B. TARİH
3. Türk İdaresinden Sonra Denizli
Türkler, ilk defa 1070'li yıllarda Denizli önlerinde görünmüşler ve takip eden yıllarda Denizli çevresi Kutalmışoğlu Süleyman'ın maiyetindeki beyler eliyle fethedilmiştir. Bu itibarla Denizli ilk defa yirmi yıl kadar Türkler'in elinde kaldıktan sonra Bizanslıların eline geçmiştir130. Ancak Anadolu Selçuklu sultanı 1102'de buraları
tekrar fethetmiş ve Denizli yöresi tekrar Türklerin eline geçmiştir. Bunun üzerine Bizans Kralı Alexis Komnenos komutanlarından Philocal'ı buraları geri almakla görevlendirmiştir. Philocal, Türkler üzerine giderek büyük zulüm ve vahşet yapmıştır. Bu zulüm ve vahşet Türkler üzerinde büyük tesirler bırakmış ve Çukurova bölgesinde bulunan Atabeğ Hasan 24.000 kişilik ordusuyla, 1109 yılında buraya gelmiş ve bölgeyi İzmir'e kadar fethetmiştir. Bundan sonra Laodikya Türklerin ileri ve önemli bir garnizonu olmuştur. Burada Alpkara yönetimindeki kuvvetler sık sık Bizans 126 Göst. Yer 127 Göst. Yer 128 Göst. Yer 129 Göst. Yer 130 BAYKARA, a.g.e, s.13
topraklarına akınlarda bulunmuştur131. 1119 yılında Bizans İmparatoru Yuannis
Komnenos Laodikya'da bulunan Selçuklu kumandanı Alpkara'nın üzerine yürümüştür. Yanında 800 civarında asker bulunan Alpkara geri çekilmiş ve Denizli tekrar Bizanslılar'a geçmiştir132.
I. Haçlı Seferini Eskişehir yoluyla yapan Haçlı Kuvvetleri burada büyük kayıplara uğradıklarından II. Haçlı Seferini sahilden yapmayı planlamışlardır. Çünkü Anadolu'yu aşan yollardan sadece Laodikya'dan geçeni Bizanslılar'ın kontrolünde idi. Buradan Antalya'ya geçmeyi planlayan haçlılar Kazıkbeli Geçidi'nde Türkler'in saldırısına uğramışlar ve büyük kayıplar vermişlerdir133.
Bizans İmparatoru Manuel Kommenos 1176 yılında Selçuklu ordusuyla Miryakefolon Geçidi'nde yaptığı savaşı kaybetmiştir. Bu savaşı kazanan Selçuklular Bizansın askeri gücünü kırmıştır. Bu savaştan sonra Türk hakimiyeti Denizli vilayetinin doğu kısımlarına yerleşmeye başlamıştır134. Öyleki 1190 yılında III. Haçlı Seferi'nde
Denizli'den geçen haçlılar, Türkmenlerin saldırısına uğramıştır. Öte yandan Selçuklu sultanlarından Gıyaseddin Keyhüsrev Antalya'yı almak için öncelikle çevresinin alınması gerekliliğinden dolayı 1196'da Denizli yöresini tekrar fethetmiştir. Bu fetih sırasında Selçuklu tümen komutanlarından Server Gazi ve Mehmed Gazi burada şehit düşmüşlerdir135.
IV. Haçlı Seferi sonunda Haçlılar'ın İstanbul'u zaptı Bizans ülkesinde bazı yeni teşekküllerin doğmasına ve Bizans merkezinin Anadolu'ya geçmesine sebep olmuştur. Türkler'in de denize doğru fetih istikametinde yeni bir devlet kurma teşebbüsleri Bizans ile Türkler'i tekrar karşı karşıya getirmiştir. Alaşehir civarında yapılan savaş sonunda Gıyaseddin Keyhüsrev şehit olmuş ve Türk ordusu yenilmiştir.Ancak Bizans ordusunun da daha ileriye gidecek gücü kalmamıştır. Kaynakların 1211'de gerçekleştiğini zikrettiği bu savaştan sonra Türkler'le Bizanslılar 1261 yılına kadar sürecek bir barış dönemine
131 BAYKARA, a.g.e, s.14
132 BAYKARA, “Denizli” T.D.V.İ.A, Cilt-9, s.156 133 BAYKARA, a.g.e, s.15-19
134 BAYKARA, a.g.e, s.20-23 135 BAYKARA, a.g.e, s.23-25
girmişlerdir136. Bu barış döneminde Menderes'in kuzeyden güneye inen hattı sınır
olmuş, Tavas yöresi Türkler'de kalmıştır137.
13. yy'lın başlarından itibaren Denizli toprakları Selçuklu Devleti’nin "Uc"unun güneybatı kanadını teşkil eder hale gelmiş ve yöre Türkmen topluluklarıyla dolmaya başlamıştır. Ancak Anadolu Selçuklu Devleti 1243 yılında Kösedağ'da Moğollar'a yenilince tüm Anadolu'da olduğu gibi Denizli yöresi de Moğol hakimiyetine girmiştir. Yöredeki Türkmenler Moğol hükümdarı Hülagü'ye itaat edeceklerini bildirmişlerdir. Hülagü'de bölgeye bir "şahne" göndermiştir. Böylelikle bölgede ilk Türk beyliği kurulmuştur138. Ancak bölgedeki Türkmen grupların lideri Mehmed Bey ve
yardımcıları İlyas, Ali, Sevinç ve Salur Beyler'in Selçuklular'a karşı menfi tutumu, zayıf bir Selçuklu Devleti yaşatmak isteyen Moğollarca hoş karşılanmamıştır. Bu sebeple Moğollar bu Türkmen grubuna saldırmışlar ve liderleri Mehmed Bey'in yerine Ali Bey'i başa geçirecek bütün "uc" bölgesini Selçuklu'ya, dolayısıyla Moğol (İlhanlı) hakimiyetine sokmuşlardır139.
Bundan sonra Denizli'nin merkez olduğu "uc" Kütahya ve Akşehir taraflarında katılarak 1265'den önce Selçuklu veziri Sahip Fahrettin Ali'nin iki oğlu Taceddin Hasan ve Nasreddin Hüseyin'e verilmiştir. Ancak tayin yoluyla gelen bu kişilerin hakimiyeti resmiyette kalmış, asıl hakimiyet Türkmen beylerinde olmuştur140. Selçuklu Devleti'nin
gücü azaldıkça da bu durum daha da belirginleşmiş ve bölgede Kütahya yöresinde kurulan Germiyanlılar'ın nüfuzu artmıştır. 1276 yılında da Germiyanlılar bölgeyi ele geçirmişler ve bölgenin yönetimini kendi ailelerine mensup Ali Bey'e vermişlerdir. Ali Bey'den sonra da yönetime Badr-al Din Murad geçmiştir. Ancak Murad Bey 1289'da Selçuklularla yaptığı bir savaşta şehit düşünce bölge tekrar Sahip Ata Oğulları'na geçmiştir. Germiyanlılar bu durum karşısında suskun kalmamışlar ve kısa bir süre sonra yöreyi tekrar ele geçirmişlerdir141. Bundan sonra Denizli yöresi 1368 yılına kadar
Germiyanlı hanedanından gelen Ali Bey'in oğullarında kalmıştır. İnançoğulları Beyliği olarak adlandırılan bu beylik bugünkü Denizli'nin kurulduğu düzlük üzerinde kurulmuş
136 BAYKARA, a.g.e, s.25-27 137 BAYKARA, a.g.e, s.156 138 BAYKARA, a.g.e, s.28-31 139 BAYKARA, a.g.e, s.32-33 140 BAYKARA, a.g.e, s.33
ve topraklarının alanı 8000 km2'yi geçmemiştir142. Beyliğin kurucusu olan Sücaeddin
İnanç Mehmed Bey İlhanlılar'ın Anadolu valisi Timurtaş'a savaşmadan itaat etmiştir. Hatta Timurtaş'ın Anadolu'dan çekilmesinden sonra da vergi verilmeye devam edilmiştir. İnanç Bey'den sonra beyliğin başına Murat Aslan Bey, daha sonra da İshak Bey geçmiştir. İshak Bey 1391 yılında daha hayatta iken Osmanıl Sulatnı Yıldırım Beyazid'a tabi olmuştur. Ancak Timur'un Yıldırım Beyazıd'ı Ankara Savaşı (1402)'nda yenmesinden sonra Timur Denizli'ye gelmiş ve bölgenin yönetimini tekrar Germiyanlılar'a vermiştir. Ancak Germiyanlılar'ın hakimiyeti de 1411 yılında Karamanoğulları'nın yöreyi almasıyla son bulmuştur. Osmanlılar bölgeyi 1429'da tekrar ele geçirmişlerdir143.