Ücret hiyerarşisinin en alt tabakasında yer alan ve emek sömürüsünü en ağır şartlarda yaşayan Suriyeli çocuklar bazen kendi çabalarıyla bazen de bir başkasının yardımıyla iş bulmaktadır. Suriyeli çocuk işçilerin iş bulmada kullandıkları kanallara baktığımızda %62’sinin işlerini kendi çabasıyla, geri kalan %38’nin başkasından yardım alarak bul- duğu gözlemlenmiştir. Çalışan çocukların %78’i daha önce başka bir işte çalıştığını dile getirmiştir. Çalıştıkları işyerinde 0-12 ay aralığında çalışıyo- rum diye cevap verenlerin oranı %98’dir. Bu veri- lerden hareketle, işyerlerinde çok fazla işçi giriş- çıkışlarının olduğunu söyleyebiliriz. Suriyeli çocuk- lar, karşılarına ücretlerin daha iyi olduğu bir iş fır- satı çıkınca ayrım yapmadan çalışmayı kabul ettik- lerine dair yorum getirebiliriz.
Yaptıkları işler ve aldıkları ücret
Suriyeli sığınmacı çocukların, ucuz ve uysal emek olmalarından kaynaklı neredeyse her iş ala- nında istihdam edildiğini önceki başlıklar altında vurgulamıştık. Yaptığımız araştırma da, görüşmeci- lerimizin yoğun olarak; hazır giyim ve ayakkabı satış mağazaları, tekstil üretim atölyeleri, çay ocak- ları, telefon tamircisi, berber ve çalışma koşulları- nın en ağır ve tehlikeli olduğu sanayi ve tarım sek- töründe çalıştıklarını söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra, bazı çocukların karton toplayarak, sokaklarda mendil satarak bazılarının ise pazar yerlerinde pazarcıların tezgâhlarının kurulması ve toplanma- sına yardım ederek kendi işlerini yaptıklarını da ekleyebiliriz.
Suriyeli çocuk işçilerin aldıkları ücreti inceledi- ğimizde; görüşmecilerin %50’si 50 TL’nin altında haftalık ücret almaktadır. Alınan en düşük ücret 20 TL, en yüksek ücret ise 120 TL olarak tespit edilmiştir. Görüşmecilerin ortalama aldıkları hafta- lık ücret 60,5 TL’dir. Belirtmek gerekir ki, 50 TL’nin altında ücret alan %50’lik dilimin ortalama haftalık ücreti 33 TL’ye tekabül etmektedir. Yine aynı dilimin ortalama günlük ücreti ise 5,5 TL’ye denk gelmektedir. Genel anlamda hesapladığımız- da ise bu oran günlük 10,8 TL’yi bulmaktadır. Çalışan bu çocukların tamamı yetişkinlerin yapa- cağı işi yapmaktadır. Çocukların istihdamının ter- cih edilmesininnde tercih edilmelerinin en temel sebeplerinden biri budur.
Tekstil atölyesi işleten bir işverenin bize söyle- dikleri bilinen bu gerçeği gözler önüne sermekte- dir. İşverenin “Bunca Hukuki yasaklara rağmen neden çocuk işçi çalıştırıyorsunuz?” sorumuza ver- miş olduğu cevap şu şekildedir: “Daha önceleri Türk işçilerden overlokçuya 200 TL haftalık, makina- cıya 250 TL haftalık veriyordum. Atölyemde, 3 over- lokçu ve 4 makinacı çalışmaktadır. Aylık olarak hepsi- nin maliyetini hesapladığınızda 6,400 TL yapmakta- dır. Şimdi ise bu işi 14-15 yaşındakiler de yapabiliyor, işi onlara öğretmek sadece bir ayımı aldı ve şu anda çok iyiler. Ve overlokçuya verdiğim ücret 50 TL, maki- nacıya verdiğim ücret ise 70 TL’dir. Bunu hesapladığı- mızda ise 1720 TL yapıyor. Bu hesaplamalara göre aylık 4500 TL’den fazla masraftan kurtulmuş oluyo- rum. Sadece ben çalıştırmıyorum herkes çalıştırıyor. Devlet ceza yazacaksa hepimize yazmalı. Buda imkân- sız. Biz de zamanında çalıştık ve kendi kazancımızı düşünmek zorundayız…”
Verilen bu cevaptan hareketle, işverenin önce- den de aylık maksimum 1000 TL’ye asgari ücretin altında ve kayıt dışı bir şekilde işçi çalıştırdığı görülmektedir. Dolayısıyla kârını maksimize etme- ye çalışan işverenlerin çocuk işçi çalıştırmamasını beklemek yerinde olmayacaktır. Bu nedenle ilgili devlet kurumlarının var olan mevzuatları kullana- rak çok yoğun bir denetim yapması, ihlâl edenleri ise sert yaptırımlarla cezalandırması gerekmekte- dir.
Çalışan çocukların %80’i günde 12 saat çalış- maktadır, geri kalan %20’si ise okula gidiyor olma- larından dolayı işe öğleden sonra gelmekte olup okula giden bu çocuklar hafta içi günde 7 saat,
cumartesi günleri ise 12 saat çalışmaktadır. Çalışan çocukların %88’i işe yürüyerek gidip gelmektedir. Ayrıca çalışanların %58’i yemek ihtiyaçlarını ken- dileri karşılamaktadır. Bir başka ifadeyle, görüşme- cilerin %58’i kendi yemeğini kendi evinden getir- mektedir. Çalışan çocukların tamamı ailesi istiyor diye çalışmaktadır. Aynı araştırma kapsamında çalışan çocuklara “Yaptığınız işi nasıl tanımlarsı- nız?” şeklinde sorular sorduk. Bu soruya, çocukla- rın %96’sı yaptığı işi “pis, yorucu, zor” şeklinde cevaplamış geri kalan %4’ü ise Türkçeyi öğrettiği gerekçesiyle “Öğretici” olarak cevaplamıştır. Bu soruların yanı sıra, işverenlerin çalışan çocuklara yönelik davranışlarını öğrenmek açısından “Patro- nunuz size nasıl davranıyor?” şeklinde bir soru sor- duk. Çocukların %52’si “Patron bizi azarlıyor, kızı- yor, dövüyor ve çok sert” şeklinde cevaplar aldık geri kalan %48’i ise, “Patron çok sevecen, bizimle şakalaşıyor, yardımcı oluyor” şeklinde cevaplamış- lardır.
İş dışındaki faaliyetleri
Çalışan çocukların iş saatleri dışında kendi gelişimleri açısından herhangi bir faaliyette bulu- nup bulunmadıklarını tespit etmek açısından “Sinemaya gidiyor musun? Kitap okuyor musun? Spor yapıyor musun? Televizyon izliyor musun? Arkadaşlarınla oyun oynuyor musun?” şeklinde sorular sorduk. Görüşmecilerin %50’si işten sonra çok yorgun oluyorum gerekçesiyle hayır hiçbirini yapamıyorum diye cevaplamıştır. %26’sı arkadaşla- rımla oynuyorum, %18’i ise televizyon izliyorum ve son olarak sadece %6’sı kitap okuyorum şeklinde cevaplar vermiştir. Ayrıca çocuklara “Ev işlerinde annenize yardım ediyor musunuz?” şeklinde soru- lar sorduk, görüşmecilerin %40’ı -kız çocukları yoğunlukta olmak üzere- bu soruyu evet, geri kalan %60’ı hayır olarak cevaplamıştır.
Alan araştırması bulgularında çalışan Suriyeli çocukların geleceğe yönelik beklentilerini öğrene- bilmek ve en çok neyi istediğini öğrenmek açısın- dan “Şu an ne isterdin, nerede olmayı ve ne yap- mayı hayal ederdin” sorusu sorulmuştur. Görüşme- cilerin çoğu işe gidiş ve dönüşlerde çok yoruluyor olmasından dolayı “bisikletim olsun isterdim” cevabını vermiş, tamamı ise Suriye’de olmak iste- diğini, büyük çoğunluğu ise okulunu ve arkadaşla- rını çok özlediğini dile getirmiştir.