2.1.8.1. Türkiye’de Eğitim Programları ve Değerler Eğitimi
Eğitimin amacı, okulun varlık nedeni, yetiştirilmesi istenen insan profilini belirlemek ve hazırlanan program doğrultusunda eğitimciler tarafından bu profile uygun
bireyler yetiştirmektir. Yeni bir eğitim ve okul vizyonunun çizilebilmesi için eğitimin amacı ve okulun varlık nedeni yanında, eğitim sisteminin ve okulların yapısı konusundaki inançların, değerlerin de ortaya konması gerekmektedir (Özden,1999, 54). Eğitim sistemi yapı ve işleyiş olarak bilgi toplumu, küreselleşme, insan hakları gibi yeni değerler doğrultusunda varlık gerekçesini sürdürebilecek yeni amaçlar belirlemek ve yeni yüzyılda işlevsel olmanın yollarını aramak zorundadır.
Değer kavramı bilimsel bilgi gibi değişikliğe uğramaya açık olmamalıdır. Değer kavramı geliştirilebilir ve aktifleştirilebilir olmalıdır. Eğitim programları hazırlanırken geleneksel ve yeni değerler göz önüne alınarak yeni oluşumlara destek olması açısından değerlendirilir. Bu programların temelinde insan etmeni yer aldığına göre atılacak her adımda onun sorgusu önemlidir. Her ülke kendi kültürel anlayışlarını dikkate alarak küresel alanda düzeni bozmayacak eğitim programları geliştirmektedir. Türkiye’de 1923 yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesi ile pek çok alanda yenilikler yapıldığı gibi eğitim alanında da düzenleme ve yenilikler yapılmıştır. Değerlerle ilgili çalışmaların yansımaları ülkemizde özellikle altmışlı ve yetmişli yıllarda görülmeye başlanmıştır. Değer yaklaşımının duyuşsal eğitimde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir (Bacanlı, 2002). Günümüze kadar birçok farklı programlar uygulanmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı’nın hazırladığı son ilköğretim programında da çeşitli alanlarda yenilik ve değişikliklere gidilmiştir. Şu anda 2004 - 2005 eğitim öğretim döneminde hayata geçirilen ilköğretim programı kullanılmaktadır. Bu programa göre belli bir tutum, davranış ve düşünceyi benimsemek ve uymak söz konusudur. Ayrıca programın yenilenmesini gerektiren maddeler arasında şunlar bulunmaktadır:
1. Ekonomiye ve demokrasiye duyarlı bir eğitim ihtiyacı,
2. Bireysel ve küresel değerlerin ulusal değerleri de dikkate alarak geliştirilmesi ihtiyacı (www.meb.gov.tr).
Ayrıca ilköğretim programının yenilenmesinde;
1. Milli kimlik merkeze alınarak, evrensel değerlerin benimsenmesinin sağlanması,
2. Öğrencilerimizin örf ve adetlerimiz çerçevesinde ruhsal, ahlaki, sosyal ve kültürel yönden gelişmesinin sağlanması,
3. Öğrencilerin, haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren demokratik bireyler olarak yetişmeleri,
4. Toplumsal sorunlara karşı duyarlılığın ön plana çıkarılması anlayış ve ilkeleri esas alınmıştır (www.meb.gov.tr).
Temel değerlerin kazandırılması amacı, Türk Milli Eğitim Temel Kanunu ve ders programlarının amaçları incelendiğinde de açıkça görülür. Temel Kanunun başlangıcında milli eğitimin amaçları sayılırken ahlaki, manevi değerleri benimseyen, beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere sahip kişiler yetiştirmekten bahsedilmektedir (Ekşi, 2003). Türk Mili Eğitimi aşağıdaki değerleri öğrencilere kazandırmayı hedeflemektedir.
• Yurt sevgisi
• Yurda hizmet etmenin gerekliliğine inanma
• Bayrağa saygı
• Türk milletini yücelten Türk büyüklerine saygı duyma
• Türk milletini yücelten Türk büyüklerine değer verme
• Tarihi eserleri korumanın gerekliliğine inanma
• Tarihi eserleri sevme
• Türk milletinin ahlaki değerlerini benimseme
• Türk milletinin insani değerlerini sevme (misafirperverlik, imece v.b.). • Toplum menfaatlerini üstün tutma • Ailenin önemini benimseme
• Aile bireyleri arasında sevgi
• Aile bireyleri arasında hoşgörü olması gerektiğine inanma
• Ailede demokratik iş bölümüne inanma
• Ailenin zor şartlarına katlanması gerektiğine inanma
• Kendi isteklerini ailenin şartlarına uydurması gerektiğine inanma
• Geleneklere saygı
• Öğrenme merakına önem verme • Bilginleri takdir etme
• Sanatçıları takdir etme
• Bilginlerin eserlerine değer verme • Bilimin önemine inanma
• Bilimsel düşünceyi üstün tutma • Teknolojiye hayatında yer verme
• İnsanlığa hizmet etmiş bilginlere değer verme
• Araştırıcı olmayı tercih etme • Resim yapmayı tercih etme • Müzik yapmayı tercih etme
• Doğanın güzelliklerine hayatında yer verme
• Sağlık ve temizlik alışkanlığına hayatında yer verme
• Çevresindeki canlı varlıklara değer verme
• Çevresindeki cansız varlıklara değer verme
• Okuma alışkanlığına önem verme
• Evde, okulda, çevrede sorumluluklarını bilme
• Grup çoğunluğunun kararına değer verme
• Toplum hayatı adına iş ve meslek sahibi olmanın gerekliliğine önem verme
• Kanunlar karşısında eşit olduğuna inanma
• Tutumlu olmayı savurganlığa tercih etme
• Yurtta Sulh Cihanda Sulh ilkesine önem verme (Sezer, 2005).
Toplumsal temeller başlığı altında toplumun vazgeçilemez değerleri arasında alçakgönüllülük, ağırbaşlılık, anlayışlık, adillik, dürüstlük, girişkenlik, iyimserlik, sabır, sadakat, sadelik, sevecenlik, hoşgörü, tutumluluk, güven ve görev sorumluluğu bilinci yer almaktadır. Bunun yanı sıra hazırlanan yeni program milli, ahlaki ve manevi değerleri de belirlemiştir. Bunlar: Barışseverlik, fedakârlık, vatanseverlik, hayırseverlik, misafirperverlik, merhamet, haysiyetine ve özgürlüğüne düşkünlük, kahramanlık gibi değerlerdir. Belirlenen bu değerler ile sosyal duyarlılığın gelişmesi hedeflenmektedir (www.meb.gov.tr).
Buna bağlı olarak Kasım 2006’da düzenlenen 17. Milli Eğitim Şurasında “Eğitimle ilgili model arayışlarında, alışılmış neden-sonuç ilişkilerini ileri sürerek yapılan değerlendirmeler eğitim adına çözümler üretmeyi engellemektedir. Eğitimin niteliğiyle ve niceliğiyle ilgili sürdürülebilir iyileştirmeleri sağlamak istiyorsak basit neden sonuç ilişkilerinin dışına çıkmak zorundayız. Şûrada alınan kararları da bu şekilde değerlendirmemizde yarar vardır.” kararı alınmıştır. Bunun yanı sıra alınan bir diğer karar da: “88- Eğitim politikalarının oluşturulması ve uygulanmasında kurumlar arası eş güdüm ve iş birliği sağlanmalı; bu yaklaşımda kısa vadeli politik ve ideolojik
tutumlar yerine, ulusal ve evrensel temel değerler dikkate alınmalıdır.” şeklindedir (www.meb.gov.tr).
Bu değerlerin öğretimi aşamasında dikkate alınacak nokta ise farklı değer öğretimi yaklaşımlarının olmasıdır. Farklı yaklaşımların gündeme gelmesi değer öğretiminde geleneksel telkin yönteminin etkisizleşmesini beraberinde getirmiştir. Değerlerin etkili bir şekilde içselleştirilmesini isteyen öğretmenler, değerlerin yaşandığı bir sınıf ortamı yaratmalı, öğrencilere model olmalı ve onların değerlerinin farkına varmasını ve açıklamasını sağlayacak etkinlikler hazırlamalıdır. İnsani değerler, eğitimi programı olarak çocukların doğruyu yanlıştan ayırt edebilmelerini, ahlaki değerlerini öğrenebilmelerini ve ileride iyi vatandaşlar olabilmelerini sağlayan bir araç sunmakla bazı değişiklikler yapmayı amaçlayan ve İngiltere’de June Outon tarafından geliştiren bir programdır. Program Türkiye’de de uygulanmakta olup özel veya devlet okullarınca benimsenebilecek niteliktedir. Dünya genelinde ülkelerin hazırladıkları eğitim programlarında değerlerin öğretilmesi farklı yaklaşımlarla yapılmıştır. Bu yaklaşımların bir kısmı değerlerin doğrudan öğretimine, bir kısmı da akıl yürütme, sorgulama ve yansıtıcı düşünme süreçlerine ağırlık vererek değerlerin bir düşünme ve karar verme süreci olarak kazanımına yöneliktir (Doğanay, 2006).
2.1.9. Değerlerin Öğretim Süreci