1946’dan bu yana kamu istihdam kurumu olarak faaliyet gösteren Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), 20 Ocak 1946 tarihli 4837 sayılı Kanun ile kamu istihdam hizmetlerini vermek üzere “İş ve İşçi Bulma Kurumu” (İİBK) adıyla kurulmuştur. Bu kanun kapsamında İİBK’nin temel görevi, "işçilere vasıflarına uygun işler bulmak ve işverenlere de işlerine uygun vasıfta işçi bulmak" yani iş ve işçi bulmaya aracılık olarak belirlenmiştir.55
Bu dönemde Kurumun iş ve işçi bulmaya aracılık etmek dışında herhangi bir görevi bulunmamaktaydı. 1960’lı yıllarda başta Almanya olmak üzere
55
42
gelişmiş ülkelerin işgücü ihtiyacının artması nedeniyle, İİBK yurt dışına işçi gönderme faaliyetlerine odaklanmış ve 1973 Petrol Krizi’nden sonra diğer ülkelerin işgücü talebinde yaşanan azalmaya kadar bu görevini yoğun bir şekilde yerine getirmiştir.
1980’li yıllarda işgücü piyasasının dönüşüme uğramaya başlamasıyla birlikte kamu istihdam kurumlarının görevleri iş ve işçi bulmaya aracılık etmekten çıkmış, daha kapsamlı bir hale gelmeye başlamıştır. Bu kapsamda İİBK, 05.07.2003 tarih ve 4904 sayılı Kanun ile bu değişim sürecine girmiştir. Bu Kanun ile Kurumun adı “Türkiye İş Kurumu” olarak değiştirilmiş ve görev alanları genişletilerek iş ve işçi bulma faaliyetlerinin yanı sıra, aktif ve pasif işgücü piyasası politikalarını da uygulayabileceği bir yapıya kavuşturulmuştur. Ayrıca sosyal tarafların temsil edildiği Genel Kurul ve en yüksek karar mercii olarak Yönetim Kurulu oluşturulmuştur. Böylece sosyal taraflarla işbirliğinin önemi artmıştır.
Ekonomik ve sosyal yapıda yaşanan değişimler, işgücü arz ve talebi arasında ortaya çıkan niteliksel eşleştirme sorunları en temel kamu istihdam faaliyeti olan eşleştirme hizmetlerinin yeni politikalar ve bu politikalara uygun uygulamalar ile desteklenmesini zorunluluk haline getirmiştir.56
Bu kapsamda İŞKUR, istihdamın korunması ve artırılması, işsizlerin mesleki niteliklerinin geliştirilmesi, işsizliğin azaltılması ve dezavantajlı grupların işgücü piyasasına kazandırılması amacıyla aktif işgücü piyasası politikaları (AİPP) uygulamaktadır. AİPP’ler Mesleki Eğitim Kursları, İşbaşı Eğitim Programları, Girişimcilik Eğitim Programları ve Toplum Yararına Programlar olarak dörde ayrılmaktadır.
Mesleki eğitim kursları57
ile işsizlerin bir mesleğe sahip olmaları, sahip oldukları mesleklerde becerilerini geliştirmeleri ya da başka bir mesleğe geçişlerinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu programlar, işgücü piyasasının ihtiyaçları dikkate alınarak düzenlenmektedir. Bu ihtiyaçların belirlenmesinde İŞKUR’un iller düzeyinde kurulmuş olan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurullarının (İİMEK) payı büyüktür. İİMEK’lerin bulundukları illerde yaptıkları işgücü piyasası ihtiyaç analizleri mesleki eğitim programlarının hangi alanlarda düzenleneceği hususunda belirleyici olmaktadır. Böylece hem işverenlerin talep ettiği mesleklerde nitelikli eleman yetiştirilmesi
56 İŞKUR 7. Genel Kurul Çalışma Raporu, http://www.iskur.gov.tr/kurumsalbilgi/raporlar.aspx#dltop,
(01.12.2013)
43
sağlanmakta hem de bölgesel farklılıklar dikkate alınmış olmaktadır. İŞKUR’un Mesleki Eğitim Programlarına verdiği önem ve ağırlık yıllar itibarıyla artarak devam etmektedir.
İşsizlerin kolay ve hızlı bir şekilde istihdam edilebilmesi için bir meslek sahibi olmalarının yanı sıra istihdam edilecekleri alanda deneyim sahibi olması da önem taşımaktadır. Ancak günümüz işgücü piyasasında iş arayanların en sık karşılaştıkları sorunlardan biri, mesleklerine ilişkin teorik bilgiye sahip olmakla birlikte pratik bilgiye yeterli düzeyde sahip olmamalarıdır. Bu durum eşleştirmelerin beklenen düzeyde yapılamamasına ve kişilerin mümkün olduğunca hızlı bir şekilde istihdam edilememesine sebep olmaktadır. En temel görevlerinden biri istihdamın artırılması olan İŞKUR, bu sorunu çözebilmek için İşbaşı Eğitim Programları58
düzenlemektedir. Bu programlar aracılığıyla, işsizlerin işbaşında eğitilerek eksik olan pratik bilgilerinin artırılması ve böylece daha kolay ve hızlı bir şekilde işe yerleştirilmesi amaçlanmaktadır.
Girişimcilik59
son dönemlerde tüm ülkelerin özellikle iş yaratma kapsamında sıkça başvurduğu bir politika haline gelmiştir. Bu kapsamda hem kendi işini kurmak isteyen bir işsiz istihdam edilmiş olmakta hem de açılacak yeni işletme diğer işsizlere de istihdam olanağı yaratmaktadır. Diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de girişimcilik konusuna önem verilmektedir. Çeşitli kurum ve kuruluşların sağladıkları desteklerle girişimciler desteklenmektedir. Bu kapsam da İŞKUR tarafından da girişimci olmak isteyenlere yönelik Girişimcilik Eğitim Programları düzenlenmektedir. Bu eğitim programları ile kendi işini kurmak isteyen işsizlere iş planının hazırlanmasına, bu plana dayalı iş kurulmasına ve yönetilmesine yönelik eğitimler verilmektedir. Eğitimi alan girişimci adaylarının Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme Başkanlığı (KOSGEB) tarafından verilen Yeni Girişimci Desteğine başvurmaları sağlanmaktadır. Ayrıca girişimcilere sağlanan diğer çeşitli finansman kaynaklarına ve bu kaynaklara nasıl erişileceğine ilişkin bilgiler de verilmektedir.
İŞKUR tarafından uygulanan bir diğer AİPP ise Toplum Yararına Programlardır (TYP). TYP’ler, işsizliğin yoğun olduğu dönemlerde veya bölgelerde işsizlerin çalışma alışkanlık ve disiplininden uzaklaşmalarını engellemek, onlara kısa süreli istihdam ve
58 Aktif İşgücü Hizmetleri Yönetmeliği.
44
geçici gelir desteği sağlamak amacıyla yürütülen programlardır. Bu programların ana hedefi, işsizlere geçici istihdam sağlanması ve böylece işsizlerin işgücü piyasasından uzaklaşmalarının engellenmesidir. Bu programlar kamu yararının söz konusu olduğu alanlarda uygulanmaktadır.
İŞKUR tarafından AİPP’lerin yanı sıra, İşsizlik Ödeneği, Kısa Çalışma Ödeneği, Ücret Garanti Fonu ve İş Kaybı Tazminatı60
gibi pasif istihdam programları da uygulanmaktadır. Bu programlar aracılığıyla işsiz kalan kişilere ve ekonomik ya da çeşitli zorlayıcı sebepler nedeniyle zor durumda kalan işverenlere destek sağlanmaktadır.
İŞKUR, hizmetlerini mümkün olduğunca fazla kişiye ulaştırmayı hedeflemektedir. Bu doğrultuda, hizmetlerini 81 İl Müdürlüğü ve 44 Hizmet Merkezi aracılığıyla sunmaktadır. Bunun dışında, belediyeler, üniversiteler, ticaret odaları, organize sanayi bölgeleri ve benzeri kuruluşlarla imzaladığı protokoller aracılığıyla kurulan Hizmet Noktalarında söz konusu faaliyetlerini yürütmeye devam etmektedir.