Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansları

1960’lı yıllarda ülkemizde başlayan bölgesel kalkınma politikaları günümüze kadar on kalkınma planında yerini almıştır. Kalkınma planlarının temeldeki amacı, bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının azaltılmasıdır. Türkiye’de bağımsız yerel kurumların bulunmayışı ve merkezin yereldeki birimlerinin işlevlerinin sınırlı tutulmasından dolayı uygulanan politikalar yetersiz kalmıştır. Kalkınma planlarında bölgesel dengesizliklerin giderilmesine yönelik konulan hedeflere ulaşılamamıştır. (Maç, 2006: 3).

Bölgesel kalkınmaya destek olmayı hedefleyen kalkınma ajanslarının temel amacı, faaliyet gösterdiği bölgenin ekonomisini harekete geçirmek, söz konusu bölgenin girişimciliğini geliştirici faaliyetlerde bulunmak ve bölge halkının kalkınmaya katılım göstermesini ve kalkınmadan faydalanmasını sağlamaktır. Bunun yanında yabancı yatırımcıları bölgeye çekmek için sağlanan teşvikler de kalkınma

ajanslarının amaçları arasında yer almaktadır. Ayrıca kalkınma ajansları bölgelerindeki yönetimlere yatırım, ulaşım, işgücü ve altyapı gibi alanlarda danışmanlık hizmeti vermektedir (Karaca, 2013: 97).

Kalkınma ajansları söz konusu hizmetleri kuruluş amaçlarına göre farklı biçimlerde verebilmektedir. Ayrıca kalkınma ajanslarının amaçları bulundukları bölgelerin ihtiyaç ve özelliklerine göre de farklılaşmaktadır (Özer, 2012: 44-45).

Türkiye’de kalkınma ajansları, 08.02.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanun ile kurulmuştur. Söz konusu kanunla kamu kesimi, özel kesim ve STK’lar arasında işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliklerini sağlamak, bölgelerarası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere yeni bir teşkilat oluşturulmuştur. (www.resmigazete.gov.tr )

5449 sayılı kanunda ajansların kuruluş prosedürü, kuruluş yeri, merkezi, statüsü ve tabi olduğu hükümlere ilişkin bilgiler verilmiş, daha sonra da Devlet Planlama Teşkilatının ajanslar üzerindeki koordinasyon yetkisi belirtilmiştir. Ajansların kuruluşu Bakanlar Kuruluna bırakılmış, ajanslarla ilgili pek çok konuda düzenleme yapma yetkisi Devlet Planlama Teşkilatına (Günümüzde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı) verilmiştir. Ajanslar, tüzel kişiliği haiz ve 5449 sayılı Kanun ile düzenlenmemiş bütün işlemlerinde özel hukuk hükümlerine tabi kurumlar olup ajansların ulusal koordinasyonu Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından sağlanmaktadır. 2010 yılı itibarıyla, 26 Düzey 2 bölgesinin tamamında ajanslar fiilen faaliyete geçerek bölgelerinin sürdürülebilir rekabet gücünü artırmaya yönelik çalışmalarda bulunmuşlardır.

Tablo. 3 26 Düzey 2 Bölgesi Kalkınma Ajansları

Kaynak: www.mevka.org.tr/

Ajansların kurulmasından önceki dönemlere bakıldığında gerek kalkınma planları gerekse bölgesel kalkınma planlarının yüksek başarıya ulaştığını söylemek mümkün değildir. Bunun en önemli nedeni bölge planlarının yerelden değil de merkezden hazırlanmasıdır. Merkezden hazırlanmasının olumsuz sonucu ise bölgeye hakim olunmamasından dolayı genel geçer bölge planlarının hazırlanasıdır. Bölge planlarının etkili ve bölgeye fayda sağlaması ancak yerelde bu plan ve uygulamaları hayata geçirecek kurumsal yapılarla desteklenmesi gerekmektedir. Ajansların kurulması ile bölge sınırlarını kapsayan bölgenin sosyal, ekonomik, alt yapı, eğitim, coğrafi, demografik, kaynak potansiyelleri değerlendirilerek bölge planlarının

hazırlanması etkililiğini arttırmaktadır. Bu durum yerelde kurumsal yapı sorununun önüne geçmiştir. Bu doğrultuda; Ajanslar, bölgesel düzeyde hazırladıkları bölge planlarını bölgenin tüm kaynaklarını göz önüne alarak oluşturmakta ve Kalkınma Bakanlığı’nın görevlendirme yapmasıyla yürütmektedirler (Şimşek; 2013:19)

3.2.1 Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun

8/2/2006 tarih ve 26074 Sayı ile resmi gazete yayınlanan 25.01.2006 tarihli 5449 Sayılı Kanunun Birinci Bölümünde kanunun amacı ve kapsamı, kanun kapsamında yapılan tanımlar, kalkınma ajanslarının kuruluş ve koordinasyonları açıklanmıştır. Bu kapsamda kuruldukları bölgenin sahip olduğu kaynakları bölge içerisinde dengeli bir şekilde dağılımını sağlamak, kaynakları etkin kullanmak, bölge potansiyelini harekete geçirmek üzere; bölgede yer alan kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki kalıcı işbirliklerini sağlamak ve geliştirmek, ulusal kalkınma plânları ve programları tarafından belirlenen öncelik ve politikalarla ile uyumlu olarak bölgesel gelişmeye hız kazandırmak ve öncelikle bölge içi gelişmişlik farklılıklarını minimize etmek kalkınma ajanslarının kuruluş amacını oluşturmaktadır. Kanun kapsamında ajansların kuruluş şekilleri, görev ve yetkileri ile koordinasyonuna ilişkin esas ve usûlleri düzenlenmiştir.

3.2.1. 1Türkiye’de Kalkınma Ajanslarının Genel Özellikleri

1- Ajanslar 5449 sayılı kanun ile kurulmalarından dolayı yasal dayanağı bulunmaktadır.

2- Ajanslar kuruldukları bölge sınırlarında faaliyet göstermektedir. 3- Ajanslar özerk kuruluşlar olup vesayet denetimine tabi tutulur.

4- Ajanslar merkezi yönetim bütçesinden tahsis edilen kaynakların yanında; bölgedeki belediyeler, il özel idareleri, ticaret ve sanayi odalarının sahip olduğu gelirlerin belirlenmiş oran dahilindeki kaynaklarını kullanmaktadırlar.

5- Yönetişim örneği olarak; ajans yönetim kurulu, idarenin ve bölgedeki ticaret odaları, sanayi odaları temsilcilerinden oluşturularak bölgenin tamamını temsil edebilecek danışma kurulunun 100 temsilcisi gösterilebilir.

6- Ajansların tüzel kişilikleri bulunmaktadır.

8- Ajans personeli İş Kanununa tabidir.

9- Proje teklif çağrılarında ajansların kendilerine ait internet sayfalarının kurulması ve etkin olarak kullanılması esastır.

10- Faaliyet raporları hazırlanması ve yayımlanması, Bakanlığa sürekli bilgi aktarılması, Yönetim Kurulu ve Kalkınma Kuruluna sürekli bilgi aktarımı ile şeffaflık ilkesi yerine getirilir.

11- Ajanslar bölgeye özgü iktisadi kalkınma, sosyal ve kırsal kalkınma programları hazırlayarak uygular, bölgesel altyapıyı kalkınmayla uyumlu şekilde güçlendirmek ve bölgedeki girişimciliği harekete geçirmeye yönelik çalışmalar yürütür.

12- Ajansların görevlerinden biri de bölge planı hazırlama ve plana göre program uygulama yetkileri bulunur.

Tablo. 4 5449 Sayılı Kanuna Ek Ve Değişiklik Getiren Mevzuatın Veya Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edilen Hükümlerin Yürürlüğe Giriş Tarihini Gösterir Liste

Kaynak : www.mevka.org.tr