Stres Yönetiminde Örgütsel YaklaĢımlar;

1.4.1.6. Dua ve ibadet

Dua, tarih boyunca gerilim ve stresle baĢ etmek için kullanılan bir yoldur. Duada okunan âyetler ve yerine getirilen dinsel ritüeller bireyin içsel huzura kavuĢmasını sağlamakta ve rahatlamasına yol açmaktadır (Pehlivan, 1995;7).

Yaradan‟ın sevgi ve adaletine olan inancımız sabırlı olmamızı sağlar. Dua ederken Yaradan‟ın güçlü olduğunu ve kendi güçsüzlüğümüzü kabul ederiz (Rowshan, 2000:46). O büyük güce sığınmak, bize güç ve cesaret verir.

Yapılan sayısız araĢtırmalar, dua etmenin bireyin bedeni üzerinde de faydalı etkileri olduğunu göstermiĢtir. Dua eden bireylerin, dua sırasında yüksek tansiyon ve nabız atıĢlarında düĢme olduğu tespit edilmiĢtir. Dua ederken üzüntümüz sükûnete dönüĢür (Rowshan, 2000:46).

1.4.1.7. Zaman yönetimi

Zaman yönetimi, ihtiyaç ve istekleri karĢılayabilecek Ģekilde zamanı kontrol altında tutabilmektir. Zaman yönetiminin dört ilkesi vardır. Birincisi; baĢarıya ulaĢmak için faaliyetleri günlük olarak listelemek, ikincisi âcil ve önemli faaliyetlere öncelik tanımak, üçüncüsü faaliyetleri öncelik sırasına göre programlamak, son olarak da baĢarıya ve amaca ulaĢana kadar çalıĢmaya devam etmek ( Vecchio, 1987:448-449, Robbins, 1989:516)

Bireysel stres yönetiminde kullanılan birçok tekniğin yanında, bireylerin kendi yaĢam deneyimlerinden esinlenerek uyguladığı yöntemler de vardır Bunlar, iĢ dıĢında sosyal destek ve aile bağlarının güçlü olması, boĢ zamanlarını değerlendirecek faaliyetler edinmek, tatil olanakları ve stresli bir iĢten daha az stresli bir iĢe geçiĢtir (Ertekin, 1993:97).

uyumsuzluk halleri oluĢur (FiĢek ve Piyal, 1991:66-69). ĠĢçi Sağlığı Ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğü‟nün 78. maddesine göre gürültülü iĢlerde çalıĢtırılacak iĢçilerin, iĢe alınırken genel sağlık muayenelerinin yapılması, özellikle sinir sistemi, kulak hastalığı, hipertansiyonu bulunanların bu iĢlere alınmamaları belirtilmiĢtir. Ayrıca bu yerlerde çalıĢan bireylerin periyodik olarak genel sağlık muayenelerinin yapılarak problemli olanların tedavilerinin yapılması veya iĢten çıkarılmaları sağlanmalıdır (Sabuncuoğlu ve Tüz 1998:41) Alınacak önlemler içerisinde kulak koruyucuları ve tamponların kullanılması, gürültü kaynakları arasına kalın keçe ya da kauçuk levhalar konularak titreĢimin sınırlandırılması gibi önlemler alınmalıdır (ErçoĢkun, 1984:218).

Aydınlanma hem erken yorulmaya hem de güdülenme üzerinde etkilidir ve strese neden olur (Aydın,2004:68). Aydınlanma açısından doğal güneĢ ıĢığından maksimum derece faydalanılmalıdır. Günde en az bir saat güneĢin altında geçirilmesi yararlıdır. ĠĢ yeri aydınlatılmasında güneĢ ıĢığından yararlanılmaya dikkat edilmelidir.

Zorunlu olarak yapay aydınlanma gereken yerlerde ise gün ıĢığına benzeyen tayflı lambalar kullanılmalıdır (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998:42).

Havadaki nem oranı, ısıyı olduğundan daha sıcak veya soğuk hissedilmesine ve solunumun zor yapılmasına neden olmaktadır. Havaya karıĢan koku ve gazların zehirlenmelere neden olduğu, bazı organların görevini yerine getirilmesini engelleyecek kadar büyük zararlara, hatta ölüme kadar götüren sonuçları olduğu görülmektedir (Eren, 2000:265-270)

1.4.2.2. ĠĢin zenginleĢtirilmesi

Örgütlerde stresi azaltmada kullanılacak bir yöntem de, yönetsel programlarla iĢin zenginleĢtirilmesi ve iĢ rotasyonu gibi iĢin yapılıĢ biçimini ve çalıĢanların baĢarı düzeylerini yükseltmeye çalıĢmaktır (Aydın, 2004:62)

ĠĢ ve görevlerin yeniden düzenlenmesi ile çalıĢanlara verilecek olan daha fazla sorumluluk, kararlara daha çok katılım, daha anlamlı iĢler, daha fazla özerklik ve geri bildirim sağlanarak stresin olumsuz etkileri azaltılabilinir (Vecchio, 1987:448).

ĠĢ zenginleĢtirme hem iĢin içerdiği unsurları (sorumluluk, tanınma, baĢarı fırsatı gibi) hem de iĢin özüne iliĢkin nitelik ve özellikleri (farklı beceriler, görevin kimliği, anlamlılığı, özerklik gibi) içerir. ZenginleĢtirilen ve farklılaĢtırılan görevler, rutin ve yapılandırılmıĢ iĢlere göre stres kaynaklarının azaltılmasını sağlayacaktır. ĠĢ zenginleĢtirilmesi yapılırken bireylerin yetenek ve özelliklerine dikkat edilmelidir.

GeliĢim hızı düĢük olan bireylerin zenginleĢtirilmiĢ bir iĢte, baĢarı ve baĢarısızlık düĢüncesi daha çok stres yaratabilir (Pehlivan, 1995:75)

ĠĢ zenginleĢtirme çoğunlukla çatıĢmalar neden olsa da, çalıĢanların bu yolla görevlerini daha iyi yapabildikleri, iĢlerinden doyum sağladıkları ve iĢlerine daha motive oldukları görülmüĢtür (Torrington ve Hall, 1987:360)

1.4.2.3. Örgütsel rollerin belirlenmesi

Bireysel stres kaynaklarının baĢında rol çatıĢması ve belirsizlikler gelmektedir.

Örgütsel rollerin belirsizliğini ve çatıĢmalarını ortadan kaldırarak bireyde var olan stres azaltılabilinir. Herkes tarafından anlaĢılan ve kabul edilen açık bir iĢ bölümü sistemi oluĢturulabilinir. Çok objektif ve adil bir performans değerlendirilmesi yapılmalı, eĢitlik ilkesine uyulmalıdır. Örgütsel yapı esnek duruma getirilmeli, daha az belirsizlik ve çatıĢma, daha iyi kiĢilerarası iliĢkiler geliĢtirilmelidir. Bilgi akıĢ sistemleri geliĢtirilerek rol belirsizliği azaltılmalı, gerekirse yeniden yapılanmaya ve örgütlenmeye gidilmelidir (Albrecht, 1988:294-297)

1.4.2.4. AĢırı veya az iĢ yüklerinin ortadan kaldırılması

AĢırı veya az iĢ yükü bireylerde, iĢ doyumsuzluğu, korku, sigara ve alkol kullanımında artıĢ, sinirli reaksiyonlar, yüksek tansiyon, yüksek kolestrol, koroner kalp hastalıklarına neden olur (Arıkanlı, 1998:17).

AĢırı iĢ yükü ile çalıĢan bireylere üstlerin ilgi göstermesi ve onlara makul oranda iĢ yüklemesi ve iĢ yükü dağıtımında adaletli olunması stresin yok edilmesinde önemli olacaktır. ĠĢ gerekleriyle, bireyin yetenekleri uyumlu bir düzeyde tutulabilmelidir.

Bireyin becerisi ile iĢin karmaĢıklığı uygun değilse ya da çok fazla veya az üretilebiliyorsa stres kaçınılmazdır (Ertekin, 1993:91).

1.4.2.5. ÇalıĢma saatlerinin düzenlenmesi

Bireylerin kurum ile bütünleĢmesini sağlamak ve sıkıcı bir ortamdan kurtarıp stresi azaltmak amacıyla asgari sayıda personelle en üst düzeyde hizmet üretimi sağlanmalı, çalıĢanlar gereksiz yere görevde tutulmamalı, çalıĢma Ģartlarının ve çalıĢılan ortamların iyileĢtirilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır (Özçınar, 2005:19).

Örgütsel görev günün veya haftanın belirli zamanında yerine getirilebilmekteyse, bu konuda kesin bir saat ve dakika mecburiyeti yoksa esnek çalıĢma saati uygulanabilinir. Esnek çalıĢma saatleri, iĢletmenin çalıĢma zamanı ile iĢgörenin çalıĢma zamanı arasındaki uygunluğun sağlanabilmesi olarak tanımlanabilmektedir (Ertut, 1997:14-15).

Esnek çalıĢma saatleri tekniğinde iĢgören, iĢinde günlük çalıĢma zamanını azaltmaksızın ve sorumlu olduğu görevleri aksatmadan dilediği saatte iĢ baĢı yapması ve iĢini paydos edebilmesidir. Böylece zorunlu nedenlerle geç kalması durumunda,

âmirlerinden azar iĢitmesi, prim kesilmesi ve ceza alması ortadan kalkacaktır (Eren, 1998:47).

1.4.2.6. Ücret yönetimi

Örgütsel stres en önemli nedenlerinden biri de ücret konusudur. Bireyler çalıĢtıkları örgütleri ücret ve yaĢam koĢullarını iyileĢtirebilecekleri bir yer olarak görmelidir (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1996:148).

Ücret sistemi terfi ile ilgili doğru orantılı olarak artıĢ gösteren, bireyin hem örgüt hem de örgüt dıĢı yaĢamını yakından etkileyen bir faktördür. Adil ücret sistemi üç temel ilkeye dayanır:

1- Ücret yapılan iĢe göre ödenmelidir, 2- EĢit iĢe eĢit ücret ödenmelidir,

3- Ücretler piyasa ücretleriyle ve standartları ile karĢılaĢtırabilir olmalıdır.

Bu sisteme uymayan ücretler, hem örgüt hem de çalıĢanlar için sorun oluĢturur.

Âdil bir yapıya sahip ücret sisteminde bireyler hem motive edilir, hem de kuruma güven duyguları geliĢir ve stres altına girmezler (Yiğit, 2000:64).

1.4.2.7. Stres yönetimi eğitimi

Her örgüt, çalıĢanlarına birçok nedenden kaynaklanan stresli durumlarla mücadele etmeyi öğrenmeli ve bunun için gerekli programlar geliĢtirmelidir (Ertekin, 1993:95).

Stres önleme yöntemlerinden biri de bu konuda çeĢitli seminer ve eğitim programları ile bireylere bilgi vererek stresle mücadelelerini güçlendirmektir.

Günümüzde pek çok üniversite ve Ģirketler stresle mücadelede danıĢmanlık programları geliĢtirmektedir. Bu programlarda amaç stresle mücadelenin mümkün olduğunu ve baĢarılı sonuçlar alınabileceğini göstermektedir (Aydın, 2004:67).

Bireylere “stres yönetimi eğitimi” verilerek psikolojik ve fizyolojik sonuçlarını nasıl azaltacakları öğretilebilmektedir. Bunlar rahatlama egzersizleri, biyolojik geri besleme, biliĢsel yorumlamadır (Özkalp ve Kırel, 2001:357).

1.4.2.8. Sosyal destek hizmetleri

Örgütsel stres yönetiminde kullanılan bir baĢka uygulama da sosyal destek hizmetleridir. Sosyal destek bireyin, baĢka bireylerle (arkadaĢları, ailesi, üstleri veya profesyonel danıĢmalar vb.) kurduğu etkileĢim ile ihtiyaçlar hiyerarĢisinde var olan sevgi, ait olma, takdir ve kendini gerçekleĢtirme gibi temel ihtiyaçlarının tatmin edilmesidir (Tutar, 2000: 289).

Sosyal destek, bireyin stresten etkilenme düzeyini azaltabilir. Örgüt, çalıĢma gruplarının yapısı ve gözetmenlerin eğitimi ile çalıĢan bireylere destek sağlanarak, stresin negatif, fizyolojik ve psikolojik etkileri aĢağı düzeylere çekilebilinir (Ertekin, 1993:91).

Örgütlerde iĢbirliği, anlayıĢ, güven yardımlaĢma ve açıklık temeline dayanan bir örgütsel kültür yaratılması bireylerin stresini azaltmada etkili olacaktır. Herkesin kiĢisel davrandığı, birlikte sorun çözme ve yardımlaĢmanın yerine, kiĢisel yarıĢma, birbirini kayırma ve güç mücadelesinin hâkim olduğu örgütsel yapılar önemli bir stres kaynağıdır (Durna, 2004:198).

Ayrıca iĢ yerinde dinlenme ve yemek aralarında tenis, koĢma, yüzme gibi faaliyetler psikolojik rahatlama yönünden oldukça etkili olacaktır (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1996:249).

Yöneticiler, stres kaynağı ne olursa olsun, önemli bir stres yönetim stratejisi olan sosyal destek çalıĢmalarına bireylerin ihtiyacı olduğunun bilincinde olmalı ve bu yöntemi uygulamaya önem vermelidirler (Magnuson, 1990:49).