Türkiye’de Mesajlaşma Uygulamalarının Haber Platformu Olarak Kullanılması

732

Çalışmanın ana konusu olan sohbet/mesajlaşma uygulamalarının habercilikte kullanımının Türkiye’de ikisi çevrimiçi platform biri ulusal çapta dağıtım yapan gazete olmak üzere üç kuruluşta örneği görülmektedir: 140Journo, Dokuz8haber ve Yeni Şafak gazetesi. 140Journo ve Yeni Şafak mobil haber platformu olarak Whatsapp’ı kullanırken, Dokuz8Haber ise Telegram’ı kullanmaktadır.

Tablo.1: Türkiye’de 2017 yılında aylık olarak en çok Kullanılan Uygulamalar

S.No. Uygulama Şirket

1 WhatsAppMessenger Facebook

2 Facebook Facebook

3 Instagram Facebook

4 Facebook Messenger Facebook

5 Twitter Twitter

Kaynak: www.appannie.com

Türkiye’de sohbet/mesajlaşma uygulamalarının habercilik pratiği açısından ne tür değişiklik ve dönüşümlere neden olduğu, uygulamanın hem haber üretim pratiği hem de kullanıcılar açısından olanak ve sınırlılıklarının neler olduğu konusunda habercilikte mesajlaşma/sohbet uygulamaları kullanan ve yukarıda belirtilen üç yayın kuruluşu ile irtibata geçilme girişiminde bulunulmuştur. Ancak yayın kuruluşlarından sadece 140Journos geri dönüş sağlamıştır. 140journos editörü Can Pürüzsüz ve ekip çalışanlarından, Berkant Akarcan ile mail aracılığıyla bir görüşme gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle çalışmada sohbet/mesajlaşma uygulamalarının Türkiye özelinde habercilikte kullanımı 140journos üzerinden örneklendirilmeye çalışılmıştır. Bu durum Türkiye’deki farklı haber kuruluşlarının sohbet/mesajlaşma uygulamalarını habercilikte kullanma pratiklerini ortaya çıkarma, karşılaştırma yapma, ticari yayıncılıkla yurttaş haberciliğini benimseyen yayın kuruluşlarının haber pratikleri arasındaki farklılığı sergileme açısından eksik kalmaktadır.

5.2. 140journos

140journos, 2012 yılında kendilerini “yaratıcı profesyoneller topluluğu” olarak adlandıran ve 2010'dan bu yana faaliyet gösteren Yaratıcı Fikirler Enstitüsü tarafından kurulmuştur. Yayınlarının ana motivasyonu 2012 yılından itibaren “objektif tanıklık etmek” olarak tanımlayan kuruluş, 2017 yılında yayın politikasında değişikliğe gitmiş ve yeni motivasyonlarının “merak” olduğunu ilan etmiştir. 140journos kendini, “Türkiye’yi anlamak için orijinal belgesel videolar, nitelikli araştırmalar ve görsel hikayeler üreten bir yeni medya yayıncısı” olarak tanımlamaktadır.

140Journos’un yayın politikası ve kullandığı platformlarla ilgili “https://140journos.com/” adresinde bilgi verilmektedir. Buna göre kuruluş, twitter, instagram, facebook, youtube, spotify ve sohbet/mesajlaşma uygulamalarından whatsapp üzerinden yayınlarını gerçekleştirmektedir. Whatsapp üzerinden gerçekleştirilen yayınlarda abonelere, “140Journos’tan Türkiye’nin z raporu” başlığı altında her akşam gün içindeki gelişmelerin özetinin yer aldığı bir bilgilendirme mesajı gönderilmektedir. Ayrıca özel içerikler gönderilmekte ve abonelerine çeşitli ve güncel konularda oluşturulan tartışma gruplarına dahil olma olanağı sunmaktadır. Can Pürüzsüz Whatsapp yayın formatlarını tanımlarken etkileşime dikkat çekmektedir.

733

“Whatsapp yayınımız çift taraflı işliyor. Aboneler toplu mesaj listesi aracılığıyla onlara ulaştırdığımız günlük haber bülteninden yararlanıyor, mesajlarımıza cevap atıp merak ettikleri konularda bize sorular soruyor ve biz de onlara yanıtlar yazıyoruz. İnsanlara bir arkadaşıyla konuşur gibi bir haber platformuyla konuşabilme deneyimi sunuyoruz”.

Bu durum aslında gazetecilerin okuyucularla daha yakın ilişkiler kurmaları ve kendilerini doğrudan konuşmalarına sokmaları için yeni fırsatlar yaratmasına (Chat Apps: Frontiers and Challenges for Journalism, 2018) örnek oluşturmaktadır. Sohbet uygulamaları gazetecilerin kendi dağıtıcıları olmalarını ve gazeteci-okuyucu ilişkisini yeniden tanımlamasını sağlamaktadır.

Resim 1: 140journos Whatsapp Tartışma Grubu Örneği: Taksicilerin Yeni Nesil Taşımacılıkla İmtihanı

Kaynak: ://140journos.com/140journos-whatsapp-tartisma-grubu-taksicilerin-yeni-nesil- tasimacilikla-imtihani-b6930d1a701

Can Pürüzsüz, 20.000 kayıtlı kullanıcısı olan ve üyeliğin ücretsiz olduğu 140journo’nun whatsapp uygulamasındaki haber formatını ve format değişikliğini şöyle açıklamaktadır: “140journos’un 2017 yılı başındaki format değişikliğinden önce yaptığı yayını Türkiye’nin sıcak gündemine odaklanıyordu. Bu dönemdeki Whatsapp yayını, internet yayınımızda yer verdiğimiz günlük gelişmelerin özeti bir bülten ile son dakika gelişmelerini içeren mesajlar şeklindeydi. 140journos format değişikliği ile tekil haberler yerine süreç anlatılarını, veri derlemelerini ve röportaj içeren videoları internetteki yayını dahiline aldıktan sonra da Whatsapp’taki yayınımız eskisi gibi sürdü. Yani internet ortamında sıcak Türkiye gündemine dair içerik üretimine devam etmesek de, Whatsapp’ta bu hizmeti devam ettiriyoruz. Ayrıca son dönemde Whatsapp’tan yeni bir formata daha başladık. Röportaj içeren videolar kurgulanırken, videodan ya da üretim sürecinden kesitleri içeren mesajlar, fotoğraflar, ses kayıtları, yazılar ile bir “ön gösterim yapıyoruz”.

Can Pürüzsüz 140journos’un ilk dönemini yurttaş haberciliği olarak tanımlar. Ancak 2016 yılına kadar twitter üzerinden sürdürdükleri “yurttaş haberciliği” formatının whatsapp’a taşındığını ifade eder.

“Twitter, 2012’den 2016’ya kadar, bizim “vatandaş haberciliği” dediğimiz formatta içerik ürettiğimiz bir mecraydı. Aynı zamanda haber istihbaratını topladığımız ve doğruladığımız bir arayüzdü. Mart 2014’te Twitter’a getirilen erişim yasağının ardından Whatsapp’ın Twitter’ın

734

yerini alabileceğini düşündük. İnsanlar fotoğraf, video ve ses kayıtlarını bu platformdan bize ulaştırabilirdi ve konum servisi özelliği haber doğrulaması için de yararlı olabilirdi. Nitekim Whatsapp’tan bu yönde oldukça faydalandık. Özellikle insanlar belli bir olaya ilişkin tanıklıklarını anlatan 1-2 dakikalık ses kayıtlarını, şahit oldukları olayların fotoğraf ve videolarını bizle paylaştılar”.

BBC’ye Özbekistan’da yayın yasağına getirildikten sonra BBC’nin BBCozbek adıyla telegram üzerinden Özbekistan halkına bilgi aktarmasına benzer şekilde Türkiye’de twittera erişim engeli gelmesinin ardından 140Journos kapalı bir platform özelliği taşıyan ve mesajların uçtan uça şifrelendiği sohbet uygulaması gündeme ilişkin içerik üretim platformu olarak kullanmaya başlamıştır.

Dünyadaki uygulama örneklerinde de görüldüğü üzere sohbet/mesajlaşma uygulamaları habere erişimi anlık hale dönüştürse de yanlış haber ve dezenformasyon bu platformlarda karşılaştığımız önemli sorunlardandır. 140Journos editörü Can Pürüzsüz kendilerine ulaştırılan

ve yurttaş tanıklığına dayanan içeriklerin doğrulanmasında sohbet/mesajlaşma

uygulamalarının konum servisi özelliğinden faydalandıklarına dikkat çekmektedir. Bu özellik tüm sohbet/mesajlaşma uygulamalarında içeriğin doğrulanması adına önemli bir veri sağlamaktadır.

140Journos ekibinden Berkant Akarcan Yalan haberlerin yaygınlığının doğrudan insanların inanmalarıyla, kanaatlerini nesnel hakikatlerin önüne geçirmeleriyle ilişkili bir durum olduğunu, yapay zeka ile geliştirilen doğrulama sistemleri, örneğin Facebook’un geliştirdiği algoritmanın, bu durumun önüne kısmi ölçüde geçebildiğini belirterek, insanların, yapay zekaların algoritmalarını daha ‘tarafsız’ kalabilecek hale getirmesiyle ve blockchain gibi sistemlerin haberin kalıcılığını sağlamasıyla birlikte, haber ve bilginin mümkün olan en tarafsız hale gelebileceğini ifade etmiştir.

Yapay zekâ destekli sohbet/mesajlaşma uygulamaları sağladığı hızlı haber sunumu, kaynaklara ve bilgilere daha iyi erişim ve okuyucularla daha fazla etkileşim gibi olanakların yanı sıra veri gizliliği, mahremiyet, fikri mülkiyet ve sorumluluk gibi konularda riskler taşımaktadır. Akarcan böyle durumlarda etik olarak özel iletişimin gizliliği gibi konularda yapay zekaların hakları tartışmaya açılacağını, bu durumla karşı karşıya kalmamak ve haber kaynağının gizli tutulması esası için, yapay zekaların kontrolü daha güvenli olacağını ileri sürmektedir.

SONUÇ

Dijitalleşme gazetecilere hızlı haber sunumu, kaynaklara ve bilgilere daha iyi erişim ve okuyucularla daha fazla etkileşim konusunda yeni fırsatlar sunmaktadır. Yapay zekâ ürünü haber botlarının sohbet/mesajlaşma uygulamalarına entegrasyonuyla birlikte bu uygulamalar içerik üretim ve dağıtım platformu olarak yaygınlaşmıştır. Sohbet uygulamalarıyla birlikte “konum, yakınlık, anlıklık ve paylaşım” tüm haber akışlarının ayırt edici özellikleri haline gelmiştir. Akıllı telefonlar ve sosyal ağların yakınsaması sonucu sohbet mesajlaşma uygulamalarıyla bilgi akışı süreklilik kazanmış, dağıtım kanalları çeşitlenmiştir. Bu uygulamalar gazetecilerle kaynakları ve diğer gazetecilerle etkileşim kurmasına da olanak sağlamaktadır.

735

Sohbet/mesajlaşma uygulamalarıyla ilgili çalışmalar daha çok bu uygulamanın yurttaş gazeteciliğinin gelişimindeki etkisi, toplumsal olaylar, doğal afetler, ekonomik ve siyasi krizlerde gazeteciler açısından habere hızlı ve doğrudan erişimde sağladığı avantajlar üzerine, gazetecilerin sohbet uygulaması senaryolarında öğretici olabilecek içerik oluşturmak için e- posta ve SMS kullanma biçimlerine odaklanmıştır. Bu çalışmada ise haberi deneyimleme araçlarından olarak akıllı telefonlara entegre sohbet/mesajlaşma uygulamaları haber üretiminin melez etkileşimleri olarak dünyadan örneklerle, Türkiyeden ise apılan çalışmaların betimlenmesi ve whatsapp mesajlaşma uygulamasının haber platformu olarak kullanılması örneği üzerinden değişen ve dönüşen habercilik pratikleri tartışılmıştır. Yayın kuruluşları, haber profesyonelleri ve yurttaşlar açısından sohbet/mesajlaşma uygulamalarının neden olduğu değişim ve dönüşümler çok boyutlu olarak irdelenmiştir. Sohbet/mesajlaşma uygulamaları kullanıcılar açısından da kendilerini daha rahat ifade edebildikleri “özgür” bir platform özelliği taşımaktadır. Kullanıcıları yurttaş gazeteci olarak içerik üretim ve dağıtımına dahil etmekte, habercilere, habere erişim olanağı sağlamakta, habercilik pratiklerini değiştirmekte ve dönüştürmektedir.

Sohbet/mesajlaşma uygulamaları hem haberciler hem kullanıcılar açısından sağladığı olanakların yanında risk ve etik ihlaller getirmektedir. Haberlerin üretimi ve tüketimi mevcut uygulamalarla daha geniş bir alana yayılma veya büyüme eğilimindedir. Ancak bu durum uygulamalar kaynaklı bilgi, gizlilik, kişisel güvenlik ile ilgili sorunlara neden olabilmektedir. Veri gizliliği ve hassas bilgilere erişim, yapay zekâ teknolojisinin geliştirilmesinde kritik öneme sahiptir. Devasa veri toplama yetenekleri ile haber botlarının yaygınlaşması beraberinde siber saldırıya uğrama potansiyelini de artmıştır.

KAYNAKLAR

App Annie 2017 Retrospective: A Monumental Year for the App Economy (17 Ocak 2018).

Erişim adresi: www.appannie.com/en/insights/market-data/app-annie-2017-

retrospective/#download

Barot, T., Oren, E. (2015). Guide to Chat Apps. Tow Center for Digital Journalism, Columbia University. Erişim adresi: doi.org/10.7916/D8377N0W.

BBC Nepali earthquake lifeline public chat channel launches on Viber (04 Nisan 2015). Erişim adresi: http://www.bbc.co.uk/mediacentre/latestnews/2015/bbc-nepali-viber-launch Belair-Gagnon, V., Agur, C., Frisch, N. (2018). “Mobile sourcing A Case Study of Journalistic

Norms and Usage of Chat Apps.”, Mobile Media & Communication, 6(1), 53–70.

Bradshaw, P. (2018). The Online Journalism Handbook: Skills to Survive and Thrive in the Digital Age. Newyork: Routledge.

Cerezo, P. (2016). The New Digital Media Ecosystem. White Paper. Erişim adresi: evocaimagen.com/dosieres/dosier-evoca-01-customer-media.pdf

Crusafon, C. (2016). The US Digital News Ecosystem: Players and Trends (II) Erişim adresi: medium.com/teaching-media-entrepreneurship/the-us-digital-news-ecosystem-players- and-trends-ii-f17bb94516f2

Church, K., de Oliveira, R. (2013). What’s up with WhatsApp? Comparing Mobile Instant Messaging Behaviors with Traditional SMS. 15th International Conference on Human- Computer Interaction with Mobile Devices and Services, 352-361. Erişim adresi: www.ic.unicamp.br/~oliveira/doc/MHCI2013_Whats-up-with-whatsapp.pdf

de Souza e Silva, A. (2006). “Mobile Technologies as Interfaces of Hybrid Spaces”, Space and Culture, 9, 261–278.

736

Duggan, M. (19 Ağustos 2015). Mobile Messaging and Social Media 2015. Pew Research Center. Erişim adresi: www.pewinternet.org/2015/08/19/mobile-messaging-and-socialmedia- 2015.

eMarketer. (2 Mart 2015). Are we watching the death of SMS? OTT Mobile Messaging Service

Volume Outshines SMS by a long shot. Erişim adresi:

www.emarketer.com/Article/Watching-Death-of-SMS/1012124

Geniets, A. (2016). “Engaging Youth in Low- and Middle-Income Countries Through Chat Apps: Challenges and Opportunities for International News Organizations”, International Journal of Communication, 10, 3570–3584.

Hatcher, J. A., Thayer, D. (2017). “Assessing Collaboration in One Media. Ecosystem”, Journalism Practice, 11:10, 1283-1301, Erişim adresi: DOI: 10.1080/17512786.2016.1254059 Hermida, A. (2010). “Twittering The News: The Emergence Of Ambient Journalism”,

Journalism Practice, 4, 297–308.

Jenkins, H. (2006). Interactive audiences? The collective intelligence of media fans. Fans, Bloggers, and Gamers: Exploring participatory culture. New York: NYU Press.

Chat Apps: Frontiers and Challenges for Journalism A South Korean Case Study (Ocak 2018). Erişim adresi: newslab.withgoogle.com/assets/docs/chat-app-study-en.pdf

Corcoran, L. (2016). “Creating A News Habit for Every Generation”: How CNN Use Social

Media Erişim adresi: www.newswhip.com/2016/10/how-cnn-use-social-

media/#TvfHOuPuPTRFCQT1.99

Dias, N. (2017). The Era of Whatsapp Propaganda Is Upon Us. Erişim adresi: http://foreignpolicy.com/2017/08/17/the-era-of-whatsapp-propaganda-is-upon-us/amp/ Karaman, M., Önder, M. (2017) “Yurttaş Gazeteciliğinin Ana Akım Medyaya Etkisi: Whatsapp

İhbar Hatları Örneği”, Erciyes İletişim Dergisi akademia , Cilt: 5, Sayı : 2, 164-180. Lewis, S. C., Holton, A. E., & Coddington, M. (2014). “Reciprocal Journalism: A Concept of

Mutual Exchange Between Journalists And Audiences”, Journalism Practice, 8, 229–241. Malka, V., Ariel, Y., Avidar, R. (2015). “Fighting, Worrying and Sharing: Operation ‘Protective

Edge’ as the First Whatsapp War”, Media, War & Conflict, 8(3), 329–344.

Mark H., Meritxell R.S., Jon K., George, K. (2017). Artificial Intelligence: Practice and Implications for Journalism, Brown Institute for Media Innovation Tow Center for Digital Journalism.

McEleny, C. (2016). What CNN Has Learnt After Six Months of Chatbot Experimentation.

Erişim adresi: www.thedrum.com/news/2016/11/16/what-cnn-has-learnt-after-six-

months-chatbot-experimentation.

Nadler, A. (2018). “Nature’s Economy and News Ecology”, Journalism Studies. Erişim adresi: DOI: 10.1080/1461670X.2018.1427000

Penning, T. (2013). What Makes Up A Media Ecosystem?. Erişim adresi: www.grbj.com/blogs/6- marketing-pr-advertising/post/77003-what-makes-up-a-media-ecosystem

Peters, C. (2012).” Journalism to Go: The Changing Spaces Of News Consumption”, Journalism Studies, 13, 695–705.

Pürüzsüz, C. (19 Mart 2018). 140journos Whatsapp kullanımı. Görüşme mail aracılığıyla Sevda Ünal tarafından gerçekleştirildi.

Renner, N. (2016). A New Role in Journalism: The Digital Fixer. Erişim adresi: www.cjr.org/tow_center/new_role_journalism_digital_fixer.php

Yanatma, S. (2018) Reuters Institute Digital News Report 2017 Turkey Supplementary Report. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2017-

737

Rose, D. (2016, March 15). The State Of Social Media And Messaging İn Asia: How Brands Use

Messaging Apps o Engage Users. Erişim adresi:

www.nexmo.com/blog/2016/03/15/state-of-social-media-and-messaging-in-asia. Sheller, M. (2015). “News Now”, Journalism Studies, 16(1), 12–26.

Swart, J., Peters, C., Broersma, M. (2018) Sharing and Discussing News in Private Social Media Groups. Digital Journalism. Erişim adresi: doi.org/10.1080/21670811.2018.1465351 Valerie B.G., Colın, A., Nicholas, F. (2017). “The Changing Physical and Social Environment of

Newsgathering: A Case Study of Foreign Correspondents Using Chat Apps During Unrest”, Social Media + Society, Erişim adresi: DOI: 10.1177/2056305117701163.

Wardle, C., Derakhshan, H. (2017). One Year On, We’re Still Not Recognizing The Complexity Of İnformation Disorder Online. First Draft. Erişim adresi: firstdraftnews. com/coe_infodisorder/

Woolley, S., Howard, P. (2017). Executive summary: Computational propaganda worldwide. Oxford Internet Institute. Erişim adresi: www.oii.ox.ac.uk/blog/computational- propaganda-worldwideexecutive-summary/

https://140journos.com/ www.emaketer.com www.statista.com