Türkiye Kırmızı Et Sektörü

Türkiye’de 2001 yılı itibarıyla 435,8 bin ton olan kırmızı et üretimi, 2001-2019 döneminde yıllık

ortalama

%5,6 artış göstererek, 2019 yılında 1,2 milyon ton düzeyine ulaşmıştır. Aynı dönemde sığır eti üretimi

%6,5 artarken, koyun eti üretimindeki artış %1,4 olmuştur.

32

Tablo 23: Türkiye Kırmızı Et Üretiminin Gelişimi (Ton)

Yıllar Sığır Eti Koyun

Kaynak: TÜİK, Hayvancılık İstatistikleri, Dinamik Sorgulama [7]

Türkiye’de kırmızı et üretiminin önemli kısmını büyükbaş hayvan (sığır) eti oluşturmaktadır. 2019 yılı itibarıyla kırmızı et üretiminin %89,5 gibi önemli kısmını büyükbaş hayvan (sığır) eti oluştururken,

%9,1’ini koyun eti, %1,4’ünü de keçi eti teşkil etmektedir.

Grafik 4: Türkiye Kırmızı Et Üretiminin Türlere Göre Dağılımı (2019)

Kaynak: TÜİK, Kırmızı Et Üretim İstatistiklei kullanılarak hazırlanmıştır. [8]

Kırmızı et üretimi çeyrek dönemler itibarıyla analiz edildiğinde, et üretiminin özellikle üçüncü çeyrek dönemde daha fazla olduğu dikkati çekmektedir. Turizm hareketlerinin en yoğun olduğu bu dönemde, özellikle yabancı turist sayısındaki artışlarla birlikte, kırmızı et talebinin de artış göstermesinin yanı sıra mevsimsel etkiler (özellikle kurban bayramının son üç yıldır üçüncü çeyrek döneme denk gelmesi) de üretimin bu dönemde artmasını sağlamaktadır.

90%

33

Grafik 5: Çeyrek Dönemler İtibarıyla Türkiye Kırmızı Et Üretimi (Bin Ton)

Kaynak: TÜİK, Kırmızı Et Üretim İstatistiklei kullanılarak hazırlanmıştır. [8]

Kırmızı et üretiminin parasal değeri incelendiğinde, 2015 yılında 24,2 milyar TL olan üretim değerinin 2015-2019 döneminde %58 artarak 38,1 milyar TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. 2019 yılı itibarıyla kırmızı et üretim değerinin %88,3’ünü sığır eti, %10,3’ünü koyun eti ve %1,4’ünü de keçi eti oluşturmaktadır.

Tablo 24: Türkiye Kırmızı Et Üretim Değerinin Gelişimi (Milyon TL)

2015 2016 2017 2018 2019

Sığır Eti 21.450 26.516 27.101 28.870 33.683

Koyun Eti 2.073 1.999 2.784 3.212 3.914

Keçi Eti 641 689 942 391 541

Manda Eti 15 9 34 11 2

Toplam 24.179 29.213 30.860 32.484 38.140

Kaynak: TÜİK, Hayvancılık İstatistikleri, Hayvansal Ürün Değerleri [7]

2.3.5.2. Sektörün Performansındaki Gelişmeler

 Üretim endeksi

Sektörlerin üretim performansını ortaya koyan göstergelerin başında üretim endeksi gelmektedir. Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalâtı faaliyetinde üretim endeksi incelendiğinde, 2010-2019 döneminde üretim endeksinin arttığı görülmekle birlikte, üretimdeki artışın hem gıda ürünlerinin imalâtı hem de imalât sanayii genelinden daha yüksek düzeyde bulunduğu dikkati çekmektedir.

0 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400

2017 2018 2019

I. Çeyrek II. Çeyrek III. Çeyrek VI. Çeyrek Toplam

34

Tablo 25: Üretim Endeksindeki Gelişmeler (2015=100)

Yıllar İmalat

Kaynak: TÜİK, Sanayi Üretim Endeksi İstatistikleri, Dinamik Sorgulama [9]

Grafik 6: Üretim Endeksindeki Gelişmeler (2015=100)

Kaynak: TÜİK, Sanayi Üretim Endeksi İstatistikleri, Dinamik Sorgulama [9]

 Kapasite Kullanım Oranı

Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalâtında kapasite kullanım oranı (KKO) hem imalât sanayi ortalamasının üzerinde hem de gıda ürünlerinin imalâtının üstünde gerçekleşirken, KKO, 2019 yılı genelinde ortalama olarak %83,4 olmuştur. Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalâtı faaliyetinde KKO, ana sektör olan gıda ürünlerinin imalâtı sektörünün ortalama olarak 10 puan üzerinde, imalât sanayi genelinin ise ortalama 7 puan üzerinde seyretmektedir. Sektörün etkinliğinin bir ölçütü olan KKO’nun gelişimine baktığımızda, KKO’nun artan bir trend izlediği görülmektedir.

0,0 50,0 100,0 150,0 200,0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 (4 İmalat Sanayi Ay)

Gıdanleri Ürünlerinin İmalatı

101-Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 10.11-Etin işlenmesi ve saklanması

35

Grafik 7: Kapasite Kullanım Oranındaki Gelişmeler (%),

Kaynak: TCMB, İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranları [10]

2.3.5.3. Kurulu Kapasite

Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalâtı sektöründe belediyelere ait mezbaha ve kombinalar, Et ve Süt Kurumuna ait kombinalar, özel sektöre ait mezbaha ve kombinalar ile et mamulleri üreten özel sektör firmaları üretim faaliyetinde bulunmaktadır. Et ve Süt Kurumu’na ait kombina sayısı 13 adet olup, bu kombinalar bölgeden aldığı sığır ve koyunları keserek ürettiği etleri karkas ve kemiksiz olarak veya et ürünleri şeklinde değerlendirmektedirler.

Belediyelere ait kombinalar ise il ve ilçe belediyelerine ait kesimhaneler olup, sayıları fazladır. Halen ülkemizde hemen hemen her il ve ilçede Belediye mezbahası bulunmakta olup bu mezbahaların büyük bir kısmı bulunduğu ilçe ve beldenin et ihtiyacını sağlayan düşük kapasiteli mezbahalardır. Bunun yanı sıra, başta İstanbul, Antalya, İzmir, Adana gibi illerde olmak üzere kesim kapasitesi yüksek, teknik ve hijyenik şartları iyi olan Belediyelere ait mezbaha ve kombinalarda bulunmaktadır.

Ayrıca sektörde özel sektöre ait et kesimhaneler ve et ürünleri üreten küçük veya büyük ölçekli tesisler de üretim faaliyetinde bulunmaktadır. Sektörde faaliyet gösteren firmaların uygunluğu Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenmektedir.

Türkiye’de et ve et ürünleri üretimi konusunda faaliyet gösterecek firmalar Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan izin ve onay almak zorundadır. Temmuz 2020 tarihi itibarıyla Bakanlıktan onay almış firma istatistikleri analiz edildiğinde Türkiye’de kırmızı et üretiminde bulunan firma sayısının 1.216 adet olduğu görülmektedir. Sektörde faaliyette bulunan bu işletmeler kesimhaneler ve parçalama tesislerinden oluşmaktadır. Buna göre sektörde yalnızca kesimhane faaliyetinde bulunan tesis sayısı 357 adet olup bu kesimhanelerin 114 tanesi küçük kapasiteli (günde yalnızca 3 büyükbaş kesebilecek kapasiteli) tesislerdir. Türkiye genelinde yalnızca parçalama hizmeti veren tesis sayısı ise 739 adettir.

Türkiye’de et ürünleri üretiminde faaliyet gösteren ve Bakanlıktan onay almış firma sayısı ise kanatlı hayvan eti ürünleri de dahil olmak üzere 1.042 adettir. Bu tesislerden 41 tanesi yalnızca kanatlı hayvan eti ürünleri üretimi yaparken, 310 tanesi yalnızca sığır et ürünleri, 3 tanesi ise yalnızca küçükbaş hayvan eti ürünleri üreten tesislerden oluşmaktadır.

60,0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 İmalat Sanayi

Gıda ürünlerinin imalatı

101 - Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı

36

Sektörde faaliyet gösteren firma sayısının fazla olması ve sektörün tam anlamıyla organize olamaması sektörün kapasitesinin sağlıklı bir şekilde belirlenmesini engellemektedir. Bu amaçla sektörün kurulu kapasite miktarı belirlenirken Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) tarafından verilen kapasite raporlarına ilişkin istatistiklerden yararlanılmıştır. Haziran 2020 tarihi itibarıyla kapasite raporu istatistiklerine göre sektörün üretim kapasitesi alt faaliyet kolları itibarıyla aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Tablo 26: Sektör Ürünlerine Ait Kurulu Kapasite

Kapasite (Ton)

10.11.11-Büyükbaş hayvan eti, taze veya soğutulmuş 1.698.512

10.11.13-Koyun eti, taze veya soğutulmuş 345.329

10.11.20-Büyükbaş hayvanlar ile domuz, koyun, keçi, at ve diğer at türü hayvanların

yenilebilir sakatatları, taze veya soğutulmuş 54.062

10.11.31-Büyükbaş hayvanların etleri, dondurulmuş 140.995

10.13.14-Sosis, pişmemiş köfte ve benzeri ürünler (et, sakatat veya kandan

yapılanlar) 505.155

10.13.15-Diğer hazırlanmış ve korunmuş etler, sakatatlar veya kanlar (et ve

sakatattan hazır yemekler hariç) 569.858

Kaynak: TOBB, Sanayi Veri Tabanı, Kapasite Raporu Almış Firma İstatistikleri, 2020 [11]