ATASÖZLERİYLE KARŞILAŞTIRMAS
2.2. Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen Türk lehçelerinde karşılığı bulunan Irak Türkmen Atsözleri Atasözleri Türkmen Atsözleri Atasözler
1. Aba:sına baḫ be:zini, nänäsinä baḫ ḳızını al. /IrTkm/ (KES: 80). Kenarına bak bezini al, anasına bak kızını al. /TT/ (ADS: 147). Anasına baḫ ġızını al, ġırağına baḫ bezini al. /AT/ (AXEA: 31). Enesini görüp gızını al, gırasını görüp bizini. /Tkm/ (TA: 49).
2. Adä:tli, adä:tinnän vazgeçmäz. /IrTkm/ (AD: 163). Huylu huyundan vazgeçmez. /TT/ (ADS: 317).
3. Aḳil, aḳildän üstündü. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıl akıldan üstündür. /TT/ (ADS: 128). Ağıl ağıldan ötgündü. /AT/ (AXEA: 17). Akıl akıldan ötgür. /Tkm/ (TA: 22).
4. Aḳil, başta o:lı, yaşta olmaz. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıl yaşta değil baştadır. /TT/ (ADS: 131).
Ağıl yaşda deyil başdadır. /AT/ (AXEA: 17). Akıl yaşda bolmaz, başda bolar. /Tkm/ (TA: 22).
5. Aḳil, bir da:ğdı üstünnän uzağ yerlär gö:rünü. /IrTkm/ (ITAÜİ: 46). Akıl bir attır, dizgini ârifin elinde gerek. /TT/ (ITAÜİ: 46).
6. Aḳil, cävhär da:şıdı o da başta:dı. /IrTkm/ (ITA: 59).
Akıl olmayınca başta, ne kuruda biter, ne yaşta. /TT/ (ADS: 130). Ağıla paḫıllıġ olmaz. /AT/ (AA: 31).
Akıl kellede bolmasa, can azapda. /Tkm/ (TA: 22).
7. Aḳil harda, dävlät orda. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıl neredeyse devlet ordadır. /TT/ (ITAÜİ: 46). Ağıl harda, Kamal orda. /AT/ (AA: 31).
46 Akıl adama sermayedir. /TT/ (ADS: 127). Ağıl insana särmayädir. /AT/ (AA: 31). Akıl adam (ynsan) görki /Tkm/ (KTA: 23)
9. Aḳil payla:nırkän o säbät a:ltında saḫla:nmıştı. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıl dağıtılırken değirmene karpuz öğütmeğe gitmiş. /TT/ (ITAÜİ: 46).
10. Aḳil verän çoḫ, äkmäk verän yoḫ. /IrTkm/ (AD: 169). Akıl veren çok, para veren yok. /TT/ (ADS: 116).
Ağıl var pul yoḫ, pul var- ağıl yoḫ. /AT/ (AA: 31).
11. Aḳilli o kimsä:di hiçbir ḥiläydän aldanmaz. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıllı bir kere aldanır. /TT/ (ITAÜİ: 46).
Ağıllı bir däfä aldanar. /AT/ (AA: 32).
12. Aḳilsiz ba:şın zäḥmä:tini ayağ çäkär. /IrTkm/ (ITA: 59). Akılsız başın cezasını ayaklar çeker. /TT/ (ITAÜİ: 46). Yaman baş yiyäsinä donuz güddürär. /AT/ (AA: 34). Akılsız başıñ yüküni ayaklar çeker. /Tkm/ (TA: 23).
13. Aḳil yaşta dä:gi, başta:dı, ama aḳli başa gä:tirän ba:ştı. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıl yaşta değil baştadır. /TT/ (ADS: 131).
Ağıl yaşta deyil baştadır. /AT/ (AA: 31).
Akıl yaşda bolmaz, başda bolar. /Tkm/ (TA: 22).
14. Aḳḳil bir kärä alda:nı. /IrTkm/ (KES: 46). Akıllı bir defa aldanır. /TT/ (ITAÜİ: 46). Ağıllı bir däfä aldanar. /AT/ (AA: 32).
15. Aḳḳil duşman, aḳilsiz – na dürüst – dosttan äyyidi. /IrTkm/ (ITDA: 220). Akıllı düşman akılsız dosttan iyidir. /TT/ (ADS: 128).
Ağıllı düşmändän ġorḫma, däli dostan ġorḫ. /AT/ (AA: 32).
47
Akıllı köprü arayıncaya kadar deli suyu geçer. /TT/ (ADS: 129). Ağıllı fikirläşinçä däli çayı keçti. /AT/ (AA: 33).
Akıllı oylanyança, tentek işini bitirer. /Tkm/ (TA: 23).
17. Aḳḳil işinä baḫar, ca:hil dişinä. /IrTkm/ (KES: 79). Dost başa bakar düşman ayağa. /TT/ (ADS: 246). Ağıllı işinä baḫar, cahil dişinä. /AT/ (AA: 33). Akıllı işi bilen, akmak dişi bilen. /Tkm/ (TA: 23).
18. Aḳḳil vaḫt bäklär. /IrTkm/ (ITA: 59). Akıllı vakit bekler. /TT/ (ITAÜİ: 46).
19. Ali'si dälli, Väli'si dälli, ḳırran ḳırsın ḥä:psi dälli. /IrTkm/ (ITA: 59). Ali'si deli, Veli'si deli gayrisinin hepsi deli. /TT/ (ITAÜİ: 46).
20. Araba ḳırıldığınnan sora, yol göstärän çoḫ o:lı. /IrTkm/ (ITA: 58). Araba devrilince yol gösteren çok olur /TT/ (ADS: 149).
Araba ġırılanda yol göstärän çoḫ olar /AT/ (AA: 48).
21. Arabanaya minän, ḳä:tir o:sırağı ḳoḫlar. /IrTkm/ (ITA: 58). Eşeğini süren osuruğuna katlanır. /TT/ (ADS: 274).
22. Arabanaydan av edär –e:diri. /IrTkm/ (ITA: 58). Araba ile tavşan avlanmaz. /TT/ (ADS: 149).
23. Aräḳ bäläş olsa mulla da içär. /IrTkm/ (ITA: 58). Bedava şarabı kadı da içer . /TT/ (ITAÜİ: 63). Hayvayı sirkä baldan şirin olar. /AZ/ (AXEA: 152).
24. Ar edän kar etmäz, kâr edän ar etmäz. /IrTkm/ (ITA: 57). Ar eden kâr etmez. /TT/ (ITAÜİ: 47).
25. A:rın nädän a:rı var. /IrTkm/ (ITA: 57). Ar dünyası değil, kâr dünyası. /TT/ (ADS: 150).
48 26. A:rifä bir gül yätär. /IrTkm/ (ITA: 57).
Arif isen bir gül yeter kokmağa, cahil isen gir bahçeye yıkmağa. /TT/ (ITAÜİ: 47). Arif olan buluddan da näm çäkär. /AT/ (AA: 49).
27. A:rmut ağa:cı alma vermäz. /IrTkm/ (ITAÜİ: 47) Armut ağacı elma vermez. /TT/ (ITAÜİ: 47).
28.Arna:vuda dedilär: cähännämä ge:disän? de:di: a:ylığı nağarta:dı? /IrTkm/ (KES: 79). Arnavuda sormuşlar: cehenneme gider misin? diye, Aylık kaç?demiş. /TT/ (ADS: 153).
29. A:rsız nädän arla:nı? Çul da girsä salla:nı. /IrTkm/ (ITA: 57). Arsız neden arlanır, çul da giyse sallanır. /TT/ (ADS: 154). Arsız nädän arlanı? /AT/ (AXEA: 35).
30. A:rsızı ḳo:ydılar çuvala (s...)ini dällügünnän çıḫa:rttı. /IrTkm/ (KES: 79) Arsız neden arlanır, çul da giyse sallanır. /TT/ (ADS: 154).
31. A:rsızın barmağına daş dägsä aḫ demäz. /IrTkm/ (ITA: 57). Arsıza bir sille, iki sille kâr etmez. /TT/ (ITAÜİ: 47).
Arsız ġocalmaz. /AT/ (AA: 50).
32. A:rsızın üzünä tifirdilär, ḥamdo:lsın ya:ğış ya:ğdı de:di. /IrTkm/ (ITDA: 221). Arsızın yüzüne tükürmüşler, yağmur yağıyor demiş. /TT/ (ADS: 152).
Arsızın üzünä tüpürüblär, ''yağış yağır'' demiş. /AT/ (AA: 51).
33. A:şıḳ kör o:lı. /IrTkm/ (AD: 164). Ȃşığın gözü kördür. /TT/ (ADS: 155). Aşiġ olan divanä olar. /AT/ (AA: 55).
34. Attar yükündä:kin satar. /IrTkm/ (KES: 81). Herkes tabağındakini satar. /TT/ (ITAÜİ: 94).
35. Attar, yo:ḫsıl olanda, torba dağarcuğ aḫta:rı. /IrTkm/ (KES: 80). Batan bakkal eski defterleri kurcalar. /TT/ (ITAÜİ: 47).
49
Baġġal ölülärin borcun dirilärä yüklär. /AT/ (AA: 79).
36. Aslan ölär adı ka:lı, çaḳḳal öli postı ḳa:lı. /IrTkm/ (KES: 80). At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan kalır. /TT/ (ADS: 163). At öländä yähäri ġalar, adam öländä__adı. /AT/ (AA: 58). At öler- meydan galar, yigit öler- şan galar. /Tkm/ (TA: 26).
37. Ac äcci ḳa:vun da yär. /IrTkm/ (ITA: 8). Aç ne yemez, tok ne demez. /TT/ (ADS: 113). Ac nä yemäz?. /AT/ (AXEA: 7).
38. Ac acdan yatsa, arada dilä:nci doğar. /IrTkm/ (Ats: 17). Aç ile aç yatınca arada dilenci doğar. /TT/ (ITAÜİ: 48).
39. Ac aman bilmäz, uşağ zaman bilmäz. /IrTkm/ (Ats: 18). Aç aman bilmez, çocuk zaman bilmez. /TT/ (ADS: 109).
40. Ac a:yı oynamaz. /IrTkm/ (ITA: 8). Aç ayı oynamaz. /TT/ (ADS: 110). Ac ayı oynamaz. /AT/ (AA: 13). Aç ayı oynamaz. /Tkm/ (TA: 18).
41. Ac bıraḫma ḫe:rḫiz o:lı, çoḫ säläşmä a:rsız o:lı. /IrTkm/ (ITDA: 219). Çok söyleme arsız, aç bırakma hırsız edersin. /TT/ (ADS: 224).
42. Ac do:yuz-dängüz da:rıdan çıḫmaz. /IrTkm/ (Ats: 18). Aç domuz mısırdan çıkmaz. /TT/ (ADS: 110).
Ac donuz darıdan çıḫmaz. /AT/ (AA: 14).
43. Ac äsnär, toḫ gä:giri. /IrTkm/ (Ats: 18). Aç esner, aşık gerinir. /TT/ (ADS: 110). Ac ġazanır, toḫ yeyär. /AT/ (AXEA: 6). Aç pallar, dok gägiri. /Tkm/ (TA: 19).
50 44. A:cı işlätmä, to:ḫu tä:rpitmä. /IrTkm/ (KES: 12). Toku depretme, açı işletme. /TT/ (ITAÜİ: 48). Acı dindirmä, toḫu tärpätmä. /AT/ (AA: 12). Acı- gepletme, dokı- derletme. /Tkm/ (TA: 18).
45. A:cın ḳa:rnı toḫ o:lı, gö:zi toḫ olmaz. /IrTkm/ (KES: 12). Açın karnı doyar, gözü doymaz. /TT/ (ADS: 112).
Acın ġarnı doyar, gözü doymaz. /AT/ (AA: 13).
Açgözüñ garnı doysa-da gözi doymaz. /Tkm/ (TüA: 12).
46. A:cın yuḫusu gälmäz. /IrTkm/ (Ats: 22). Açın uykusu gelmez. /TT/ (ADS: 112).
47. Ac ima:nı olmaz. /IrTkm/ (ITA: 8). Açın imanı olmaz. /TT/ (ADS: 111).
Acın imanı olmaz, toḫun- amanı. /AT/ (AA: 13). Acıñ añı bolmaz, dokuñ- gaygısı. /Tkm/ (TA: 18).
48. Ac ḳal dilä:nciliğä a:lışma. /IrTkm/ (Ats: 19). Aç otur da, dilenciliğe alışma. /TT/ (ITAÜİ: 48). Ac ġal, dilänci olma. /AT/ (AA: 14).
49. Ac ḳa:rına bulamac nä edär. /IrTkm/ (ITDA: 219). Aç kursağa çörek dayanmaz. /TT/ (ADS: 112).
50. Ac ḳa:rınnan dıbılbaz ça:lınmaz. /IrTkm/ (ITA: 8).
Aç karın katık istemez, uyku yastık istemez. /TT/ (ITAÜİ: 48).
51. Ac köpäk ağaçtan ḳorḫmaz. /IrTkm/ (Ats: 21). Aç köpek fırın deler. /TT/ (ADS: 112).
Ac köpäk özünü aslana vurar. /AT/ (AA: 51). Aç it arrık itiñ guyrugını yalar. /Tkm/ (TüA: 12).
51 Aç at yol etmez, aç it av almaz. /TT/ (ADS: 109).
53. Ac ḳurt asla:nı parçalar. /IrTkm/ (Ats: 20). Aç kurt arslana saldırır. /TT/ (ADS: 113). Ac ġurd aslanı basar. /AT/ (AA: 15).
Aç gurt aslana hücüm eder. /Tkm/ (TA: 19).
54. Ac ḳurt bala:sını yär. /IrTkm/ (Ats: 20). Aç kurt yavrusunu yer. /TT/ (ADS: 113). Ac ġurd balasını yeyär. /AT/ (AA: 15).
55. Acdan, to:ḫun ḫäbä:ri yo:ḫtu. /IrTkm/ (KES: 12).
Açın halini tok bilmez, hastanın halini sağ bilmez. /TT/ (ITAÜİ: 49).
56. Aç gö:züvü, açallar gö:züvü. /IrTkm/ (ITA: 8). Aç gözünü, açarlar gözünü. /TT/ (ADS: 111).
57. Aç gö:züvü mänä baḫ, ka:ldır ba:şuv Allaha baḫ. /IrTkm/ (ITA: 8). Aç gözünü bana bak,kaldır başını Allaha bak. /TT/ (ADS: 111).
58. Açma ḳutını, e:şitmä kö:tüni. /IrTkm/ (ITDA: 219). Açtırma kutuyu, söyletme kötüyü. /TT/ (ADS: 113). Açma här pärdäni, arḫasında min sirr var. /AT/ (AA: 18). Açma gutunı, eşitme kötüni. /Tkm/ (TA: 19).
59. Açma sırrıvı kimsäyä, kimsä:nindä kimsä:si var. /IrTkm/ (Ats: 22). Açma sırrını dostuna, o da söyler dostuna. /TT/ (ITAÜİ: 49).
Dostuña sırrıñı berme, onuñ ham özge dostı bar. /Tkm/ (TA: 45).
60. A:çuğ a:ğız ac ḳalmaz. /IrTkm/ (AD: 13). Allah deldiği boğazı aç koymaz. /TT/ (ITAÜİ: 49). Açık agız aç galmaz. /Tkm/ (TA: 19).
52 Adam, adamı bir kere aldadır. /TT/ (ADS: 115). Adam, adamı bir däfä aldadar. /AT/ (AA: 18).
62. Adam, ada:mın şayta:nıdı. /IrTkm/ (ITDA: 220).
Adam, adamın şeytanı, Adam, adamın rahmanı. /TT/ (ADS: 115). Adam, adam sayäsindä adam olur. /AT/ (AA: 18).
Adam adamıñ şeytanı. /Tkm/ (KTA: 14)
63. Adam, ada:mnan ḳorḫmaz, ḫä:tir sayar. /IrTkm/ (Ats: 27). Adam, adamdan korkmaz, hatır sayar. /TT/ (ADS: 115).
64. Adam a:clığtan haya:sını ve:ri. /IrTkm/ (ITA: 9). Açlık utanmayı unutturur. /TT/ (ITAÜİ: 49).
Acığın ävväli dälilik, arḫası peşmançılıġ. /AT/ (AA: 12).
65. Adam çig süt ä:mipti. /IrTkm/ (AD: 82). Adam oğlu çiğ süt emmiş. /TT/ (ITAÜİ: 49).
66. Adam här düşändä bir aḳil ḳaza:nı. /IrTkm/ (ITA: 9). Her düşüş, bir öğreniştir. /TT/ (ADS: 307).
Adam här düşmändän bir ağıl öyränär. /AT/ (AXEA: 13).
Adam her yıkılanda (düşende) bir akıl gazanar. /Tkm/ (KTA: 15)
67. Ada:mı do:stınnan sorallar. /IrTkm/ (Ats: 30). Adam ahbabından bellidir. /TT/ (ADS: 115).
68. Ada:mın adama işi düşär. /IrTkm/ (Ats: 30). Adam adama gerek olur. /TT/ (ADS: 114). Adam gäräk arḫasız olmasın. /AT/ (AA: 20).
69. Ada:mın bir do:stı varsa, bin duşma:nı da var. /IrTkm/ (AD: 16). Bin dost az, bir düşman çok. /TT/ (ADS: 189).
53
70. Ada:mın (g...)i çıḫsın a:dı çıḫma:sın. /IrTkm/ (KES: 13). İnsanın adı çıkmadansa canı çıkması yeğdir. /TT/ (ADS: 326).
71. Ada:mı şat ba:şına apa:rı susuz döndä:ri. /IrTkm/ (ITA: 9). Suya götürür susuz getirir. /TT/ (ITAÜİ: 119).
Suva girip, gurı çıkar. /Tkm/ (KTA: 272)
72. Ada:mı ta:nıyan (tanış) ḳurt ye:sin. /IrTkm/ (ITDA: 220) Beni tanıyan kurt yesin. /TT/ (ITAÜİ: 50).
73. Adam işlä:miyincä dişlämäz. /IrTkm/ (KES: 13). İşi olmayanın aşı olmaz. /TT/ (ITAÜİ: 50).
İşlemedik dişlemez. /Tkm/ (TA: 74).
74. Adam olaca:ğı uşağ, po:ḫınnan mä‘limdi. /IrTkm/ (ITA: 9). Adam olacak çocuk bokundan bellidir. /TT/ (ADS: 117). Adam bolcak çaga, bokundan belli. /Tkm/ (TA: 20).
75. Adam olana bir täk söz ka:fidi. /IrTkm/ (ITA: 9). Adam olana bir söz yeter. /TT/ (ADS: 117).
Adam olana bir söz yätär. /AT/ (AA: 19).
76. Adam o:ndı, do:ḳḳuzı do:ndı. /IrTkm/ (ITDA: 220). Adam ondur, dokuzu dondur. /TT/ (ITAÜİ: 50).
Adam ondur, dokuzı dondur. /Tkm/ (KTA: 15)
77. A:dı biçindä:di, ora:ğı ḳırığtı. /IrTkm/ (KES: 13). Adı var, kendi yok /TT/ (KTA: 16).
Adı bar-da, özi yok. /Tkm/ (KTA: 16)
78. A:dım a:dım yol o:lı, damla damla göl o:lı. /IrTkm/ (KES: 13). Damlaya damlaya göl olur. /TT/ (ADS: 228).
Dama-dama göl olar, aḫa-aḫa sel. /AT/ (AA: 123).
54
79. Ağaca balta vurmuşlar, sa:pı männä:ndi de:miş. /IrTkm/ (Ats: 42). Ağaca balta vurmuşlar, sapı bendendir demiş. /TT/ (ADS: 118). Ağacı baltalıyınca ''sapı mändädir'' demiş. /AT/ (AA: 22). Agaç sap bermese, palta çatmaz. /Tkm/ (KTA: 17)
80. Ağaca dayanma ḳurur, insana güvänmä ö:li. /IrTkm/ (Ats: 43). Ağaca dayanma kurur, insana dayanma ölür. /TT/ (ADS: 118).
81. Ağac cännättän çıḫıptı. /IrTkm/ (Ats: 41). Dayak cennetten çıkmıştır. /TT/ (ADS: 229). Agaç (tayak) cennetden çıkıpmış. /Tkm/ (KTA: 16)
82. Ağa:cın kölgä:si dibinä düşmäz. /IrTkm/ (ITAÜİ: 51). Ağacın gölgesi dibine düşmez. /TT/ (ITAÜİ: 51).
83. Ağa:cın ḳurtı ö:zinnän olmasa bin yil yaşar. /IrTkm/ (KES: 15). Ağacın kurdu bedeninde (içinde),. /TT/ (ADS: 118).
Ağacı ġurd içindän yeyär. /AT/ (AA: 22).
Agacıñ (-agacı) içinden gurt iyer. /Tkm/ (TA: 20).
84. Ağac nağarta uzunsa, balta dibindä:di. /IrTkm/ (Ats: 41). Ağaç ne kadar uzasa balta dibinden vurulur. /TT/ (ADS: 119).
85. Ağactan maşa olmaz, çingänädän paşa olmaz. /IrTkm/ (ITA: 12). Ağaçtan maşa (olmaz) abdaldan paşa olmaz. /TT/ (ADS: 119).
86. Ağac yaşkän ä:gili. /IrTkm/ (Ats: 43). Ağaç yaş iken eğilir. /TT/ (ADS: 119). Ağac yaş ikän äyilär. /AT/ (AA: 23).
87. Ağac yaşkän ä:gilmäsä ä:gilmäz. /IrTkm/ (ITA: 12). Ağaç yaş iken eğilir. /TT/ (ADS: 119).
55 88. Ağac yo:ğunluğunnan ḳırılı. /IrTkm/ (Ats: 42). Ağaç yoğunluğundan kırılır /TT/ (ITAÜİ: 51)
89. Ağ ağça ḳärä gün içindi. /IrTkm/ (Ats: 39). Ak akça kara gün içindir. /TT/ (ADS: 126).
Ağ aḫça (ağ pul) ġara gün üçündür. /AT/ (AA: 29).
90. Ağ üzdän (g....n) ḳärä üz (g...) suda bilini. /IrTkm/ (KES: 14). Ak göt (bacak), kara göt (bacak) geçitte belli olur. /TT/ (ITAÜİ: 51).
91. A:ğır ayağ başa dägär, yüngül ayağ daşa. /IrTkm/ (ITDA: 220). Ağır taş batman döver ( hafif taşa g.... silerler). /TT/ (ADS: 122).
92. A:ğır ayağ sär basar, yüngül ayağ poḫ basar. /IrTkm/ (KES: 15). Ağır taş batman döver ( hafif taşa g.... silerler). /TT/ (ADS: 122). Agır daş yerinde galar. /Tkm/ (KTA: 18)
93. A:ğır ḳazan gec ḳäynär. /IrTkm/ (Ats: 44). Ağır kazan geç kaynar. /TT/ (ADS: 121). Ağır ġazan geç ġaynar. /AT/ (AA: 24). Agır gazan giç gaynar. /Tkm/ (TA: 21).
94. A:ğır ol a:ğır de:sinlär. /IrTkm/ (Ats: 44). Ağır otur ki bey desinler. /TT/ (ADS: 121). Ağır daş batman gälär. /AT/ (AA: 25). Agır daş yerinde galar. /Tkm/ (KTA: 18)
95. A:ğır yükün a:ltına girmä be:liy(v) ḳırılı. /IrTkm/ (Ats: 45). Ağır yük altına girme belin incinir. /TT/ (ITAÜİ: 51).
Ağır yükün altına giränin beli särpär. /AT/ (AA: 25).
96. A:ğız yärsä, üz uta:nı. /IrTkm/ (Ats: 45). Ağız yerse, yüz utanır. /TT/ (ADS: 123). Ağız yemäsä, üz utanmaz. /AT/ (AA: 25).
56 Agız iymese, yüz utanmaz. /Tkm/ (TA: 21).
97 A:ğız yemäsä, insanın üzi utanmaz. /IrTkm/ (Ats: 45). Ağız yerse, yüz utanır. /TT/ (ADS: 123).
Ağız yemäsä, üz utanmaz. /AT/ (AA: 25). Agız iymese, yüz utanmaz. /Tkm/ (TA: 21).
98. Ağladan Allah, güldürän Allah. /IrTkm/ (ITA: 13). Ağlatan da Mevlâ, güldüren de. /TT/ (ITAÜİ: 52).
99. Ağlamağ ö:lini diritmäz. /IrTkm/ (ITA: 13). Ağlamakla yâr ele geçmez. /TT/ (ADS: 122). Ağlamağla fayda vermäz. /AT/ (AA: 26).
100. Ağlarsa nänäm ağlar, ğe:rsi yalan ağlar. /IrTkm/ (ITA: 13). Ağlarsa anam ağlar, gayrisi yalan ağlar. /TT/ (ADS: 122). Ağlarsa anam ağlar, ġalanı yalan ağlar. /AT/ (AA: 26). Aglasa enem aglar, özgesi yalan aglar. /Tkm/ (TA: 21).
101. A:ğzımı bulamac ya:ndırdı käşkä bir aş ola:ydı. /IrTkm/ (ITDA: 220). Ağzımı yaktığına göre aş olsa, başımı yardığına göre taş olsa. /TT/ (ITAÜİ: 52). Agzıma aş, garnıma daş. /Tkm/ (TA: 22).
102. Aḫan su gä:ri dönmäz. /IrTkm/ (Ats: 24). Atılan ok geri dönmez. /TT/ (ADS: 161). Aḫar su ġedär, ġalmaz. /AT/ (AA: 30). Akar suvun gadırı az. /Tkm/ (KTA: 21)
103. Aḫan su pisliğ tutmaz. /IrTkm/ (Ats: 23). Akan su yosun tutmaz. /TT/ (ADS: 126). Aḫar su tämiz olar. /AT/ (AA: 30). Akar suv kirlenmez. /Tkm/ (TA: 22).
57
Akan suya inanma, eloğluna güvenme. /TT/ (ADS: 126). Aḫar suya dayanma, här deyilänä inanma. /AT/ (AA: 30).
105. Aḥmä:ḳti o adam bu dünyä:çin ğäm yär. /IrTkm/ (ITA: 8).
Ahmak odur ki dünya için gam yiye, ne bilirsin kim kazana kim yiye. /TT/ (ITAÜİ: 52).
106. Aḥmä:ḳi işä göndär arḫa:sıyca get. /IrTkm/ (ITA: 8). Çocuğu işe sal, ardınca sen var. /TT/ (ADS: 221).
Uşağa iş buyur, dalınca yüyür. /AT/ (AXEA: 292) Çağa iş buyur, ızından özüñ yüvür. /Tkm/ (TA: 38).
107. Aḫşamnan so:ra, ḳa:pıv ḳapa. /IrTkm/ (Ats: 25). Akşamdan sonra kapını kapa. /TT/ (ITAÜİ: 52).
Akşamdan sonra gälän ġonağın yeyäcäyi soğandır. /AT/ (AA: 35).
108. Aḫtaran tapar. /IrTkm/ (Ats: 24).
Arayan Mevlâsını da bulur, belasını da. /TT/ (ADS: 150).
109. Alan aldanmaz, satan alda:nı. /IrTkm/ (KES: 16). Alan aldanmaz, satan aldanır. /TT/ (ITAÜİ: 52). Alan alıb varlanıb, satan satıb aldanıb. /AT/ (AA: 37).
110. Alan pişman satan da pişman. /IrTkm/ (ITA: 14). Bir alan pişman, bir de satan. /TT/ (ITAÜİ: 52).
111. Alçağ yerdä yatma, sel a:lı, üskäg yerdä yatma, yel a:lı. /IrTkm/ (KES: 16). Alçak yerde yatma, sel alır, yüksek yerde yatma yel alır. /TT/ (ADS: 135). Alçaġ yerdä yatma, sel aparar, hündür yerdä yatma, yel aparar. /AT/ (AA: 38).
112. A:ldıv bitti, sa:ttıv itti. /IrTkm/ (ITDA: 220). Alan alıb varlanıb, satan satıb aldanıb. /AT/ (AA: 37). Alan alıb varlanıb, satan satıb aldanıb. /AT/ (AA: 37). Alan aldı, galan galdı. /Tkm/ (TA: 23).
58
113. A:lırsa äl apa:rı, yel apa:rı, sel apa:rı. /IrTkm/ (ITAÜİ: 53). Allah verirse el getirir, sel getirir, yel getirir. /TT/ (ADS: 141). Huday berse guluna, getirip goyar yoluna. /Tkm/ (TüA: 18)
114. A:lışmış ḳudurmuştan bätä:rdi. /IrTkm/ (KES: 17). Alışmış kudurmuştan beterdir. /TT/ (ADS: 137).
115. A:lış o:ğlı ve:rişti, dünyä ḳä:riş ḳä:rişti. /IrTkm/ (KES: 17). Alış (-ın) oğlu veriştir. /TT/ (ITAÜİ: 53).
Alış oglı berişdi, dünyä garış garışdır. /Tkm/ (KTA: 30)
116. A:lıştı ya:ğlı dolmaya, äcäb bir gün olmaya. /IrTkm/ (ITA: 14). Çok dadanma dolmaya, belki bir gün olmaya. /TT/ (ITAÜİ: 93).
117. A:lış veriş misḳalda:ndı, do:stlığ ḳantarda:ndı. /IrTkm/ (KES: 17). Dostluk kantarla, alışveriş miskalle. /TT/ (ADS: 248).
Alış-veriş misġalla, dostluġ- ḫalvarla. /AT/ (AA: 40). Alış-beriş misgal bilen. /Tkm/ (KTA: 30).
118. Allah'a ḳullığ elä, Alla sänä ḳul olı. /IrTkm/ (ITA: 6).
Allah, kulunun (kuluna) götüreceği kadar verir. /TT/ (ITAÜİ: 54). Allah dağına baḫar ġar verär. /AT/ (AA: 40).
Alla daga göre gar yagdırar. /Tkm/ (TA: 24).
119. Allah'a olmağ istärsä:v a:sı, yä mütevälli ol yä va:sı. /IrTkm/ (KES: 17) Allah'a asi olmak istersen ya mütevelli ol ya vasi. /TT/ (ITAÜİ: 53).
120. Allah'a täväkkäl ola:nın ya:rı ha:ḳtı. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah diyen açıkta kalmaz. /TT/ (ITAÜİ: 53).
121. Alla bir ḳa:pısını bağlasa bir ḳa:pını açar. /IrTkm/ (KES: 16). Allah bir kapıyı kaparsa bin ḳapıyı açar. /TT/ (ITAÜİ: 53).
59
122. Alla bir ḳa:rınça:sını unutmaz. /IrTkm/ (Ats: 48). Allah bir karıncasından bile geçmez. /TT/ (ITAÜİ: 53). Allah verdiyini bilär. /AT/ (AA: 41).
123. Alla bu ä:li o älä muḥtac etmä:sin. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah sağ eli sol ele muhtaç etmesin. /TT/ (ADS: 140).
124. Alla da:ğına görä ḳar ya:ğdırı. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah dağına göre kar verir. /TT/ (ADS: 138).
Allah dağına baḫar, ġar verär. /AT/ (AA: 40). Alla daga göre gar yagdırar. /Tkm/ (TA: 24).
125. Alla däväyä ḳanat versä:ydi, dam diva:rı yıḫa:rdı. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah deveye kanat verseydi, uçurmadığı dam kalmazdı. /TT/ (AA: 40). Allah däväyä ġanad versäydi, uçurmadığı dam-daş ġalmazdı. /AT/ (AA: 40). Alla düyä ganat berseydi, dam divarı yıkardı. /Tkm/ (KTA: 27)
126. Alla do:ğrı ada:mın ya:rdımcısıdı. /IrTkm/ (Ats: 48). Allah doğrunun yardımcısıdır. /TT/ (ADS: 138).
127. Alla härkä:sin ge:vlinä görä ve:ri. /IrTkm/ (Ats: 50). Allah kime pay vereceğini iyi bilir. /TT/ (AA: 41). Allah kimä pay vermäyi yaḫşı bilir. /AT/ (AA: 41). Allasız çöp başı gımıldamaz. /Tkm/ (KTA: 27).
128. Alla:h'ı ḫulvättä ya:d et, Alla sä:ni ḥäzrättä ya:d edär. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah'a çilehanede ibadet et, Allah da seni mahşerde yad eder /TT/ (ITAÜİ: 54).
129. Alla:h'ın ämri olmasa ağactan yarpağ düşmäz. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah emretmeyince sırat geçilmez. /TT/ (ITAÜİ: 54).
Hudaysız çöp başı gımıldamaz. /Tkm/ (TüA: 18).
130. Alla:h'ın küçük sabrı ḳırḫ ildi. /IrTkm/ (KES: 17). Allah kırkından sonra azdırmasın. /TT/ (ITAÜİ:54).
60 Allahıñ sähelçe sabrı kırk yıldır. /Tkm/ (KTA: 27).
131. Alla:h'ın yıḫma:dığı e:vi män dä yıḫmam. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah'ın öldürmediğini kimse (kul) öldürmez. /TT/ (ITAÜİ: 54).
132. Alla kärimdi, ḳuyısı därindi. /IrTkm/ (KES: 16). Allah kerimdir kerim, kuyusu da derindir. /TT/ (AA: 41). Allah kärimdir, ġuyusu da därindir. /AT/ (AA: 41).
133. Alla kimsä:ni dillärä salma:sın. /IrTkm/ (ITA: 6).
Allah kimseyi baştan düşürüp kuyruğa baktırmasın. /TT/ (ITAÜİ: 54).
134. Alla kimsä:nin e:vinä nä kör mulla nä de sa:zlıyan giritmä:sin. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah kimseyi hekime, hâkime muhtaç etmesin. /TT/ (ITAÜİ: 54).
135. Alla köpä:gin dü'ä:sini tutsa:ydı gögdän sümük ya:ğdırırdı. /IrTkm/ (ITA: 6). Köpeğin duası kabul olsa, gökten kemik yağardı. /TT/ (ADS: 371).
Eşşäyin duası müstäcab olsaydı, çarvadar yolda ölärdi. /AT/ (AA: 182). Itiñ dogası kabul bolsadı asmandan süñk yagardı. /Tkm/ (KTA: 201).
136. Alla nä ḥäkimä nä ḥa:kimä işini salma:sın. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah kimseyi hekime, hâkime muhtaç etmesin. /TT/ (ITAÜİ: 54).
137. Alla sağ gö:zi sol göze iḥtiyac etmä:sin. /IrTkm/ (ITA: 6). Allah sağ gözü sol göze muhtaç etmesin. /TT/ (ADS: 140).
138. Alla yara:ttını bäs öz bili /IrTkm/ (ITA: 6). Allah'ın işi bilinmez. /TT/ (AA: 42).
Allah'ın işini bilmäk olmaz. /AT/ (AA: 42).
139. Alla versä peğämbär dä çängä ḳoyar üstünä. /IrTkm/ (ITDA: 221). Allah verirse el getirir, sel getirir, yel getirir. /TT/ (ADS: 141).
61 140. Allah'tan gälän här şey ḫo:ştı. /IrTkm/ (ITA: 7). Allah'tan gelene kul da razı (olur). /TT/ (ITAÜİ: 54).
141. Allah'tan ḳo:rıḫmıyan männän ḳo:rıḫmaz. /IrTkm/ (ITA: 7). Kork Allah'tan korkmayandan. /TT/ (ADS: 369).
Allahdan ġorḫmaz bändädän utanmaz. /AT/ (AA: 42). Allahını tanamadık bendisini tanımaz. /Tkm/ (TA: 24).
142. Alma:nın äyyisini dağda a:yı yär. /IrTkm/ (ITA: 15). Armudun iyisini ayılar yer. /TT/ (ADS: 152).
Armudun yaḫşısını meşädä ayı yeyär. /AT/ (AA: 49).
143. Alta ḳala:nın ca:nı çıḫsın. /IrTkm/ (ITA: 14). Altta kalanın canı çıksın. /TT/ (ITAÜİ: 55).
144. A:ltunı a:ltunçı ta:nır. /IrTkm/ (ITA: 14). Altının kıymetini sarraf bilir. /TT/ (ADS: 143). Altunu särraf tanıyar. /AT/ (AA: 43).
Zer gadrını zergär biler. /Tkm/ (TüA: 19)
145. A:ltun torpağa düşsä dä ḳıymä:ti azalmaz. /IrTkm/ (ITA: 14). Altın yerinde kıymetlidir. /TT/ (TA: 139).
Altın çıkan yerinde gımmat. /Tkm/ (TA: 24).
146. Al ver diyiplär, al vermä demä:yiplär. /IrTkm/ (AD: 25). Al, ver derler (diyorlar); al, verme değil. /TT/ (ITAÜİ: 55).
147. Amanat ata minän tez änär. /IrTkm/ (KES: 23). Emanet ata binen tez iner. /TT/ (ADS: 266).
Ämanät ata minän tez düşär. /AT/ (AA: 175). Amanat ata münen tiz düşer. /Tkm/ (TA: 24).
148. A:nlıyana sivrisinäk saz, anla:mayana da:vul zurna az. /IrTkm/ (ITAÜİ: 55). Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. /TT/ (ADS: 148).
62
Başa düşänä milçäk säsi, düşmäyänä zurna-ġaval. /AT/ (AA: 47). Dana bir söz bes, akmaga müñ söz hebes. /Tkm/ (KTA: 92).
149. A:rıyan bular. /IrTkm/ (ITA: 10). Arayan bulur, yoğuran yapar. /TT/ (AA: 48). Aḫtaran tapar, yoğuran yapar. /AT/ (AA: 48).
150. Arḫadaş däm (zor) gündä gäräk. /IrTkm/ (ITDA: 221). Dost kara günde belli olur. /TT/ (ADS: 248).
Dost dar gündä tanınar. /AT/ (AA: 153).
Dost başına iş düşende tanalar. /Tkm/ (TA: 44).
151. Arḫa:sı olmıya:nın arḫa:sı ḳırılı. /IrTkm/ (ITAÜİ: 55).
Arkasız olanın ayağına vurmuşlar, “ vay arkam ' demiş. /TT/ (ITAÜİ: 55).
152. A:rı çiçäktän bal edär. /IrTkm/ (ITA: 10). Arı, bal alacak çiçeği bilir. /TT/ (ADS: 150).
153. A:rının bälä:sini çä:kmiyän, bal yemäz. /IrTkm/ (Ats: 34). Arının kahrını çekmeyen, balın kadrini bilmez. /TT/ (AA: 49). Arının ġährini çäkmäyän, balın ġädrini bilmäz. /AT/ (AA: 49). Arınıñ zähirini datmadık, balıñ gadırını näbilsin. /Tkm/ (TA: 24).
154. Arpa äkän buğda biçmäz. /IrTkm/ (Ats: 31). Arpa eken buğday biçmez. /TT/ (ADS: 154).
Arpa äkän arpa biçär, buğda äkän buğda. /AT/ (AA: 50). Arpa ekip, bugday orcak bolma. /Tkm/ (TA: 25).
155. Arpa äkmä:gi osırğan götä mahana:dı. /IrTkm/ (ITDA: 221). Osurgan , (göt)e arpa ekmeği bahane. /TT/ (ADS: 403).
156. Arpa äkmä:giv yo:ḫtı, barığ buğda dilüv o:lsın. /IrTkm/ (ITA: 10). Arpa unun yok ise, tatlı dilin de mi yok?. /TT/ (AA: 50).
63 157. A:rtuğ mal göz çıḫartmaz. /IrTkm/ (ITA: 10). Fazla mal göz çıkarmaz. /TT/ (ADS: 280).
158. Arva:dı bo:şıyan tappuğuna baḫmaz. /IrTkm/ (ITAÜİ: 56). Avradı boşayan topuğuna bakmaz. /TT/ (ADS: 165).
159. Arva:dıv orta:ğlı o:lsın, malıv orta:ğlı olma:sın. /IrTkm/ (KES: 14). Ortaklık iyi olsa, iki adam bir avrat alır. /TT/ ITAÜİ: 55).
160. Arvad var ev daya:ğıdı, arvad var inca:nä boya:ğıdı. /IrTkm/ (ITA: 10).
Kadın var arpa unundan aş yapar, kadın var buğday unundan keşyapar./TT/ (ADS: 340). Ayal bar- ezyet, ayal bar- lezzet. /Tkm/ (TA: 28).
161. Arvad var ev yapar, Arvad var ev yıḫar. /IrTkm/ (Ats: 32). Avrat var ev yapar, Avrat var ev yıkar. /TT/ (ADS: 166). Arvad var, ev yığar, arvad var, ev yıḫar. /AT/ (AXEA: 36). Ayal bar- öy diker, ayal bar- öy yıkar. /Tkm/ (TA: 28).
162. A:sıldan ḫata çıḫmaz. /IrTkm/ (ITDA: 221). Asil ile taş, bedasıl ile yeme aş. /TT/ (ADS: 155). Äsil ilä daş daşa, bädäsillä yemä aşı. /AT/ (AA: 52). Asıllının hatası bolmaz, bedasılın atası. /Tkm/ ( KTA: 35).
163. A:slı a:sıldan sor /IrTkm/ (ITA: 11).
Soyu soydan, köpeği mandıradan almalı. /TT/ (ITAÜİ: 56).
164. Aslan ö:ldü yavrusu ḳa:ldı. /IrTkm/ (ITA: 11). Arslanın yavrusu arslan olur. /TT/ (AA: 51). Aslanın balası aslan olı. /AT/ (AXEA: 37). Şir balası şir bolar. /Tkm/ (TüA: 22)
165. A:slını inkâr edän bicdi. /IrTkm/ (Ats: 38). Aslını saklayan haramzadedir. /TT/ (ADS: 155). Aslına tartmadık oglan haramzada. /Tkm/ (TA: 25).
64 166. At A:li'nin ad Vä:li'nin. /IrTkm/ (Ats: 14).