Ülkemizde katılım bankacılığı sektörünün kuruluşu 35 yıl öncesine dayanmaktadır. İlk defa Özel Finans Kurumu (ÖFK) olarak 1984 yılında Albaraka Türk ve hemen ardından Faisal Finans’ın kuruluşu gerçekleşmiştir. 2001 yılında ÖFK’ları temsil etmesi amacıyla şimdiki adıyla Türkiye Katılım Bankaları Birliği kurulmuştur. ÖFK’lar açısından dönüm noktası ise 2005 yılında ‘Banka’ statüsüne geçmeleri ve
‘Katılım Bankası’ olarak adlandırılmaları olmuştur. 2010 yılı itibariyle faizsiz bankacılık sektörü krizin etkilerinden çıkmaya başlamıştır.
2018 yılında TKBB Danışma Kurulu kurulmuştur. 2015 yılında Ziraat Katılım, 2016 yılında Vakıf Katılım ve son olarak 2019 yılında Emlak Katılım bankaları kamu katılım bankaları olarak piyasadaki yerlerini almıştır.
Türkiye Katılım Bankacılığı Ekosistemi Gelişim Haritası
2019
Katılım bankacılığı sektörünün Türkiye’de başlangıcıHızlı GelişimDurağan Kuveyt
Finans Albaraka Türk Katılım Bankası Asya Katılım
Bankası Kuveyt Türk
Katılım Bankası
Dünya Bankası Küresel İslami Finans Geliştirme Merkezi
Finans Murabaha Karz-ı Hasen
Kira Katılım Endeksine Dayalı
Borsa Yatırım Fonu
23 1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış
Türkiye Katılım Bankacılığı Sektörü Büyüme Rakamları ve Pazar Payları Katılım bankalarının finansal krizlere daha dayanıklı olduğunun
görülmesiyle dünyada olduğu gibi ülkemizde de sektörün gelişimi 2008 ekonomik krizinden sonra hız kazanmıştır. Katılım bankacılığı, yatırım faaliyetleri alanında mevcut alacaklı borçlu ilişkisi yerine, daha çok risk paylaşımına yönelik ortaklık ruhunu getirdiğinden sistemin algısını olumlu yönde etkilemiştir. Devletin de desteğini
alan sektör 2008 yılından itibaren hızlı bir büyüme trendine girmiş olup, 2014 itibariyle büyüme trendi durağan hale gelmiştir. 2018 yılından itibaren büyüme tekrar ivme kazanmış ve 2019 yılında %6,3 olan pazar payı, 2020 Ekim ayı sonu itibariyle %7,1’e ulaşmıştır.
2015-2019 döneminde katılım bankacılığı sektör aktiflerinin yıllık bileşik büyüme oranı %24,0 olmuştur.
Kaynak: (1) BDDK Aylık Bülten; (2) TKBB Banka Mukayese Raporu YBBO: Yıllık Bileşik Büyüme Oranı
Türkiye’de katılım bankacılığı sektöründe 6 banka faaliyet göstermektedir. Bu bankalar Albaraka Türk, Kuveyt Türk, Emlak Katılım, Türkiye Finans, Ziraat Katılım ve Vakıf Katılım’dır. 2020 yılının 3. çeyreği itibariyle sektörde en büyük pazar payına sahip olan banka %36 ile Kuveyt Türk Katılım Bankası olurken, onu %19 ile Türkiye Finans ve %16 ile Albaraka Türk takip etmektedir.
Kuveyt Türk Türkiye Finans Albaraka Türk Ziraat Katılım Vakıf Katılım Emlak Katılım
1.3 Türkiye’de Katılım Bankacılığının Gelişimi
Grafik 1.3.2: Türkiye Katılım Bankaları Pazar Payları, 2020 3. Çeyrek2
Katılım Bankacılığı 2015-2019 YBBO: +%24 Konvansiyonel Bankacılık 2015-2019 YBBO: +%16,3
1. Bankacılık sektörü aktif büyüklüğü; konvansiyonel bankalar, katılım bankaları ve kalkınma & yatırım bankalarının toplamından oluşmaktadır.
Katılım Bankaları Konvansiyonel Bankalar Kalkınma ve Yatırım Bankaları %x Katılım Bankacılığı Pazar Payı Grafik 1.3.1: Katılım Bankaları Toplam Aktifleri ve Bankacılık Toplam Aktifleri İçerisindeki Payı (milyon Türk lirası, %)1
7.000
2.130,6 2.455,4 2.922,7 3.403,3 3.904,0
5.388,0
2.357,4 2.731,0 3.257,8
3.867,4
4.490,8
6.236,0
106,6 142,8 175,0 257,2 302,3 405,2
120,2 132,9
160,1
206,9
284,5
442,8
2016 2017 2018 2019 2020 Ekim
%5,1 %4,9 %4,9
Katılım Bankacılığı Temel Finansal Performans Verileri
Toplanan fon değerlerine bakıldığında 2009 yılından itibaren artan büyümenin etkisi görülmektedir. Toplanan katılım fonlarında katılım bankalarının hem müşteri sayısının hem de işlem hacminin artması nedeniyle 2009-2014 yılları arasında 5 yıllık ortalama bileşik büyüme oranının %19 olduğu bilinmektedir. 2015 – 2019 yılları ortalama bileşik büyüme oranı ise %30,5 olmuştur. Bu oran, 2014 sonrasında sektördeki banka sayısının ve katılım bankalarına erişimin artmasıyla katılım fonu hesaplarında beklenen artışı kanıtlamaktadır.
Sektörün karlılık rakamlarına bakıldığında, bankacılık sektörü özkaynak karlılık oranının 2017 yılına kadar katılım bankalarından yüksek olduğu görülmektedir. 2017 yılında özkaynak karlılığı rasyosunun konvansiyonel bankalara yaklaştığı, 2018 yılında eşitlendiği ve 2019 yılında sektörel karlılıktan yüksek olduğu göze çarpmaktadır.
Ortalama aktif karlılığına bakıldığında ise son 5 yıldır bankacılık sektörü ile katılım bankacılığı birbirlerine oldukça yaklaştığı görülmektedir.
Grafik 1.3.3: Toplanan Fonlar (milyon Türk lirası)1
2018 2019 2020 Ekim
Bankacılık Sektörü 17 18 19
Konvansiyonel Bankalar 17 18 19
Katılım Bankaları 16 18 19
Kaynak: (1) BDDK Aylık Bülten
Tablo 1.3.1: Banka Türlerine Göre Sermaye Yeterliliği Standart Rasyosu (%)1
2015 2016 2017 2018 2019 2020 Ekim
YBBO +%30,5
74,2 81,3 105,0 136,6
215,5
333,0
Katılım Bankaları Bankacılık Sektörü
Grafik 1.3.5: Aktif Karlılığı (ROA)1 Grafik 1.3.4: Özkaynak Karlılığı (ROE)1
2015
4
14 16
15 13
14
14 11 11 10
11
2016 2017 2018 2019 2020
Ekim 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Ekim
1,2 1,5 2,0 1,5
1,2 0,9 0,4
0,9 1,1 1,1
1,0 0,9
25 1. Faizsiz Bankacılığa Genel Bakış
Türkiye’de Kira Sertifikası Ürününün Gelişimi
Katılım bankacılığının büyümesiyle birlikte ülkemizde büyük gelişim potansiyeli taşıyan kira sertifikası ihracı da ön plana çıkmaya başlamıştır. 2010 yılında Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: III No: 43 sayılı "Kira Sertifikalarına ve Varlık Kiralama Şirketlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği" ile kira sertifikası ihracı ile fon temin edilmesine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. 2011 yılında kira sertifikası ihracına ilişkin işlemlerin damga vergisi, gelir vergisi, noter harçları vb. vergi ve masraflardan muaf tutulmasına imkan verilmiştir. 2013 yılında ise Eser Sözleşmesine (istisna), Alım-Satıma (murabaha), Sermaye Ortaklığına (müşareke), Emek-Sermaye Ortaklığına (mudarebe) dayalı kira sertifikası ihraçlarına izin verilmiştir.
Türkiye’de ilk kira sertifikası ihracı 2010 yılında Kuveyt Türk Katılım Bankası tarafından gerçekleştirilmiş, 3 yıl vadeli 100 milyon Amerikan doları olan ilk kira sertifikası ihracı yoğun talep görmüştür. Kuveyt Türk Katılım Bankası tarafından bir yıl sonra tekrar 5 yıllık 350 milyon Amerikan doları tutarında kira sertifikası ihraç edilmiş ve Londra Menkul Kıymetler Borsası’nda işlem görmeye başlamıştır. 2017 yılı itibari ile altına dayalı kira sertifikası ihracına başlanmıştır. 2020 yılı kasım ayı sonu itibariyle katılım bankalarının kira sertifikası ihraçları 47 milyar Türk lirasını aşmış durumdadır.
1.3 Türkiye’de Katılım Bankacılığının Gelişimi
Emlak
Grafik 1.3.7: Toplam Kira Sertifikası İhraç Hacimlerinin Bankalara göre Dağılımı, 2020 Kasım1
2012 yılına gelindiğinde ilk defa hazine tarafından 2 yıllık 1,5 milyar Amerikan doları değerinde kira sertifikası ihracı gerçekleştirilmiş olup uluslararası piyasalardan büyük miktarlarda talep toplanmıştır. Hazine Müsteşarlığı’nın kira sertifikası ihracının ardından diğer katılım bankaları da kira sertifikası ihraçlarını artırmıştır. 2014 yılından itibaren ise kira sertifikası ihracı büyük bir ivme ile artmıştır ve 2015-2019 yılları arasında büyüme oranı
%99 olmuştur.
2020 Kasım ay sonu itibariyle toplam kira sertifikası ihraç hacimlerine bakıldığında ilk sırayı 11.382 milyon Türk lirası ile Albaraka Türk almaktadır. Onu takiben 10.350 milyon Türk lirası ile Ziraat Katılım gelmektedir.
Emlak Katılım Bankası da 2019 yılında yeni kurulan bir banka olarak 4.286 milyon Türk lirası kira sertifikası ihracı gerçekleştirmiştir.
Kaynak: (1) TKBB Sukuk İhraç Hacimleri Raporu YBBO: Yıllık Bileşik Büyüme Oranı
Grafik 1.3.6: Türkiye’de Yıllara Göre Kira Sertifikası İhracı (milyon Türk lirası)1
2020 Kasım
Türkiye Katılım Bankacılığı Yapısal Gelişimi
2019 yılı 4. çeyreği itibariyle ülkemizde 6 katılım bankası ve 6 bankaya ait toplam 1.179 şube bulunmaktadır. 2020 Ekim ayı sonu itibariyle toplam şube sayısı 1.235’e ulaşmıştır. Bankaların şube sayısının 2009 yılından itibaren yıllık ortalama %12,9 artış gösterdiği görülmekte iken 2015 sonrası 5 yıllık periyotta bu büyüme oranı azalmış ve
%2 olmuştur.
Personel sayısı da 2009’dan itibaren 2014 yılına kadar artış göstermiş, yıllık ortalama %7,4 oranında büyümüştür. 2015 yılı sonrasındaki 5 senelik periyotta ise
%1 azalarak 2019 yılı 4. çeyreği itibariyle katılım bankalarının toplam personel sayısı 16.040 olmuştur. Personel sayısındaki düşüş dijitalleşme ve mobil bankacılık trendinin katılım bankacılığı sektöründe de etkili olduğunu göstermektedir.
Grafik 1.3.8: Katılım Bankaları Toplam Şube Sayısı1
Grafik 1.3.9: Katılım Bankaları Toplam Personel Sayısı1
YBBO +%7
Kaynak: (1) BDDK Aylık Bülten
1. 2016 yılında, sektörde faaliyet gösteren bir katılım bankası operasyonlarını sona erdirmiştir.
27 2. Türkiye’de Katılım Bankacılığının Vizyonu ve Stratejik Hedefleri