Türk Kamu Yönetiminde Stratejik Planlamanın Gelişim Süreci ve Stratejik

Ülkemizde stratejik planlama yaklaşımı dünya genelinde yaygın olarak görülen eğilimlerle paralel şekilde ilerlemiştir. Şöyle ki, idari ve mali yapının tesisinde orta ve uzun vadeli bakış açısının oluşması, çıktı yerine sonuca ağırlık verilmeye başlanması, performansın dikkate alınması ve hesap verme sorumluluğunun bir gereklilik olarak ortaya çıkması ile birlikte stratejik planlama yaklaşımı önemli bir araç olarak gündeme gelmiştir (Yılmaz, 2003:76-77). Genç (2009:202)’e göre ise Türkiye’de stratejik planlamanın, kamu idarelerinin yönetim kapasitesinin artırılması, vizyon ve misyona göre hareket edilmesinin sağlanması ve mevcut durum analizi yapılması yoluyla uzun vadeli bakış açısının yerleşmesine katkıda bulunulması anlamında mevcut planlama anlayışına yeni bir boyut kazandırdığı düşünülmektedir.

Bununla birlikte, stratejik bakış açısında uzun vadeli bir perspektifin olmamasının kamu kaynaklarının etkinsiz kullanılmasına yol açtığı böylece de bütçe açığı ve halkın taleplerine yeterince karşılık verilememesi durumlarıyla karşılaşıldığı görülmektedir (Küçüktığlı ve Aydın, 2017:485). Bu kapsamda Türk kamu mali yönetim sisteminde, bahsi geçen açıkların kapatılması, kamu kaynaklarının daha verimli kullanılması, idarelerin bütçe hazırlık süreçlerinin etkinleştirilmesi ile daha programlı bir yönetim anlayışı sağlanması amacıyla stratejik planlamaya önem verilmeye başlanmıştır (Arcagök ve Erüz, 2006:48).

Planlama sisteminin yapı taşlarının oluşturulması 1960 yılı ve sonrasında “planlı kalkınma ana stratejisi” kapsamında yeni düzenlemelerin getirilmesiyle söz konusu olmuştur. Dolayısıyla kamu yönetiminde sorunların çözülmesi ve yönetimin gelişmesine

108 fayda sağlanabilmesi amacıyla birçok çalışma yapılmış ve bu sistemin merkezine mülga DPT getirilmiştir (Bircan, 2003:420). Stratejik planlama hazırlıkları, ülkemizde 2000’li yıllara gelinceye dek genel olarak beş yıllık kalkınma planlarının hazırlanması, projeler geliştirilmesi, yeniden yapılanmaya yönelik çalışmalar yapılması gibi faaliyetler şeklinde yürütülmüştür. Bu çerçevede mülga Kalkınma Bakanlığınca “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı” hazırlık çalışmalarında yol gösterici olması amacıyla 2000 yılında düzenlenen “Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi ve Yeniden Yapılandırılması Özel İhtisas Komisyonu Raporu” kamu kesiminde stratejik yönetimin ele alındığı ilk resmi belge olarak bilinmektedir. Söz konusu bu belge, kamu yönetimi reformu kapsamında plan döneminde kamu idarelerinde stratejik plan hazırlanmasına ilişkin önerileri ile ön plana çıkmıştır (Kalkınma Bakanlığı Kamuda Stratejik Yönetim Çalışma Grubu Raporu, 2015:4).

Türkiye’de kamu sektöründe stratejik planlama uygulamasına geçişin temelleri, orta vadeli reform programlarının desteklenmesi için 2001 yılında Dünya Bankası ile imzalanan “1. Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredi Anlaşması (Programmatic Financial and Public Sector Adjustment Loan- PFPSAL-1)” ile atılmıştır.

PFPSAL kapsamında, Türkiye’de finans ve kamu sektörlerinde ileri dönemlerde gerçekleştirilecek politikalar, kredi ön koşulları ile taahhütler bulunmaktadır. Söz konusu taahhütler; “makroekonomik çerçeve, bankacılık reformu ve kamu sektörü reformu”

şeklinde sıralanabilir. Kamu sektörü reformu çerçevesinde de “Kamu Harcama Yönetimi:

Bütçe Reformu” öngörülmekte olup kamu idarelerinde politika belirlemeye öncelik verilmesi ve stratejik planlama uygulamasının başlatılması bu reformun önemli bir adımını oluşturmaktadır (Yılmaz, 2003:76-77). Bunun yanı sıra, 2003 yılında 5018 sayılı KMYKK’nın kabul edilmesi ve 2005 yılı itibarıyla yürürlüğe girmesi sonucunda ülkemizde tüm kamu kamu kurumlarında bir zorunluluk olarak stratejik plan hazırlanması çalışmaları başlatılmıştır. Ayrıca, Yüksek Planlama Kurulu kararı ile kabul

109 edilen “AB Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı (2003)”

beraberinde kamu yönetiminde stratejik planlamayı, toplam kalite yönetimini, mali kontrolü ve performans denetimini gerçekleştirme zorunluluğu getirmiştir (Aşgın, 2006:9).

Yukarıda bahsedilen düzenlemelerin yanı sıra 2003 yılında Yüksek Planlama Kurulunca “2004 yılı Programı ve Mali Yılı Bütçesi Makro Çerçeve Kararı” yayımlanmış ve Türk kamu yönetiminde stratejik planlama ve performans bütçe çalışmaları pilot uygulamalarla başlatılmıştır. Bu amaçla, sekiz kamu kurumunu kapsayacak şekilde yürütülen stratejik planlama pilot uygulamaları 2006 yılında tamamlanmıştır (Kalkınma Bakanlığı Kamuda Stratejik Yönetim Çalışma Grubu Raporu, 2015:5). Bu kuruluşlar;

“Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Türkiye İstatistik Kurumu, Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Hacettepe Üniversitesi, Denizli Valiliği İl Özel İdaresi, İller Bankası Genel Müdürlüğü, Kayseri Büyükşehir Belediyesi”

olarak belirlenmiştir.

Öte yandan, Türk kamu yönetiminde stratejik planlamaya yönelik yapılan çalışmalar kapsamında kamu idarelerine stratejik planlama sürecinde yardımcı olunması ve rehberlik edilmesi amacıyla 2003 yılında DPT tarafından, “Stratejik Planlama Kılavuzu” çıkarılmıştır. Bu kılavuzda büyük oranda, Amerika’nın stratejik planlamayı federal kurumlara şart koştuğu “Yönetim Performansı ve Sonuçları Yasası”sı esas alınmaktadır (Erkan, 2008:78). Stratejik planlama anlayışının kamu kurumlarında yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla yürütülen çalışmalardan biri de kamu idarelerinde stratejik plan hazırlıklarının koordinasyonunun yürütülmesi için “5436 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”la idarelerde “Strateji Geliştirme Birimleri (SGB)”nin kurulması ve teşkilat yapılarının değiştirilmesine ilişkin düzenlemelerin gerçekleştirilmesidir. Ayrıca, stratejik plan hazırlaması gereken kamu

110 idarelerinin ve stratejik planlama sürecinde uyulacak takvimin belirlenmesi ile stratejik planların kalkınma planı ile ilişkilendirilmesi yönünde usul ve esaslar tespit edilmesi için 2006 yılında “Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” yayımlanmıştır. Ancak bahsi geçen Yönetmelik daha sonra aynı adla 26.02.2018 tarihinde çıkarılan yeni Yönetmeliğin yürürlüğe konulmasıyla geçerliliğini yitirmiştir.

Son yıllarda ülkemizde Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçilmesiyle birlikte getirilen düzenlemelerden biri olan “13 numaralı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” ile stratejik planlamaya yönelik konular “Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı”nın görev alanına girmiştir. Söz konusu Kararnamenin 26/A maddesindeki; “Başkanlığın görev alanına giren konulara ilişkin olmak kaydıyla mevzuatta mülga Kalkınma Bakanlığına yapılan atıflar Strateji ve Bütçe Başkanlığına yapılmış sayılır.” hükmü doğrultusunda bu çalışmada “Kalkınma Bakanlığı” olarak belirtilen kısımların “Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı”

olarak anlaşılması gerekmektedir. Ayrıca son değişiklikler ile Maliye Bakanlığı ve Hazine Müsteşarlığı birleştirildiğinden “Maliye Bakanlığı”na ait olan kısımlar “Hazine ve Maliye Bakanlığı”nın görev alanına dâhil edilmiştir (Çetin, 2018:45).

3.3.2. Stratejik Planlama Uygulamalarının Türk Kamu Sektörüne