Türkiye’de Rekreasyon Eğitimi

Rekreasyon, insanların yaşamdan zevk alarak mutlu ve sağlıklı yaşamaları için uygun ortamlar yaratmakta, teknolojik gelişmelerin ve kentleşmenin neden olduğu kalabalık, gürültü, kirlilik gibi olumsuzlukların beden ve ruh sağlığında yarattığı çöküntüleri ortadan kaldırmaktadır (Karaküçük, 2008: 123). Aynı zamanda güçlü, karakterli, sağlam kişilikli bireylerin yetişmesine yardım ederek bireylerin yaşamının birçok alanını (iş tatmini, yaşam tatmini, aile yaşamı vb.) olumlu etkilemektedir (Ardahan ve Lapa, 2010: 131). Bahsedilen bu etkiler ve benzeri bir çok olumlu etkisinden dolayı rekreasyon önemli bir eğitim konusu olarak karşımıza çıkmaktadır (Karaküçük, 2008: 123).

Türkçe karşılığı yaygın bir şekilde boş zaman değerlendirme olarak kullanılan rekreasyon kavramı, her geçen gün insanlar tarafından geliştirilerek zenginleştirilmektedir (Çınar ve Sanioğlu, 2004: 263; Tütüncü, 2008: 93).

Rekreasyon anlayışının gelişmesi, rekreasyonla ilgili yeni istihdam alanları ve yeni beklentilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu duruma paralel olarak yeni iş sahalarının da yeni beklentileri karşılayabilecek nitelikli yönetici ve liderlere olan ihtiyacı artmaktadır. Bu ihtiyaç ise bukişilerin yetiştirilmesini gündeme getirmektedir (Çınar ve Sanioğlu, 2004: 262).

Bilime dayalı bilginin oluşturulduğu, geliştirildiği ve bunları kullanabilecek bireylerin yetiştirildiği üniversitelerde, rekreasyona yönelik lisans, lisansüstü (yüksek

54

lisans ve doktora) programları bulunmaktadır (Naralan ve Kaleli, 2012: 2; Tütüncü, 2008: 93).

Uygulama ve hedeflere ulaşma yöntemlerinde farklılıklar bulunan fonksiyonel bir alanı oluşturan rekreasyon eğitimi, genel eğitim içerisinde yurttaşlık,sağlık, çevre, eğitimleri gibi yer almaktadır. Rekreasyon eğitimi genel eğitimin temel amaçlarının büyük çoğunluğunu hedeflemektedir. Hedeflere ulaşma da ortaya çıkan farklılıklardan bazıları ise şunlardır (Karaküçük, 2008: 124-133):

- Genel eğitim de okul için de veya dışında, toplumsal yaşama uyum sağlamak, iyi bir meslek edinmek için zorunlu eğitilme zorunluluğu hissetmektedir; rekreasyon eğitimde ise gönüllü katılım söz konusudur ve bir zorunluluk söz konusu değildir.

- Genel eğitim daha çok zihinsel ve duygusal aktivitelerle ilgilenirken; rekreasyon eğitimi fiziksel moral faktörleri yanında fiziksel aktivitelerle ilgilenmektedir.

- Genel eğitimde uzak amaçlar; rekreasyon eğitiminde anlık amaçlar söz konusudur.

Rekreasyon eğitimine beş yıllık kalkınma planlarında da yer verilmektedir (Kızanlıklı, 2014: 48). Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994) “Boş Zamanların Değerlendirilmesi” ilke ve politikalarında “Boş zamanların değerlendirilmesinde eğitim ve organizasyon faaliyetlerini yürütecek nitelikli elemanların yetiştirilebilmesi amacı ile üniversitelerin beden eğitimi ve spor bölümlerinde "rekreasyon" anabilim dalı açılacaktır” maddesine yer verilmektedir. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (1996-2000) ise rekreasyon eğitimi ile ilgili “Boş zamanların değerlendirilmesinde eğitim ve organizasyon faaliyetlerini yürütecek insan gücünün yetiştirilmesi amacıyla üniversitelerde rekreasyon ana bilim dalı tesis edilecektir” ifadesi bulunmaktadır.

Türkiye’de ki oluşumlara bakıldığında iki adet rekreasyon eğitimi bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla aşağıdaki şekilde karşımıza çıkmaktadır (Tütüncü, 2012: 250):

55

- Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu (BESYO) ve Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulları (SBTYO)’nda bulunan “Rekreasyon” bölümleri,

- Turizm Fakülte’lerin de bulunan “Rekreasyon Yönetimi”bölümleridir. 2.1.2.3.3.1. Rekreasyon Bölümlerinin Gelişimi

Üzerinde sıklıkla durulan rekreasyon kavramı, özellikle insanların eğitim seviyelerinin yüksek olduğu ülkelerde, sağlıklı yaşama eğilimlerine bağlı olarak önemli bir talep görmektedir. Aynı zamanda kavramın gelişmiş ülkelerde fiili hayata geçirilmesi rekreasyona yönelik bölümlerin açılmasına yardımcı olmaktadır (Tütüncü, 2008: 93-95).

Rekreasyon bölümleri 1920’lerin ortalarında ilk olarak ABD’de açılmıştır. Amerikan Ulusal Rekreasyon Kurumu (NRPA) profesyonel rekreasyon, park ve boş zaman liderleri yetiştirmek üzere eğitim programı geliştirmiştir (Kızanlıklı, 2014: 50). Kuzey Amerika'da üniversitelerde bu konulara ayrılan müfredat 1940'lı yıllarda başlamıştır. Tek bir departman hem boş zaman çalışmalarını hem de rekreasyon ve park yönetimini ele almıştır. Öncelikle öğrencilerin kamu rekreasyonu ve parklar, terapötik rekreasyon ve açık hava rekreasyonu ile ilgili organizasyonlarda lider ve yönetici olarak çalışabilmeleri için hazırlanması amaçlanmıştır (Godbey vd., 2005: 151).

Türkiye’de insanların bilinçlenmesi, uzun ömürlü ve zinde yaşama eğilimleri, engelli bireylerin hayat kalitelerinin yükseltilmesine yönelik çabalar rekreasyona yönelik ilgiyi ve bu alanda yetişmiş nitelikli iş gücü talebini arttırmaktadır. Bu nedenlerden dolayı ülkemiz de de rekreasyon bölümleri açılmaya başlamıştır (Tütüncü, 2008: 85).

Üniversitelerde rekreasyonun gelişiminin geçmişi çok eskiye dayanmamaktadır (Zorba, 2008: 3). Rekreasyon bölümleri ülkemizde ilk defa Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulları (SBT) ve Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları (BESYO) içinde açılmaya başlanılmıştır. Daha sonra Turizm Fakülteleri bünyesinde açılmaya başlayan Rekreasyon Yönetimi bölümleri mevcut bölümlere eklenmeye başlanmıştır (Tütüncü vd., 2012: 112). Özel yetenek sınavı ile

56

öğrenci kabul eden rekreasyon bölümü dersleri ilk kezOdtü, Marmara ve Gazi üniversitelerinde başlamıştır (Tütüncü, 2008: 95; Zorba, 2008: 3).

2.1.2.3.3.2. Rekreasyon Bölümlerinin Amacı ve İstihdam Alanları

Rekreasyon eğitimi ile insanların çocukluk yaşantısı boyunca kazandığı tüm alışkanlıkların yardımıyla vücudunu doğru kullanması, doğru değerleri yaşam felsefesi olarak benimsemesi ve her yaş grubundan insanın refah düzeyini arttırarak sağlıklı, yaratıcı ve mutlu bireyler ve toplumlar oluşmasının sağlanması amaçlanmaktadır (Zorba, 2008: 2). Bunlarla birlikte söz konusu eğitimi alan kişilerin, insanlar ve rekreasyon faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olması beklenmektedir. İlk olarak insanın psiko-sosyal yönünü inceleyen davranış bilimleri ile anatomik yapısını hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmaktadır.Spor teknolojisini kullanan, rekreasyon faaliyetlerini planlayıp bu faaliyetlere katılımı teşvik eden ve böylece toplumsal kaynaşmanın ve toplum sağlığının oluşturulmasına hizmet edecek bilgi ve beceri sahibi, nitelikli bireyler yetiştirilmesi sayılabilecek diğer amaçlar arasında bulunmaktadır(Tütüncü, 2008: 97).

Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları ile Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokulları’nın Rekreasyon bölümlerinde bulunan öğrenciler ve bölümden mezun olan kişiler, mesleki bir tanımlamanın bulunmaması ve toplumda bu bölümün bilinmemesinden dolayı iş bulma ve mesleklerini konumlandırmada sorunlar yaşamışlardır. Daha sonra bir öğrencinin hukuki bir süreç başlatmasıyla, rekreasyon bölümü mezunları, rekreasyon eğitmeni unvanı almaya hak kazanmışlardır (Tütüncü vd., 2012: 2012).

Rekreasyon çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu nedenle bölümden mezun olacak öğrencilerin aşağıdaki alanlar için gerekli bilgi ve becerilere sahip olması için eğitilmesi hedeflenmektedir. Böylece bu alanlarda iş fırsatı elde edebilecek ve kariyer fırsatı yakalayacaklardır. Bu istihdam alanları şunlardır (Tütüncü, 2008: 97; Zimmermann vd., 2014: 144; Zorba, 2008: 3).

- Kamu/devlet rekreasyon kurumları (park ve rekreasyon departmanları vb.), - Kar amacı gütmeyen hizmet kuruluşları,

57

- Milli Eğitimde İlk ve Orta Öğretimde özel ilgi alan dersleri, - Amatör ve Profesyonel Spor Kulüpleri,

- Okul Öncesi Eğitim Kurumları (Kreş- Anaokulu, vs. gibi), - Rekreasyon tesisleri, - Sağlık işletmeleri, - Rehabilitasyon merkezleri, - Huzur evleri, - Eğlence parkları, - Bakım evleri,

- Sağlık turizmi işletmeleri, - Sağlık merkezleri,

- Kür alanları,

- Konaklama işletmeleri.

Rekreasyon sektörü, profesyonellerle çalışan birçok farklı türde kurum ve müşterileri içeren zengin bir alanı kapsamaktadır (Zimmermann vd., 2014: 144). Bu nedenle tasarlanacak olan müfredatın sektör ihtiyaçları göz önünde bulundurularak donanımlı hazırlanması ve hazırlanan nu özellikteki müfredat ile sektör odaklı eğitim verilmesi gerekmektedir. Sektör odaklı eğitimin her aşamasında geri beslemek bulunmaktadır. Bu eğitim kapsamında sektör beklentileri, değişen şartlar göz önünde bulundurularak sürekli değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmeler sonucunda sektörün beklentilerine uygun, güncel ve esnek müfredatlar hazırlanmaktadır.Stratejik bir işbirliği kapsayan bu eğitim süreci, öğrenmeye dayalı ve öğrenci merkezlidir, aynı zamanda sektörle sorumluluklar paylaşılmaktadır. Sektör odaklı eğitim, sürekli sektör ile aktif ilişkiler içinde olan, mezuniyet fikrinden uzak, öğrenmeye, öğrenilenleri uygulamaya, uygulananları okula taşımaya dayalı bir eğitim sistemidir (Ardahan, 2010: 58).

58

Programdan mezun olan öğrencilerin, aşağıdaki maddeler konusunda giriş düzeyinde bilgi sahibi olması beklenmektedir (Zimmermann vd., 2014: 145):

- İlgili park, eğlence, turizm veya ilgili meslekler ve ilişkili endüstrilerin niteliği ve kapsamı,

- Sektördeki meslekler ve çalışanlar tarafından kullanılan teknikleri ve süreçleri,

- Çalışanlar tarafından kullanılan teknik ve süreçleri, - Mesleğin, tarihi, bilimsel, felsefi temelleri.

Rekreasyon bölümlerinden mezun olan öğrencilerin kalitelerinin üst düzeye yükseltilmesi ülkemizin gelişmesine katkı sağlayacaktır. Bu nedenle açılmış veya açılacak bölümlerin hem rekreasyonda eğitimi konusunda gelişme göstermiş ülkeleri takip etmesi hem de yörenin konumu ve ihtiyaçlarını, kültürel zenginliklerini ve toplumsal değerlerinibir bütün olarak dikkate alarak eğitim vermesi gerekmektedir. Bunların yanısıra öğrencilerin o bölümü niçin tercih ettikleri ve o bölüm ile ilgili beklentilerinin neler olduğununda bilinmesi gerekmektedir. Bu alanlarla ilgili bilgi sahibi olunması, beklentilere uygun yeni kararların alınarak uygulanması, beklentiler yönünde yeni program ve düzenlemelerin yapılması, rekreasyon bölümlerinin amaçlarına ulaşmasında ve işlevlerini daha gerçekçi ve daha iyi şekilde yerine getirmesi açısından yardımcı olacaktır (Zorba vd., 2013: 5).