Dilkaya Ortaçağ iskeletleri üzerinde yapılan cinsiyet tayini çalışmalarında bugüne kadar kafatası, pelvis ve uzun kemikler kullanılmıştır. Bu tez kapasamında ise Dilkaya iskelet serisinde 61'i kadın 69'si erkek olmak üzere 130 bireye ait metacarpal ve metatarsal kemiklerinden ölçümler alınmıştır. Metacarpal ve
33 metatarsal kemikleri tam kaynaşmış 20 yaş üzeri bireylere ait iskeletlerden, herhangi bir patolojik durum sergilemeyenlerden ölçümler alınmıştır.
. Metacarpalların her birinden 9'ar ölçü olmak üzere toplam 45 farklı ölçü listelenmiştir. Alınan ölçümler Musgrave (Musgrave, 1970) ve Martin'in (Martin, 1957) çalışmaları esas alınarak yapılmıştır. Aşağıda görüleceği gibi alınan dokuz ölçüm kemiğin 4 farklı kısmından alınan uzunluk, genişlik, yükseklik ve çap ölçüleridir (Şekil 1). Bu ölçüler aşağıdaki gibidir:
1- Metacarpalın maksimum uzunluğu: Metacarpalın en distal noktası ile en proksimal noktası arasındaki mesafedir (Smith,1996;; Barrio ve ark., 2006; Case ve ark., 2007; Khanpetch ve ark., 2012).
2- Metacarpalın fizyolojik uzunluğu: Metacarpalın en distal noktası ile carpal artiküler yüzeyin merkezi arasındaki mesafedir (Scheuer ve Elkington,1993;
Falsetti,1995; Smith,1996; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006; Manolis ve ark., 2009).
3- Metacarpalın medio-lateral basilar genişliği: Metacarpalın basilar kısmında en lateral noktasıyla en medial nokta arasındaki mesafedir (Scheuer ve Elkington, 1993; Smith,1996; Falsetti,1995; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006; Manolis ve ark., 2009; Khanpetch ve ark., 2012).
4- Metacarpalın süperior-inferior basilar yüksekliği: Metacarpalın basilar kısmında en dorsal noktasıyla en medial nokta arasında arasındaki mesafedir (Scheuer ve Elkington, 1993; Smith,1996; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006;
Manolis ve ark., 2009; Khanpetch ve ark., 2012).
34 5- Metacarpalın epikondil çapı: Metacarpalın baş kısmındaki kondiller arasındaki maksimum çap ölçüsüdür (Smith, 1996; Barrio ve ark., 2006).
6- Metacarpalın süperior-inferior baş genişliği: Metacarpalın baş kısmında en dorsal noktası ile en palmar noktası arasındaki mesafedir (Scheuer ve Elkington, 1993; Smith,1996; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006; Manolis ve ark., 2009;
Khanpetch ve ark., 2012).
7- Metacarpalın medio-lateral gövde ortası çapı: Metacarpalın gövde ortasındaki en lateral nokta ile en medial nokta arasındaki çap ölçüsüdür (Scheuer ve Elkington, 1993; Falsetti,1995; Smith,1996; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006;
Manolis ve ark., 2009; Khanpetch ve ark., 2012).
8- Metacarpalın süperior-inferior gövde ortası çapı: Metacarpalın gövde ortasında en palmar nokta ile en dorsal nokta arasındaki çap ölçüsüdür (Scheuer ve Elkington, 1993; Falsetti, 1995; Smith,1996; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006; Manolis ve ark., 2009; Khanpetch ve ark., 2012).
9- Metacarpalın medio-lateral baş genişliği: Metacarpalın baş kısmının en lateral noktasıyla en medial noktası arasındaki mesafedir (Scheuer ve Elkington, 1993; Smith,1996; Falsetti,1995; Stojanowski, 1999; Barrio ve ark., 2006; Manolis ve ark., 2009; Khanpetch ve ark., 2012).
35 Şekil 1: Metacarpal kemiklerinden alınan metrik ölçüm noktaları (Barrio ve diğerleri, 2006[yazar tarafından ekleme yapılmıştır])
Metatarsallarda da metacarpallarda olduğu gibi her bir kemikten 9'ar ölçü olmak üzere 45 farklı ölçü listelenmiştir. Alınan ölçülerden gövde ortası çapı ölçüsü ve 5'inci metatarsalın maksimum uzunluk ölçüsü hariç hepsi Martin ve Saller'in çalışma esaslarına göre alınmıştır (Martin ve Saller, 1957). 5'inci metatarsalın maksimum uzunluk ölçüsü ise Byers ve diğerlerinin (Byers ve ark., 1989) çalışmalarındaki gibi alınmıştır. Gövde ortası çapı ölçüsü ise Robling ve Ubelaker (Robling ve Ubalaker, 1997) tarafından alınan ölçüm metoduyla çalışılmıştır.
Aşağıda görüleceği gibi alınan dokuz ölçüm kemiğin dört farklı kısmından alınan uzunluk, genişlik, yükseklik ve çap ölçüleridir (Şekil 2 ve 3). Bu ölçüler aşağıdaki gibidir:
36 1- Metatarsalın maksimum uzunluğu: MT1-4 için baştaki en distal noktadan proksimal artikular yüzeyin lateralindeki en proksimal noktaya olan ölçümdür. MT5 için ise baştaki en distal noktadan proksimal tüberozitedeki en proksimal noktaya alınan ölçümdür (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker,1997; Case ve Rose 2007;Mountrakis ve ark., 2010).
2- Metatarsalın fizyolojik uzunluğu: MT1-5 için metatarsal başının en distal noktasından tarsal articular yüzeyin merkezine olan ölçümdür (Smith, 1997).
3- Metatarsalın süperior-inferior baş yüksekliği: MT1 için medial troklor yüzeyinin en uç noktası ile en plantar nokta arasındaki maksimum baş yüksekliğidir.
MT2-4 için başın süperior yüzeyi ile lateral plantar nokta arasındaki maksimum baş yüksekliğidir. MT5 için başın medial plantar uzantısından başın süperior yüzeyine olan maksimum yüksekliktir (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker,1997; Mountrakis ve ark., 2010).
4- Metatarsalın medio-lateral baş genişliği: MT1 için medial metatarso phalangeal bağ tüberkülü ile medio plantar çizgi arasındaki çizgiye dik maksimum baş genişliği ölçümüdür. MT2-5 için distal artiküler yüzeyin medial çizgisine dik baş genişliği ölçümüdür (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker,1997; Mountrakis ve ark., 2010).
5- Metatarsalın süperior-inferior basilar yüksekliği: MT1 için basilar kısımda süperior metafiz çizgisi ile inferior metafiz çizgisi arası yükseklik ölçümüdür. MT2-3 basilar kısmın düz üst yüzeyine dik yükseklik ölçümüdür. MT4 için proksimal artiküler yüzeyin düz üst kenarına dik yükseklidir. MT5 için cuboid kemiği ile
37 artiküle olan yüzeyin yüksekliğidir (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker, 1997;
Mountrakis ve ark., 2010).
6- Metatarsalın medio-lateral basilar genişliği: MT1 için basilar kısmın lateral metafizine dik genişlik ölçümüdür. MT2 için proksimal artiküler yüzeyin medial kenarına dik genişlik ölçümüdür. MT3 için proksimal artiküler yüzeyin lateral kenarına dik genişlik ölçüsüdür. MT4 için MT5 ile artiküle eden yüzeye dik basiler genişliktir. MT5 için diyafizin medial yüzeyine dik basilar genişlik ölçüsüdür (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker, 1997; Mountrakis ve ark., 2010).
7- Metatarsalın gövde ortası çapı: MT1 için gövde ortasının düz olan lateral tarafına dik çap ölçümüdür. MT2 ve 3 gövde ortasının düz olan superomedial yüzeyine dik çap ölçümüdür. MT4 için gövde ortasının düz olan superiolateral yüzeyine dik çap ölçüsüdür. MT5 için gövde ortasının düz olan süperior yüzeyine dik çap ölçüsüdür (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker,1997; Mountrakis ve ark, 2010).
8- Metatarsalın süperior-inferior gövde ortası çapı: Metatarsalın gövde ortasının en plantar noktası ile en dorsal noktası arasındaki çap ölçüsüdür (Smith, 1997; Robling ve Ubelaker, 1997; Mountrakis ve ark, 2010).
9- Metatarsalin medio lateral gövde ortası çapı: Metatarsalın gövde ortasının en medial noktası ile en lateral noktası arasındaki çap ölçüsüdür (Smith, 1997;
Robling ve Ubelaker, 1997; Mountrakis ve ark, 2010).
38 Şekil 2: Metatarsal kemiklerinden alınan metrik ölçüm noktaları (Robling ve Ubelaker, 1997[yazar tarafından ekleme yapılmıştır])
39 Şekil 3: Metatarsal kemiklerinden alınan metrik ölçüm noktaları (Marci,2010[yazar tarafından ekleme yapılmıştır])
Dilkaya popülâsyonu üzerinde analizi yapılan metacarpal ve metatarsal verileri SPSS 24 programına işlenmiştir. Standart tanımlayıcı istatistikler “t testi” ve diskriminant fonksiyon analizleri bu program aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Standart tanımlayıcı istatistiklerden yararlanılarak sağ ve sol, kadın ve erkek kemikleri karşılaştırılmıştır.
Dilkaya Orta Çağ iskeletlerinde diskriminant fonksiyon analizi çalışmaları toplam 40 farklı tabloda gösterilmiştir. Bu tablolar incelendiğinde, Diskriminant fonksiyon skoru (y), alınan ölçünün kendi kat sayısı ile çarpılıp, sabit sayı ile toplanması ile elde edilmiştir. Çıkan sonuç kesişme noktasından küçükse kadın’ı büyükse erkek’i temsil eder.
Ö çü Ö çü ü ı ı ı
40 Yapılan analizlerde, mevcut cinsiyet tayini sonuçlarının doğruluk oranı erkek, kadın ve genel doğruluk oranı olarak 3 farklı kategori şeklinde tablolarda verilmiştir.
41 3. BÖLÜM: BULGULAR VE DEĞERLENDİRME
3.1. Metacarpal Kemiklerinde Ortalama, Standart Sapma ve t Testi