacmi 273000 m3’dür. May Barajının aks yeri ve rezervuarı karstik kireçtaşları üzerinde yer almaktadır.
Karşılaşılan sorun ve tespiti: Barajın projelendirilmesi sırasında karstik kireçtaşları üzerindeki yak-laşık 20 m kalınlığındaki yarı geçirimli sedimanterlerin geçirimsizliği sağlayabileceği düşünülmüş, ancak barajda su tutulmaya başlandığında rezervuarda düdenler oluşmuş ve su tutulamamıştır.
Sorunun yarattığı sonuçlar ve etkileri: Bu konuda yapılan iyileştirme çalışmaları başarılı olmamıştır.
(Foto 3) Baraj halen taşkın zamanı gelen suları tutmakta ve sızan sular baraj mansabında yer altı suyu seviyesinin yükselmesine yaramaktadır. Bu bölgede açılan çok sayıdaki su sondajı ile sulama yapılabilmektedir.
Keban Barajı
(Şekercioğlu, E.)Projenin yeri özellikleri: Elazığ İli Keban İlçesi yakınında Fırat Nehri üzerinde 1965-1974 tarihleri arasında inşa edilmiştir. Talvegden yüksekliği 210 m olup 16,679 hm3 hacimli, beton ağırlık+kaya dolgu tipindedir. (Foto 4.)
Karşılaşılan sorun ve tespiti: Baraj yerinde ana kaya kireçtaşlarından oluşmaktadır. İnşa edildiği yıl-lardaki teknik olanakların yetersizliği nedeniyle yeterince araştırma yapılamadan inşaatına başlan-mış olan Keban Barajında temel ve derivasyon tüneli kazıları sırasında beklenenden daha büyük boyutlu mağaralarla karşılaşılmıştır. Bu durum, baraj tipi ve şeklinin değişmesine, maliyetin artma-sına ve yapım süresinin uzamaartma-sına neden olmuştur.
Foto 3 - May Barajı genel görünüşü, (Şekercioğlu, E.)
Keban Barajı ile ilgili jeolojik araştırmalar 1954 yılında yapılmıştır. Bu tarihlerde bölgenin karstik olduğu ve kireçtaşları içerisinde değişik şekil ve boyutlarda mağaraların bulunduğu saptanmıştır.
O günün teknik olanakları içinde yapılan bu araştırmalar yeteri kadar derinleştirilememiş ve ancak yüzeyden 80-100 m derinliklerdeki karst şekilleri hakkında bilgi edinilebilmiştir. Daha sonra 1967 yılından sonra inşaat başladığında, derivasyon tünellerinin açılışı ve vadi tabanında yapılan kazı-larda karstlaşmanın daha derin ve büyük boyutlu olduğu tespit edilmiştir. Bunun üzerine projede değişiklik yapılmış ve gövde uzunluğunun 601 m’sinin kaya dolgu, 524 m’sinin kırık eksenli beton ağırlık tipinde yapılması uygun görülmüştür.
Sorunun yarattığı sonuçlar ve etkileri: 4 Kasım 1973 yılında barajda su tutulmaya başlanmıştır. 11 Mayıs 1976 tarihinde göl seviyesi 841,61 m seviyesine ulaştığında, baraj aksından 200 m membada, sol sahilde vorteks meydana gelmiştir. Vorteksten kaçan sular barajın sol yamacına 2 km uzaklıktan geçen Keban deresi içerisinde 23 m3 debiye sahip kaynaklar ve şelaleler oluşturmuştur. (Foto 4) Uygulanan iyileştirme yöntemleri: Belirlenen su kaçaklarının yer ve miktarlarından sonra iyileştir-meye yönelik çalışmalara başlanılmıştır. Dolusavak kapakları açılarak göl seviyesi düşürülmüş ve 836 m kotunda, derinlere inen bir mağara ağzı ile karşılaşılmıştır. İlk aşamada sondajlı araştırmalar yapılarak mağaranın boyutları ve yayılımı tespit edilmiş, daha sonra yüzeyden bir şaft açılarak ma-ğara içine girilmiştir. Yapılan incelemelerde yüzeyden 48,50 m derinde yaklaşık 600 000 m3 hacmin-de yarıya kadar su ile dolu bir mağara tespit edilmiştir.
Mağara kum, çakıl ve kaya malzeme ile doldurulduktan sonra 1 yıl beklenerek malzemenin sıkış-ması ve otursıkış-ması sağlanmıştır. Daha sonra dolgunun üst seviyeleri enjeksiyon yapılarak sağlam-laştırılmış ve sol sahilde beton barajdan başlayarak 450 m menbaya doğru 825 m ile 845 m kotları arasındaki yamaç 17 000 m3’lük betonla kaplanmıştır.
Elde edilen sonuçlar: Yapılan çalışmalar sonucunda Keban deresindeki 23 m3/s debiye sahip kaçak-lar 11 m3/s’ye düşürülmüştür. Bu su, yapılan bir hidroelektrik santrali yardımı ile enerji üretiminde kullanılmaktadır.
Keban Barajında yaşanan bu olaylar ışığında, Atatürk ve Oymapınar Barajlarında daha titiz ve de-taylı çalışılmış ve çok başarılı sonuçlar alınmıştır.
Vezirköprü Barajı (Samsun)
(Çalışkan M. ve arkadaşları.)Projenin yeri özellikleri: Samsun ili Vezirköprü ilçesi sınırları içerisinde yer alan Vezirköprü Barajı, kil çekirdekli kaya dolgu tipinde olup sulama amaçlıdır. Temelden yüksekliği 75 m olan baraj istavroz çayı üzerinde 1993 yılında yapımına başlanmış, 2005 yılında tamamlanarak barajda su tutulmuştur.
Karşılaşılan sorun ve tespiti: Projelendirme aşamasında sağ sahilde zemin sızdırmazlığı açısından geçirimli bölgeler tespit edilmiş olup bu bölgede inşaatı sırasında sağa sahil kil kaplama ile önlem alınmıştır. İşetmeye açıldıktan sonra sol sahilde; baraj gölünde talvegden 28 m yüksekliğinde bir su kütlesinin depolanmasından sonra, baraj gövdesinin mansabında yamaçtan su gelişi olduğu tespit edilmiştir. Daha sonra baraj gövdesi mansap topuk bölgesinden de su gelişinin olduğu görülmüş-tür. Su kaçağının meydana geliş şekli ve yerinin araştırılması baraj emniyeti ve kaçağın önlenmesi açısından önemli olduğundan baraj yerindeki kaya birimlerinin konumları ve yapısal özellikleri
te-Foto 4 - Keban Barajı ve göl alanında oluşan su kaçakları, (Şekercioğlu, E.)
mel sondajlarla, jeofizik yöntemlerle araştırılmıştır. Yapılan jeoteknik çalışmalar ve izleme deneyleri sonucunda, sol sahildeki volkanik kayaçlarda yer altı suyu taşıyan-ileten akım rejimi ile dolaşımı birbirinden farklı olan iki ayrı sistemin varlığı ortaya konmuştur.
Uygulanan iyileştirme yöntemleri: Yapılan araştırma sondajlarından elde edilen bilgiler ışığında sol sahilde açılan enjeksiyon galerisi içerisinde, girişten itibaren ilk 200 m’lik bölümde 85 m derinliğin-de, 3m aralıklı 24 m’lik anolar şeklinde aşağıdan yukarı doğru 5 m’lik kademeler halinde enjeksiyon yapılması planlanmıştır.
Foto 5 - Vezirköprü Barajı genel görünüşü ve mansabında oluşan su kaçaklarının görünüşü, (Çalışkan M. ve arkadaşları.)
Foto 6 - Göl alanına boya verilişi (Çalışkan M. ve arkadaşları.)
Şekil 1 - Su kaçaklarının izlediği yol
Su kaçaklarının önlenmesi için enjeksiyon perdesi oluşturulması yöntemi seçilmiş, enjeksiyon perdesinin boyutlandırılması için baraj ekseni boyunca, sol sahilde araştırma sondajları açılmış-tır. Açılan 250 m uzunluğundaki galeriden 40-85 m arasında değişen derinlikte toplam 25.359 m ilave enjeksiyon sondajı yapılmıştır. Bu çalışma kapsamında 11.893 ton katı madde kullanılmış ve mansaptan çıkan suların kesilmesi sağlanmıştır.
Elde edilen sonuçlar: Sol sahil ilave perde enjeksiyonu çalışmalarında toplam 25359 m delgi açılmış ve 11893 ton katı madde sarf edilmiş, ortalama alış 469 kg/m olmuştur. Yapılan enjeksiyon çalış-maları sonucunda göl su kotu maksimumda iken kaynaktan 12 l/s ve topuk çevresinden 70 l/s ci-varında su gelişi olduğu görülmüştür. Yapılan gözlemlerde bu debilerin sabitlendiği ve enjeksiyon çalışmalarında istenilen başarıya ulaşıldığı tespit edilmiştir.