Türkiye Halk İştirakiyun Fırkası

Gizli TKP'nin meşrulaşma faaliyetleri sonucunda Türkiye Halk İştirakiyun

Fırkası, 7 Aralık 1920'de resmen kurulmuştur. THİF, memleketin şartlarını göz

önüne alarak komünist teoriden bazı sapmalarda bulunmuştur. Parti amacı sadece işçileri değil aynı zamanda köylüleri de kendilerine çekmek olmuştur. Buna ilaveten halkın bir kısmını da kendilerine çekmek için İslamiyet'in sola yakınlığı üzerine durmuşlardır95_{. Partinin yayın organları, Emek ve Yeni Dünya gazeteleri olmuştur.}

Fırka bilhassa Ankara ve Eskişehir'de faal olmuştur96_{. Bu parti, Çerkez Ethem ile}

işbirliği yaparak taklibi hükümete kalkıştığı iddiasıyla solu bastırma dalgası içinde kapatılmıştır.

Osmanlı Devleti'nin çöküşü sebebiyle pek çok aydın doğuda yükselen sol düşünceye meyilli olmuştur. Bu sebeple Anadolu'da sol fikirli fırka ve cemiyetler dışında bazı süreli yayınlar ve kitaplar çıkmıştır. Erzurum'da Albayrak, Bursa'da

Yoldaş, Eskişehir'de İşçi, Trabzon'da Öğüt gazeteleri ve Samsun'da Hukukiye

Müdürü Selahattin Nevzat tarafından da Bolşeviklik adlı bir kitap yayınlanmıştır97_.

Türkiye'de sol fikirler ve sosyalizm bu şekilde ilerlerken Türkiye dışında Ruslar ile yakın ilişki içinde olan Türkler de bir takım faaliyetlerde bulunmuşlardır. Özellikle 1917 Ekim Devrimi ile doğuda bulunan Türk devletleri Bolşevikliği ve sosyalizmi daha çok benimsemişler ve Türkiye ile bağlantı halinde olmuşlardır. Türkiye ve Sovyetler arasındaki bağlantıyı en çok kuran kişi Mustafa Suphi olmuştur.

Mustafa Suphi, 1883'te Trabzon'da doğmuş, babası memur olduğu için ülkenin dört yanında eğitim görmüş ve Paris'te Siyasi İlimler Okulu'na gitmiştir. Paris'teki öğrencilik hayatında Tanin Gazetesi'nde muhabirlik yapmış ve İstanbul'a dönünce İlmi İktisat ve Sosyoloji derslerini okutmuştur. M. Suphi, Paris'teki öğrenciliği sırasında sol akımlara karşı ilgi duymuş ve J. Jaures'in fikirlerinden etkilenmiştir. M. Suphi, ne kadar etkilense de İttihat ve Terakki istibdadına karşı direnmekten öteye geçememiştir. Bu direnişler sebebiyle Sinop'a sürülmüş ve oradan da küçük bir tekne ile Rusya'ya kaçmıştır98_.

M. Suphi, Rusya'daki Türk sol devrimcilerle temas etmiş ve Bolşevikliği

95 _{Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Akımlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi} Yayınları, 1967, s. 96- 98.

96 _{Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler, İstanbul: Arba Yayınları, 1995, s. 532.} 97 _{Mete Tunçay, a.g.e., s. 98- 100.}

24

kabul ederek onlarla işbirliği yapmıştır. 17 Ekim Devrimi'nden sonra Moskova'daki Tatar- Başkurt devrimcilerle birlikte Yeni Dünya gazetesini çıkarmaya başlamışlardır. M. Suphi, Bolşevik Rusya'sında Türk-Komünist-Müslüman birliği için kongrelere, toplantılara katılmış, teşkilatlanma adına faaliyetlerde bulunmuş, Doğudaki Türk topraklarında gezerek fikirlerini yaymaya çalışmış ve Türkiye'ye kaçak olarak sol yayını ile askerler göndermiştir. M. Suphi sadece politik değil askerî olarak da faaliyetlere bulunmuştur. Bunun neticesinde Taşkent'te Kızıl Ordu'yu kurmuş ve Azerbaycan'daki Sovyet rejimi üzerine orada Türkiye Komünist Fırkası’nı baştan kurmuştur99_{(27 Mayıs 1920).}

M. Suphi ve çevresi, TKF'yi kurunca ilk iş olarak Ankara Hükümeti ile temasa geçmiş ve M. Suphi, M. Kemal'e Sovyet'in Türkiye'ye yapacağı yardımda aracılık edeceğini ve Bolşeviklik hakkında görüşmek istediğini bildiren bir mektup yazmıştır. M. Suphi ve çevresi, hiç boş durmamış, kurultaylar kurarak, teşkilatlar açarak hep faaliyet halinde olmuştur. Kurultaylar ve teşkilatların amacı; sömürge ve yarı sömürge altındaki milletlere özgürlük sağlamak ve milli kurtuluş hareketlerini teşvik etmektir. Teşvik yapılırken de İslamiyet bir kenara atılmamış, varlığı hep gösterilmiştir. Kurultaylardan sonra Bakü'de 10 Eylül 1920'de toplanan Birinci ve Umumi Türk Komünistleri Kongresi'nde M. Suphi TKF'nin başkanı olmuş ve faaliyet merkezinin Anadolu'ya taşınmasına karar verilmiştir100_{. M. Suphi ve çevresi,}

Türkiye'ye gelmiş ve Trabzon'dan Rusya'ya giderken Yahya Kâhya tarafından bindikleri motordan denize atılarak öldürülmüştür. Onların öldürülmesinde, Türk halkının Bakü'deki bazı Türklerin M. Suphi yüzünden öldürüldüğünü düşünmesi ile M. Suphi çevresine bilenmesi ve Yahya Kâhya’nın Suphi'nin eşine göz koyarak M. Suphi ve çevresini sırtından vurması neden gösterilmektedir101_{. Bu sebeple M. Suphi}

ve çevresinin ölümü ile III. Enternasyonal'in Türkiye'ye tavrı olumsuz olmuştur. Türkiye'de ve dünyada yaşanan bu tarz olaylardan Türk solu da oldukça etkilenmiştir. Türkiye'de yaşanan iç ve dış etkenler de 1921 yılında Türk solunun zayıflamasına sebep olmuştur. Çerkez Ethem ile Kuva-yı Seyyare'sinin ayaklanması ve TKF'nin yayın organı olan Yeni Dünya'nın hükümete cephe alarak demiryolu işçilerini greve çağırması üzerine Ankara Hükümeti'nin canı sıkılmıştır. Hükümet,

99 _{Mete Tunçay, Türkiye’de Sol Akımlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi} Yayınları, 1967, s. 102- 105.

100 _{Mete Tunçay a.g.e., s. 107- 115.}

101 _{Emel Akal, Moskova- Ankara- Londra Üçgeninde İştirakiyuncular, Komünistler ve Paşa}

25

solcuların kendilerini devirmeye çalıştığı iddiasıyla solu susturma politikasına gitmiştir. Çoğu sol aydın, parti, dernek vb. kuruluşlar susturulmuştur102_{. Türkiye}

içindeki bu susturulmalara rağmen Sovyetler, Türkiye ile yakın ilişki içinde olmuş hatta Sakarya ve Dumlupınar Savaşları'nda Türkiye'ye maddi manevi destek olmuştur.

Cumhuriyet'e doğru giden zamanda Büyük Millet Meclisi açıkladıktan sonra daha önceleri tevkif edilmiş olan siyasetçi ve aydınları serbest bırakacak bir kanun çıkarmıştır. Kanun ile serbest kalan solcular Yeni Hayat adlı bir dergi çıkarmışlar ve Türk Halk İştirakiyun Fırkası'nı canlandırmışlardır. Fırkanın tutumu, köylü sınıfı üzerinde durmak olmuştur. Fırka ve dergi yeni kurulan Rauf Orbay hükümetince çok geçmeden kapatılmıştır103_{. Osmanlı Devleti’nin yıkılıp yeni bir devletin kurulması}

aşamasında hükümet, varlığını sürdürebilmek ve hem Doğu hem de Batı'da tepki çekmemek için orta yolu bulma siyaseti izlemiştir. Yani ne tam Doğu-Sovyet’e yanaşmış ne de tam Batı-Avrupa’ya yanaşmıştır. Her iki tarafın siyasetlerini kendi çıkarları doğrultusunda uygulamıştır.

Sonuç olarak çok uluslu bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu, Batı’nın gelişmesine ayak uyduramadığı ve kendini tekrarladığı için gerilemiş ve ardından zayıflamıştır. Batı’da ortaya çıkan Fransız İhtilâli ve İşçi Devrimi ile II. Abdülhamid, önce Panislamist sonra Pantürkist fikirler ile imparatorluğu, parçalanmaması için korumaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti, azınlıklarla dolu bir imparatorluk olduğu için her iki fikir de fayda etmemiş ve imparatorluk parçalanmıştır. Bu parçalanmaya engel olmak için özellikle Batı’dan örnek alınarak oluşturulan kanunlarla Abdülhamid'in yerine geçen İttihad ve Terakki Fırkası, ülkeyi daha da zor duruma düşürmüş ve parçalanmayı durduramamıştır. Çalkantılı olan bu dönemde azınlıkların Doğu ve Batı ile olan ilişkileri ve Avrupa'da eğitim görmüş genç Türkler vasıtasıyla sol akımlar özellikle sosyalizm ülkemize girmiştir. Sosyalizm tam olarak ne siyasî anlamda ne de fikrî anlamda ülkemizde yer edinememiştir fakat onu yaymaya çalışan kişi ve partilerce çokça sosyalizm bahsi edilmiştir. Bizde sosyalizmin yayılmamasında Avrupa’daki gibi bir iş ve işçi zeminin olmaması etkili olmuştur. Buna ilaveten sol düşüncelere sahip aydınları tanımamış ve öğrenmemiş olmamız da sol düşüncenin Anadolu’da yayılmamasının en önemli etkenlerindendir. Çoğu şeyi

102 _{Mete Tunçay, , Türkiye’de Sol Akımlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi} Yayınları, 1967, s. 123- 130.

26

Batı’dan aldığımız gibi bu fikri de bir heves ile Batı'dan almış bulunuyoruz. Bu sebepler, sol düşüncenin ve sosyalizmin Türkiye'de yayılmasını ve yerleşmesini engellemiştir diyebiliriz.

27

İKİNCİ BÖLÜM

ARİF ORUÇ’UN HAYATI VE YAZI FAALİYETİ 2.1.HAYATI