Türk Borçlar Kanunu'nun Genel İşlem Koşulları Hükümlerinin Değişiklik

Türk Borçlar Kanunu'na göre; "genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken

düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir" (m. 20/1). Genel

işlem koşullarının geçerlilik şartları, yorumu, içerik denetimi ve yaptırımları aynı Kanun'un 20 ila 25. maddeleri arasında düzenlenmiştir. İşveren tarafından tek yanlı olarak önceden hazırlanan, genel ve soyut kuralları içeren düzenlemelere veya işverenin tek yanlı davranışları ile oluşturduğu işyeri uygulamalarına ise genel iş koşulu adı verilmektedir. Bir başka anlatımla genel işlem koşullarının iş hukukundaki yansımasına genel iş koşulları denmektedir.347

Özellikle ülkemizin gerçekleri göz önüne alındığında, işçilerin iş ilişkisi kurulmadan evvel çoğunlukla çalışma koşullarını müzakere etme kudretinde veya bilincinde olmadıkları bilinmektedir.348

Dolayısıyla işçi ile işveren arasındaki iş sözleşmesi, işyeri yönetmeliği veya işyeri uygulamalarının genel iş koşulu olarak kabul edilip edilemeyeceği ile bunun kabulü halinde Türk Borçlar Kanunu'nun genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerinin tatbik edilip edilmeyeceği meselesi önem arz etmektedir.349 Meselenin konumuz açısından önemi ise, değişiklik kayıtlarının denetiminde, genel işlem koşulları hükümlerinin dikkate alınıp alınmayacağıdır.

346 _{Bu konuda tekrar bkz.: 2. Bölüm, II, A, 1,a kısmındaki açıklamalar.} 347

Civan, s. 47; aynı yazar, "Geçerliliği ve Denetimi", s. 784; Güzel/Ugan Çatalkaya, "Dürüstlük Kuralının İşlevi", s. 48; Süzek, Sarper: "Yeni Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde Genel İş Koşulları", Sicil İHD, S. 24, İstanbul 2011, s. 5 (Çerçeve); Ertürk, Şükran: "Genel İş Koşulları ve Genel İş Koşullarının Denetlenmesi", Prof. Dr. M. Polat Soyer'e Armağan, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı, İzmir 2013, s. 81, 89 (Denetlenmesi); Yıldız, "Koşullar ve Denetim", s. 11; Manav, "Geçerliliği Sorunu", s. 142.

348 _{Baycık, s. 197.}

349 _{Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz: Civan, s. 1 vd.; aynı yazar, "Geçerliliği ve Denetimi", s. 781 vd.;} Süzek, s. 68 vd.; Ertürk, "Denetlenmesi", s. 81 vd; Yıldız, "Koşullar ve Denetim", s. 9 vd., Yazar, işyeri uygulamalarına TBK'nın genel işlem koşulları hükümlerinin tatbik edilemeyeceğini savunmakta, buna gerekçe olarak da işyeri uygulamalarının yazılı olmamasını, keza işçi aleyhine değil lehine menfaatlerden oluşmasını göstermektedir.

81

Bir genel iş koşulundan söz edilebilmesi için; sözleşme kurulmadan evvel hazırlanması, genel ve soyut nitelikte olması, sadece sözleşme veya işyeri yönetmeliğine taraf olan işçi için değil, başka işçiler için de kullanılma amacıyla düzenlenmesi ve işçiye açıkça sunulmaksızın ve onunla müzakere edilmeksizin kabul ettirilmesi gerekir.350

O halde sayılan özelliklerden birini taşımayan sözleşme hükmü -dolayısıyla değişiklik kaydı- genel iş koşulu niteliği taşımayacak351

, bunun neticesinde de TBK'nın Genel İşlem Koşulları'na ilişkin hükümlerinin dikkate alınıp alınmayacağı konusu bir önem arz etmeyecektir.

Genel iş koşulunun varlığının kabulü durumunda, değişiklik kaydının geçerliliği bakımından TBK'nın Genel İşlem Koşulları'na ilişkin hükümlerinin ve bu doğrultuda "Genel işlem koşullarının bulunduğu bir sözleşmede veya ayrı bir sözleşmede yer alan

ve düzenleyene tek yanlı olarak karşı taraf aleyhine genel işlem koşulları içeren sözleşmenin bir hükmünü değiştirme ya da yeni düzenleme getirme yetkisi veren kayıtlar yazılmamış sayılır" yönündeki 24. madde düzenlemesinin dikkate alınıp alınmayacağı

konusu ise tartışmalıdır.

Öğretide bir görüş; genel iş koşulu kapsamında değerlendirilecek değişiklik kayıtlarının varlığı halinde bunların yazılmamış sayılması gerektiğini savunurken352

, aksi yöndeki görüşler ise farklılık arz etmektedir. Örneğin öğretide Alp; TBK'nın genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerinin, iş hukukunun sürekli borç ilişkisi doğuran, değişim ihtiyacı ve esneklik içeren karakterine aşırı müdahale niteliği taşıyacağını bu sebeple değişiklik kayıtlarının denetiminde dikkate alınmayacağını savunurken353

, bir diğer görüşte ise, TBK'nın 24. maddesi hükmünün iş hukukunun özelliklerine aykırı olduğu için uygulanamayacağı, fakat genel işlem koşullarına ilişkin düzenlemelerinin tümüyle dışlanamayacağı, bu sebeple değişiklik kayıtlarının denetimi bakımından TBK'nın 25. maddesinin uygulanabileceği ileri sürülmektedir.354

350

Civan, s. 49 vd; Baycık, s. 196-197;Süzek, s. 64-65. 351 _{Baycık, s. 197 ve dn. 689'daki yazarlar.}

352 _{Mollamahmutoğlu/Astarlı/Baysal, s. 392; Yıldız, Sözleşmesel Kayıtlar, s. 131; Yıldız, "Koşullar ve} Denetim", s. 29; Süzek, s. 667; karş. Ertürk, "Denetlenmesi", s. 104.

353 _{Alp, s. 306-307.}

354 _{Baycık, s. 214-215; Civan, s. 133-134; TBK m.24'ün iş hukuku uygulamasında sorunlar}

doğurabileceği dolayısıyla TBK'da bu konuyla ilgili daha ayrıntılı düzenlemeler yapılabileceği konusunda görüşler için bkz:Manav, "Geçerliliği Sorunu", s. 150.

82

Yargıtay İş Hukuku Daireleri'nin ise değişiklik kayıtlarının denetiminde TBK'nın genel işlem koşullarına ilişkin hükümlerini dikkate aldığı görülmektedir. Bu kapsamda Yargıtay 9. Hukuk Dairesi; Kocaeli iline bağlı Derince ilçesinde bölge asistanı olarak çalışan işçinin işyerinin, aynı ile bağlı Gebze ilçesine nakledilmesi üzerine davacı işçi tarafından yapılan fesih muamelesini haklı bulmuş, davalının işyeri nakline ilişkin değişiklik kaydı bulunduğu yönündeki savunmasına ise, "(...) Taraflar arasında geçerli olan iş sözleşmesinde ülke dahilinde başka illerde dahi çalışmanın kabul edildiğine dair hüküm bulunmakta ise de, bu hüküm Borçlar Kanunu'nun 20 vd. maddeleri uyarınca genel işlem koşulları ile ilgili hükümlere göre geçersizdir" demek suretiyle itibar etmemiştir.355

Konuyla ilgili Yargıtay 22. Hukuk Dairesi'nin incelemesine konu uyuşmazlık ve Daire'nin bozma gerekçesi de dikkat çekmektedir. Karara konu olayda davalı işveren, davacı işçiyi Ağrı'daki işyerine nakletme kararı almış, fakat işçinin bu karara muvafakat etmemesi üzerine iş sözleşmesi davalı işverence devamsızlık sebebiyle feshedilmiş, böylelikle uyuşmazlık işçi tarafından mahkemeye taşınmıştır. Dosyayı inceleyen Daire ise; " (...) Dosya içeriğine göre davacı ile yapılan iş sözleşmesinde yapılacak işin; '...İli

Merkez, merkez-köy ve bağlıları arıza bakım onarım işi olduğu işin de bu yerde yapılacağı düzenlenmiş, sözleşme taahhütnamesi 2. maddede ise işçi işverenin kendisinden talep etmesi halinde işverenin ...'nin herhangi bir işyerinde açacağı, herhangi bir konu ile ilgili işletmelerinde çalışmayı kabul ve taahhüt eder, işçinin bu sözleşmenin özellikle 2 numaralı bendine uymaması durumunda işverenin tazminat isteme hakkı doğacaktır' şeklinde düzenleme mevcuttur. Bu sözleşmeler boşluk doldurmalı olarak, genel işlem şartı teşkil edecek tarzda ve kapsamı çok geniş tutularak düzenlendiğinden bu şartların yazılmamış sayılacağı kabul edilmelidir. Bu durumda işverenin sözleşmenin esaslı unsurlarında değişiklik yaptığı ve aleyhe değişikliği kabul etmeyen davacının iş akdini haksız şekilde feshettiği anlaşılmaktadır." demek suretiyle

işyeri değişikliğine ilişkin kaydı, genel işlem şartı vurgusuyla geçersiz saymıştır.356

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi'nin değindiğimiz bu kararında TBK'nın genel işlem koşulu hükümlerine ilişkin direkt bir atfı bulunmuyor ise de, şart ve koşul sözcüklerinin esasen

355 _{Y. 9. HD, 02.03.2015, E. 2013/13487 K. 2015/8617, Kazancı İçtihat Bilgi Bankası.}

83

eş anlamlı olması357

ve daha da önemlisi karar metnindeki "yazılmamış sayılacağı" yönündeki ibarenin TBK'nın 24. maddesindeki ifade ile örtüşmesi itibariyle TBK'nın genel işlem koşulu hükümlerinin dikkate alındığı sonucu doğmaktadır.

II. YÖNETİM HAKKININ SINIRLANMASI