Türkiye'de Alan Yönetimi ve Yönetim Planı ile İlgili Yasal Düzenlemeler

Türkiye geçmişten bugüne UNESCO, International Council on Monuments and Sites (Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi – ICOMOS), International Centre for the Preservation and Restoration of Cultural Property (Kültürel Varlıkların Korunması ve Restoresyonu için Uluslararası Merkez - ICCROM) vb. örgütlerin kültürel ve doğal mirasın korunmasına ilişkin hazırladıkları ilkeleri, tavsiye kararlarını ve sözleşmeleri benimsemiştir. Bunlar;

 Atina Konferansı – 1931,  Atina Sözleşmesi – 1933,

 Avrupa Kültür Konvansiyonu – 1954,  Venedik Tüzüğü – 1964,

 Quito Normları – 1967,

 Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme – 1972,  Amsterdam Bildirgesi – 1975,

 Mimari Mirasın Bütünleşik Korunmasında Yasa ve Yönetmeliklerin Gereklerine Uyarlanması Hakkında Avrupa Konseyi Kararı – 1976,

 Tarihi Alanların Korunmasında ve Çağdaş Rolleri Konusunda Tavsiyeler – 1976,  Appleton Tüzüğü – 1983,

 Roma Deklarasyonu – 1983,

 Avrupa Konseyi İkinci Avrupa Mimari Mirastan Sorumlu Bakanlar Konferansı – 1985,  Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi – 1985,

 Tarihi Kentlerin ve Kentsel alanların Korunması Tüzüğü – 1987,

 Kültürel Miras Değeri Olan Yerlerin Korunmasına İlişkin Tüzük – 1992,  Nara Özgünlük Belgesi – 1994,

 Avrupa Konseyi 4. Avrupa Konferansı Kültürel Mirastan Sorumlu Bakanlar Toplantısı – 1996,

 Ahşap Tarihi Yapıların Korunması için İlkeler – 1999,  Geleneksel Mimari Miras Tüzüğü – 1999,

 Uluslararası Kültürel Turizm Tüzüğü – 1999,  Bura Kartası – 1999,

 Avrupa Konseyi 5. Avrupa Konferansı Kültürel Mirastan Sorumlu Bakanlar Toplantısı – 2001,

 Sualtı Kültürel Mirasın Korunmasına İlişkin Konvansiyon – 2001

 Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyon İlkeleri, ICOMOS Tüzüğü – 2003,

 Soyut Kültürel Mirasın Korunması için Konvansiyon – 2003,

 Avrupa Konseyi Toplum için Kültürel Mirasın Değeri Hakkında Çerçeve Konvansiyonu – 2005,

 Dünya Mirası ve Çağdaş Mimarlık – Tarihi Kent Peyzajını Yönetmek – 2005,

 ICOMOS Kültürel Miras Alanlarının Sunumu ve Yorumlanması Tüzüğü – 2007 (Topçubaşı, 2008:5-39)

gibi koruma kavramı ve uygulanmasıyla ilgili ilkeleri ve tavsiye kararlarını belirten uluslararası belgelerdir. Türkiye taraf devlet statüsü kapsamında bu belgelerdeki ilkelere uyum göstermeye çalışmaktadır. Bu noktadan hareketle ülkemizde konuya ilişkin yasal ve yönetsel düzenlemeler yapılarak çalışmalarda bulunulmuştur. Alan yönetimi ve yönetim planı kavramları da bu bağlamda Türkiye gündeminde yeralmaktadır.

Alan yönetimi ve yönetim planı 1983 yılında düzenlenen 2863 sayılı ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’ 2004 yılında 5226 sayılı ‘Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ ile yapılan değişikliklerle yasal düzlemde yerini almıştır. Buna ek olarak 2005 yılında ‘Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’ ile birlikte kanundaki maddelerin nasıl uygulanacağı konusuna açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

2005 yılından günümüze ülkemizde UNESCO dünya miras listesinde ve geçici listede bulunan alanlarda alan yönetimi kurumu yapılandırma çalışmaları sürmektedir. İstanbul Sit Alanları Alan Başkanlığı’ndan alınan sözlü bilgiye göre, alan yönetimi kurumu yapılandırma

çalışmaları çerçevesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca Türkiye’deki bütün dünya miras alanları için alan başkanı atandığı bilgisine ulaşılmıştır. Tüm miras alanlarında yönetim yapılanmaları sürmektedir. Yönetim planı çalışmaları ise hiçbir miras alanında henüz tamamlanmamıştır. Ancak T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca onaylanmadığı üçün yürürlükte olmayan iki yönetim planı çalışması bulunmaktadır. Bunlar 2002 yılında Pamukkale – Hierapolis (2002) ve Çatalhöyük (2004) yönetim planlarıdır.

Ülkemizdeki yasal ve yönetsel çerçeve ile onaylanmamış yönetim planları incelendiğinde;  Alan yönetimi ve yönetim planı uygulamaları için 5226 sayılı kanunla değişik 2863 sayılı

Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (KTVKK) ile Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik kapsamında yasal altyapısı hazırlanmıştır.

 Yasal mevzuat kapsamında dünya miras alanları yarı-özerk yapıya sahip yeni bir kurumun yöneticisi olan ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca atanan alan başkanı tarafından yönetilmektedir. Alan Başkanlığı biçiminde ifade edilen bu yeni kurumun alan başkanı ve destek kadrosu haricinde; alan yönetimine ilişkin yönetim plan taslağının karara bağlanması ve uygulanması konusunda önerilerde bulunmak amacıyla oluşturulan danışma kurulu ile yönetim planını onaylamak ve uygulanmasını denetlemekle yetkili ve görevli eşgüdüm ve denetleme kurulu görev yapmaktadır (5226 sayılı kanunla değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2004) (Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 2005).

 Yönetim planı beş yıl için yapılan, ilgili yönetmelikteki içeriğe* _{sahip ve kamu kurumları,}

belediyeler vb. kuruluşlar tarafından uyulması zorunlu bir belgedir (5226 sayılı kanunla

* _{Yönetim alanına ilişkin hazırlanacak yönetim planının içeriği, aşağıda belirtilen ana bölümlerden oluşur:} a) Mevcut durum tespiti: Alanın yönetimsel, işlevsel ve koruma ihtiyaçlarının belirlenmesi, ilgili kurum ve

kuruluşlarla bağlantı kurulması.

b) Alan analizi: Alanın öneminin belirlenmesi, sorunlarının tespiti, alanın taşıma kapasitesinin tespiti, işlevsel ve yönetsel analizinin yapılması.

c) Alanın vizyonunun belirlenmesi ve esas politikaların oluşumu: Yönetim planının, alanın geleceğe ait vizyonunu belirleyecek, işletme, yönetim, idari ve finansal modelleri içerecek, ulusal ve uluslararası platformda alanın sunumunu ve tanıtımını sağlayacak yönetim, koruma, kullanma, sunum ve tanıtım, ziyaretçi politika ve stratejilerinin belirlenmesi.

d) Çalışma programı, zamanlama ve projelerin belirlenmesi: Alan yönetiminde yer alacak kurum ve kişilerin görev tanımlarının yapılması ve bunların gerçekleştirilmesine ilişkin çalışma programlarının, bütçe analizlerinin hazırlanması ile finans kaynaklarının, belirlenmesi, kısa, orta ve uzun vadede yapılacak işlere ait bir eylem planının oluşturulması ve proje tanımlarının yapılması.

değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2004) (Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 2005).

 Yönetim planı alan başkanlığı tarafından hazırlanır ya da hazırlattırılır. Bu planın uygulanmasından alan başkanı sorumludur. Bunun yanısıra eşgüdüm ve denetleme kurulu planın uygulanmasında yetkili ve görevlidir. Yönetim planı eşgüdüm ve denetleme kurulunun onaylaması ile yürürlüğe girer (5226 sayılı kanunla değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, 2004) (Alan Yönetimi ile Anıt Eser Kurulunun Kuruluş ve Görevleri ile Yönetim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 2005).