Özellikle Avrupa’da birçok ülke sahip oldukları orman varlıklarının önemini kavramış; flora ve vejetasyonunu ayrıntılı olarak tanımlamış, orman alanlarının ve diğer vejetasyon tiplerinin yetişme ortamı haritalarını oluşturmuşlardır. Birçok gelişmiş ülkede fitososyolojik çalışmalar hızla devam etmektedir. Avrupa’da 1992’den bu yana mevcut fitososyolojik bilgileri özetlemeyi amaçlayan bir çok araştırma programı geliştirilmiş ve kullanılmaktadır (Hennekens ve Schaminée 2001). Ülkemizde yetişme
16
ortamı haritalandırılması, biyotop haritalama gibi kavramların farkında olunmasına rağmen bu alanda çalışmalar oldukça azdır.
Türkiye’deki bitki sosyolojisi çalışmaları daha çok bitki toplumlarını belirleme üzerine yoğunlaşmıştır. Bitki toplumlarının ekolojik, biyolojik ve yapısal özellikleri konularında ise pek çalışma bulunmamaktadır. Bu kapsamda, geliştirilmiş olan sayısal metotlar (ordinasyon-sınıflandırma) ve bu metotların kullanımını sağlayan bilgisayar programları önemli yardımcı araçlardır. Bu metotlar ve programlar sayesinde, bitki toplumlarının sınıflandırılması ve onların ekolojik, biyolojik ve yapısal özelliklerinin ortaya konması çok kolaylaşmıştır (Kavgacı ve diğ. 2008).
Ülkemizde bitki sosyolojisine dair ilk bilgiler 1908 yılında Handel-Mazetti; 1932’de Krause; 1935’de Schwarz ve 1939’da Czeczott tarafından verilmiştir (Czeczott 1939, Parolly 2004, Baytop 2007-2008, İkinci 2015). 1960’lı yıllarda Quézel ve daha sonra Barbero’nun önemli çalışmaları vardır (Sarıbaş 2006).
Ülkemizde ilk vejetasyon makalesi 1961 yılında Hikmet Birand tarafından yayınlanmıştır. Geçen 50 yıllık sürede Braun-Blanquet yöntemi kullanılarak yapılmış 350 kadar makale yayınlanmış, 100’ün üzerinde yüksek lisans ve doktora tezi hazırlanmış, yine aynı yıllardan itibaren resmi kurumlarca desteklenen araştırma projeleri yapılmıştır. Bu çalışmaların günümüzdeki düzeyine ulaşmasında Rıza Çetik ve Yıldırım Akman’ın büyük katkıları olmuştur. Yapılan çalışmalar sonucunda 12 farklı vejetasyon tipinde 35 vejetasyon sınıfına ait 1000’in üzerinde bitki toplumu tanıtılmıştır. (Şahin ve diğ. 2012).
Ormancılıkta bitki sosyolojisi konusuna ise ilk kez 1963 yılında “Belgrad ormanı vejetasyonunun floristik analizi ve ana meşcere tiplerinin kompozisyonu üzerine araştırmalar” başlıklı doktora tezinde Faik Yaltırık tarafından değinilmiştir (Sarıbaş 2006). Yaltırık tarafından yine Belgrad ormanından 1966 yılında alınan örnek alanlar daha sonra Yaltırık ve arkadaşları tarafından yeniden düzenlenerek fitososyolojik olarak yorumlanmıştır (Yaltırık ve diğ. 1983).
Avrupa ülkelerinde Natura 2000 habitat sınıflandırmaları sintaksonlar baz alınarak betimlenirken, ülkemizde bu çalışmalar henüz başlangıç seviyesindedir. AB uyum çalışmaları kapsamında habitat sınıflandırmaları yapılırken bitki toplumlarının ortaya konması önem kazanacaktır. Vejetasyon çalışmalarının daha objektif incelenebilmesi
17
için tüm dünyada 80’li yıllardan itibaren ulusal vejetasyon veri tabanları oluşturulmaya başlanmıştır. Ancak ülkemizde sayısallaştırılmış metodlar kullanılarak yapılan az sayıda çalışma haricinde bu konuda da eksiklerin çok olduğu belirtilmektedir. Özellikle Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır (Şahin ve diğ. 2012). Batı Karadeniz Bölgesi bitki çeşitliliği bakımından oldukça zengin olduğundan yıllardan beri birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. Araştırma alanına yakın yörelerde yapılan bazı vejetasyon çalışmaları tarih sırasına göre şöyledir:
Akman tarafından yapılan “Beypazarı- Karaşar ve Nallıhan Bölgesi Fitososyolojisi” adlı çalışmada bölgenin vejetasyon tipleri orman, matoral ve ormansal olmayan olarak üç kısımda toplanmış ve 14 bitki toplumu belirlenmiştir (Akman 1974).
Akman ve Ketenoğlu’nun “The Phytosociological and Phytoecological Investigation on The Ayaş Mountains” adlı çalışmasında orman vejetasyonunun Pinus nigra subsp. pallasiana Quercus pubescens’den oluştuğu, Cistus laurifolius’un step ile orman arasında geçiş formu oluşturduğu belirtilmektedir (Akman ve Ketenoğlu 1976).
Akman ve Ketenoğlu’nun yapmış olduğu “The Phytosociological Investigations of Köroğlu mountain” adlı çalışmada odunsu vejetasyonun genel olarak Pinus nigra subsp. pallasiana ve Pinus sylvestris’den oluştuğu, ormansız alanların ise Festuca varia toplulukları, çayır ve kaya vejetasyonunda Saxifraga exarata var. adenocarpa toplulukları, sucul çayır vejetasyonunda ise Cardamine tenera topluluklarını içerdiği belirtilmektedir (Akman ve Ketenoğlu 1978b).
Aksoy tarafından yapılan “Karabük-Büyükdüz Araştırma Ormanında Orman Toplumları ve Bunların Silvikültürel Özellikleri Üzerine Araştırmalar” adlı çalışmada Rhododendro pontici-Pyrolo-Fagetum, Pyrolo uniflorae-Pyrolo-Fagetum, Ostryo- Fagetum ve Pino nigrae-Quercetum dschorochensis olmak üzere 4 toplum belirlenmiştir (Aksoy 1978).
Akman ve İlarslan “Uluhan- Mudurnu Bölgesi’nin bitki sosyolojisi yönünden araştırılması” adlı çalışma ile Mudurnu- Bolu yörelerindeki Carpinus betulus ve Quercus petraea subsp. iberica (Sin.: Quercus dshorochensis) ormanlarının; Quercetalia-pubescentis ordosuna dahil olan Carpino-Acerion alyansına girdiğini saptamış ve Quercion-Anatolicea alyansına bağlı Quercus pubescens ssp. anatolica ve
18
Pyrus elaeagnifolia birliğini tanımlamışlardır. Pino-Cistion laurifolii alyansına bağlı olarak da Pinus nigra subsp. pallasiana ve Sesleria argentea birliği ve Pinus nigra subsp. pallasiana- Anthyllis vulneraria alt birliği tanımlanmıştır (Akman ve İlaslan 1979).
Akman önderliğinde 1983 yılında “Bolu Dağları Fitososyolojisi” (Akman ve diğ. 1983a), “Bolu-Seben Dağları Fitososyolojisi” (Akman ve diğ. 1983b) ve “Ilgaz Dağları Fitososyolojisi” (Akman ve diğ. 1983c) adlı çalışmalar yayınlanmış ve Batı Karadeniz Bölgesi’nin vejetasyonuyla ilgili önemli veriler elde edilmiştir.
Ketenoğlu ve arkadaşlarının yaptığı “A Phytosociological Research on the Maquis Formation in the West Black Sea Region” isimli çalışmada Batı Karadeniz Bölgesinde Akdeniz bölgesinin kalıntıları halinde var olan pseudomaki toplulukları incelenmiş ve Arbutus andrachne-Phyllirea latifolia, Laurus nobilis-Myrtus communis ve Erica arborea-Lathyrus clymenum toplumları olmak üzere üç bitki toplumu tespit edilmiştir (Ketenoğlu ve diğ. 1983).
Ketenoğlu Gerede-Aktaş ormanlarında yaptığı araştırmada dört bitki toplumu belirlemiştir. Bu toplumlar; Quercus macranthera subsp syspirensis birliği, Pinus nigra subsp. pallasiana birliği, Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana birliği ve Juniperus communis subsp. nana birliği’dir (Ketenoğlu 1983).
Akman, Quézel, Barbero, Aydoğdu, Demirörs ve Ekim “La vegetation du Keltepe (Region de Karabük)” başlıklı çalışmalarında Keltepe-Karabük bölgesinin vejetasyonunu incelemiş ve Globulorıo cordifolii-Dianthenion leucophaei adını verdikleri yeni bir alt toplum belirlemişlerdir (Akman ve diğ. 1988).
Gülen Özalp tarafından 1990 yılında, Yenice Orman işletmesine (Zonguldak) bağlı Çitdere Bölgesindeki orman toplumları ve ayırıcı tür gruplarının belirlendiği doktora tezi kapsamında 14 değişik orman toplumu saptanmıştır. Bu toplumlar Sarıçam'lı Göknar-Kayın ormanı, Ilex colchica'lı Göknar-Kayın ormanı, Porsuk-Kayın ormanı, Kayacık-Ihlamur ormanı, Sarıçam-Karaçam ormanı, Kayın ormanı, Istranca Meşesi- Kayın ormanı ve bunlara bağlı varyantlar olarak belirtilmiş ve silvikültürel değerlendirmeleri yapılmıştır (Özalp 1992).
19
Akman ve arkadaşları tarafından Çankırı’da yapılan bir diğer çalışmada Yapraklı Dağları’nın step vejetasyonu incelenmiştir. Bu çalışma ile Orta Anadolu’nun kuzey kesimi için üçü endemik beş yeni bitki toplumu tanımlanmıştır (Akman ve diğ. 1994). Ülkemiz ormanlarının vejetasyon yapısına dair en kapsamlı çalışma Hannes Mayer ve Hüseyin Aksoy tarafından 1986 yılında yapılmış olan Türkiye Ormanları’dır. Bu çalışmada ülkemiz ormanlarının vejetasyon yapıları ve meşcere kesitleri ayrıntılı olarak verilmiştir. 1998 yılında Hüseyin Aksoy ve Gülen Özalp tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Mayer ve Aksoy 1998).
Güleryüz ve arkadaşlarının Uludağ’da yaptığı çalışmada, hava fotoğrafları ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknikleri kullanılarak Uludağ Birinci Turizm Gelişim Merkezinin vejetasyon mozaiği bitki toplulukları ve vejetasyon tiplerinin toplam araştırma alanındaki örtülülüğü hem mutlak değer (ha) hem de yüzde (%) olarak belirlenmiştir. Birinci Turizm Gelişim Merkezi Çevresinde, Vaccinium myrtillus, Juniperus communis ve Astragalus angustifolius bitki topluluklarının oluşturduğu bodur çalı vejetasyonunun %53’lük örtü ile egemen durumda olduğunu saptamışlardır (Güleryüz ve diğ. 1998)
Nihal ÖZEL’in Kaz Dağları’nda yaptığı çalışmaya göre, orman vejetasyonu içerisinde 7 bitki toplumu ve bunlardan birine ait iki alt toplum belirlenmiştir. Pinus brutia birliği Quercetea(-talia) ilicis sınıfı ve ordosuna bağlı Quercion ilicis alyansına dahil edilmiştir. Fagus orientalis birliği ve buna bağlı alt toplumlar Quercetea pubescentis sınıfı, Querco cerridis-Carpinetalia orientalis ordosuna bağlı Quercion frainetto alyansına dahil edilmiştir. Diğer bütün toplumlar ise Quercetea pubescentis sınıfı, Querco-Carpinetalia orientalis ordosuna bağlı Carpino betuli-Acerion hyrcani alyansı içinde değerlendirilmişlerdir (Özel 1999).
Latif Kurt ve arkadaşları tarafından yapılan “Sylvatic vegetation of the Eldivan Mountain (Çankırı/Turkey)” başlıklı çalışmada Eldivan Dağı’nın orman vejetasyonunu incelemişler ve Quercetum pubescentii ve Pinetum pallasianae olmak üzere 2 bitki toplumu tanımlanmıştır (Kurt ve diğ. 1999).
Nuri Öner tarafından yapılan “Ilgaz Dağı’nın Güney Aklanındaki Orman Toplumları ve Silvikültürel Özellikleri” başlıklı doktora tez çalışmasında yedi farklı orman toplumu belirlenmiş, belirlenen orman toplumları ile silvikültürel özelliklerin ilişkisi
20
araştırılmıştır (Öner 2001).
Kemal Tekin “Gerede ve Çamlıdere Arasında Kalan İğne Yapraklı Ormanların Bitki Sosyolojisi Yönünden Araştırılması” başlıklı doktora tezinde Falcario-Pinetum pallasianae ve Abieti-Pinettum sylvestris olmak üzere iki bitki toplumu saptamıştır (Tekin 2005).
Necmi Aksoy’un “Elmacık Dağı (Düzce) Vejetasyonu” adlı doktora tez çalışmasında 100 familya, 331 cinse ait 631 bitki taksonu ve 6 farklı vejetasyon tipine ait 34 bitki toplumu saptanmıştır. Bu çalışma sonucunda 2 yeni tür ve 28 yeni bitki toplumu belirlenmiştir (Aksoy 2006).
Aslı Doğru Koca ve Şinasi Yıldırımlı yaptıkları araştırmada Akçakoca (Düzce) ilçesinin vejetasyonu hakkında genel bilgi vermektedir (Koca ve diğ. 2008).
Kaz Dağları’nda Uysal ve arkadaşları tarafından yapılan bir başka çalışmada Trifolion parnassi Quézel alyansına bağlı Armerio trojanae-Hypericetum kazdaghense, Diantho trojanus-Sideridetum trojanae olarak iki yeni endemik toplum tanımlanmıştır (Uysal ve diğ. 2011).
Süleyman Çoban tarafından Ayıkaya Bölgesi (Bolu)’da doktora tezi olarak yapılan çalışmada Pinus sylvestris, Quercus petraea, Fagus orientalis ve Abies bornmülleriana- Fagus orientalis hakimiyetinde 4 ana orman toplumu ve 11 alt toplum belirlenmiş olup bu toplumların meşcere kurulşuş özellikleri belirlenmiştir. Ayrıca 2 çayır toplumu belirlenmiştir (Çoban 2013).