Günümüzde sosyoloji ile sosyal bilimler kavramları,· daha önce belirtildiği gibi, kimi bilim adamları tarafından hemen hemen aynı anlamda kullanılmaktadır (Duverger, 1990, s. 19). Sosyal bilimlerin önemli bir parçası olan ve sosyal bilimler içerisinde önemli bir role sahip olan sosyolojinin öğretimi ile sosyal bilimler öğretimi birçok noktada paralel özellikler göstermektedir. Bu bağlamda sosyoloji öğretimi ile sosyal bilimler öğretimini aynı anlamda ele almak olanaklıjlır.
Her şeyden önce sosyal bir varlık olan insanın sosyal çevresi ile ilişkiye girerken kimi
davranışlarla donanık olması gerekmektedir. Lise düzeyindeki gençler için ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamla ilgili birtakım davranışların kazanılması eğitim programlarında sosyal bilimler öğretimi ile karşılanmaktadır. Sosyal bilimler öğretimi,
lise düzeyindeki öğrencilere çağdaş uygarlığın ve toplumsal kalkınmanın gerekli kıldığı
toplumsal olgunluğu ve uyumu sağlayan, kültürü ve kişiliği geliştiren bir alan olarak görülmektedir. Sosyalleşme sürecinde, liseli gençlerin kendilerini anlarnalarına ve
tanımalarına, toplumsal birer varlık durumuna gelerek kendilerini gerçekleştirmelerine
yönelik davranışları kazandırmak sosyal bilimler öğretiminden beklenmektedir (Özoğlu, 1987, s. 6).
Eğitim bilimlerindeki gelişmeler, öğrenmede bireysel farklılıklar çerçevesinde öğrenci
gereksinmelerine verilmeye başlanan önem, sosyal bilimler öğretimine yeni ve bilimsel bir nitelik kazandırmıştır. Sosyal bilimler öğretimi, bireyin toplumun sürekli bir değişim
süreci içinde olduğunu kavramasını, bu değişimin neden ve sonuçlarını anlamasını, bu sonuçlar bağlamında gelecekteki durumu ile ilgili bilgi sahibi olmasını ve aynı zamanda toplumsal bir varlık olarak bireyin kendi başına bağımsız yargıya varma yeteneğinin oluşturulmasını ve geliştirilmesini amaçlayan bir öğretim alanıdır (Alkan, ı 984). Sosyal bilimler için belirtilen bu özelliklerin hemen hemen tümünün sosyal bilimlerin önemli bir parçası olan sosyoloji öğretimi için de geçerli olduğunu söylemek olanaklıdır.
Sosyal bilimlerin bireyin gençlik yaşamı boyunca kültür sahibi olmasını sağlayan
bilgileri vererek bireye ilgili alışkanlıkları kazandırmak durumunda olduğunu belirten
Özoğlu'na (1974, s. 9) göre, sosyal bilimler öğretiminden bireylerin olumlu bir yaşam görüşü geliştirmeleri, toplumca beklenen ve gereksinme duyulan gerekli bilgi, beceri ve
tutumları kazanmaları beklenmektedir. Sosyal bilimler öğretiminde genel olarak şu
alanlardaki yeteriikierin geliştirilmesi amaçlanmaktadır (Pay koç, ı 99 ı, s. 7):
• Kişilik gelişimi
• İnsan ilişkileri
• Ekonomik verimlilik
• Yurttaşlık sorumluluğu
• Değişim ve yaşamla başa çıkma
• Evreni, dünyayı ve yurdu tanımak için bilgi birikiminden yararlanma
Sosyal bilimlerin öğretimiyle ilgili amaçların, bu bilim alanlarındaki bilgi birikimi, sosyal ve bireysel ilgi ve toplumsal gereksİnınelerin dikkate alınarak belirlendiğini
belirten Alkan (ı 998, s. 92), sosyal bilimler öğretimi ile ilgili belirlenen ana amaçların
dört ana kategoride toplanabileceğini belirtmektedir:
• B.ireyin düşünme yeteneklerinin geliştirilmesi
• Bireylerarası iletişim becerilerinin geliştirilmesi
• Yurttaşlık hak ve sorumlulukları ile ilgili temel bilgi, beceri ve tutumların kazandırılması, ve
• Bireylere, yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli ekonomik nosyonun
kazandırılması
Belirtilen bu amaçlar, genellikle, bireysel, toplumsal ve ekonomik olmak üzere üç boyutlu bir bütünlük oluşturmaktadır. Amaçları belirgin olmayan ya da amaçları iyi
anlaşılınayan bir dersin öğretiminin etkili olmasının olanaklı olamayacağını vurgulayan
Yıldırım (1997) ise, NCSS'ye dayanarak sosyal bilimler öğretiminin amaçlarının
bilgiler, düşünme beceri/eri, demokratik değerler ve sosyal beceriler olmak üzere dört kategoride incelenebileceğini belirtmektedir. Yıldırım ( 1997), sosyal bilimlerin amaçları
ile ilgili olarak şunları ileri sürmektedir:
Öncelikle sosyal bilimler alanına giren bulgular, kavramlar, genellemeler, ilkeler, teoriler gibi bilgilerin öğrenilmesi, bu alanlarda düşünebilme ve problem çözebilme açısından
önemlidir. Bilgi birikimi olmaksızın bu alanlarda düşünme becerileri geliştirmek, değerler kazanmak ve sosyal becerileri geliştirmek güçtür. .. Sosyal bilimler öğretiminin diğer önemli bir amacı demokratik değerler sistemini oluşturmada bireye yardımcı olmaktır. Yani farklı görüşlere açık olma ötekilerinin haklarına saygı gösterme, eşitlik ve toplumsal kurallara uyum gibi değerlerin kazanılması, demokratik toplumlarda yaşayan
bireyler için gereklidir ve sosyal bilimler öğretimine bu yönde önemli görevler
düşmektedir ...
Sosyal bilimlerin bütünü için geçerli olan bu açıklamalar çerçevesinde ele alınırsa,
sosyoloji öğretimi bireyin toplumsal bir varlık durumuna gelerek toplumsallaşma
sürecinin tam olarak oluşmasında, lise sonrası iş yaşamında toplumsal yaşamı bilen,
yurttaşlık haklarını bilerek görev ve sorumluluklarını etkin bir biçimde yerine getiren,
çağdaş yaşamın demokratik tutum ve davranışlarını kazanmış bireylerin
yetiştirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Ayrıca, iyi birer yurttaş olmaları amaçlanan bireylerin toplumsal değişmenin dinamiklerini kavrayarak toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel sorunlarını bilen, bu sorunların giderilmesinde bireylerin özgün çözüm önerileri geliştirmelerine olanak sağlayan gerekli bilgi ve düşünme becerilerinin
~.
bireylere kazandırılması da sosyoloji öğretiminden beklenmektedir.
Sosyolojinin görevi, yeni sosyolojik kurarn ve yöntemlerle toplumsal olayların daha
yakından ve mükemmel bir biçimde tanınabilmesine yardımcı olmaktır (Sezer, 1988, s. 17). Bir sosyal bilim dalı olan sosyolojinin bu görevine paralel olarak sosyoloji
öğretimi ile, bireyin toplumsal olaylar arasındaki karmaşık ilişkileri objektif bir biçimde kavrayarak topluma daha iyi uyum sağlayabilmesi için gerekli bilgi ve beceriterin
kazandırılması amaçlanmaktadır.
21. yüzyılda hala gerek birey ler arasında gerekse çeşitli gruplar arasında temelde
iletişimsiziikten kaynaklanan birtakım sorunlar yaşanmaktadır. Bu iletişimsizlik durumun~m bireylerin ve grupların birbirlerini yanlış ve abartılı algılamalarına yol
açtığı, bu algılamaların da zamanla önyargılara dönüştüğü gözlenmektedir. Çoğu iletişimsiziikten kaynaklanan önyargı ve benzeri sorunlar sadece bireysel yada
gruplararası geçimsizliklere yol açınakla kalmamakta, birtakım toplumsal sarsıntı ve çözülmelerin de kaynağını oluşturmaktadır (Ozankaya, 1994, s. 17). Bütün bu sorunlar
karşısında bireyleri topluma uyarlamanın bilimsel yolu, toplumsal yaşama yön veren
olayların nasıl oluştuğunu, geliştiğini anlayarak, ne tür tutum ve davranışların
sergilerrmesi gerektiğini objektif ölçütlerle bireylere öğretmektir. Önyargılardan, dogmalardan uzak, toplumsal yaşama egemen değer yargılarını davranış durumuna
getirmiş, toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel anlamda kendilerinden neler
beklendi~ini bilen bireyler yetiştirmek, büyük ölçüde sosyoloji öğretimi ile olanaklıdır.
Bütün insanların hemen hemen tüm yaşamları boyunca toplumda yaşamak gibi
kaçınılmaz bir zorunluluğu bulunmaktadır. insanlarla bir arada yaşama zorunluluğu
öteki insanlarla ilişki· kurmayı ve birtakım sosyal rolleri yerine getirmeyi
gerektirdiğinden, sosyolojik bilgi ve beceriler bütün insanlar için yararlı olmaktadır.
Hatta aile, komşuluk, arkadaşlık ilişkileri gibi ilişkiler sosyolojik bilgi ve beceriler çerçevesinde kurulduğunda bu ilişkiler daha zekice ve başarılı sonuçlar vermektedir (Fichter, 1996, s. 15).
Öğrencil~rin toplumu, toplumsal kurumları ve toplumsal değİşıneyi aniayarak toplumsal
kalkınmaya bilinçlice katkı sağlamaları bakımından da sosyoloji öğretimi ortaöğretim kurumlarında önemli bir işlevi yerine getirmektedir.
1.4. Türkiye'de Sosyoloji Öğretiminin Geçmişi
Sosyoloji öğretimi ilk kez 1924 yılında II.Heyet-i ilmiye'de alınan bir kararla İçtimaiyat adı altında Lise Programında yer almaya başlamıştır (Özalp ve Ataünal, 1983, s. 113).
Sosyoloji öğretiminin gerek üniversitelerde gerekse liselerde programlara girmesinde Ziya Gökalp'in önemli etkileri gözlenmiştir (Ergun, 1973, s. ll; Sezer, 1988, s. 7).
Sosyoloji dersinin cumhuriyet döneminin ilk programı olan 1924 yılı Lise Programına İçtimaiyat adıyla alınma gerekçesi şöyle açıklanmıştır (Maarif Vekaleti, 1924; Tan,
1987, ss. 168-ı69):
Programı düzenleyen kurul ortaöğretim ikinci devre öğrencisinin toplumsal sorunlar üzerinde düşünmesini, onların birey üzerindeki etkilerinin bilinmesini ve evrim
(tekaınül) hakkında
.
fikir edinilmesini gerekli görmüştür. Daha önce dersler ayrı ayrıokutularak hukuksal sorunların birbirleriyle ilişkisi gösterilmezken şimdi bunların birer toplumsal kurum olmaları nedeniyle birbirlerine olan etkileri özellikle gelişme evreleri,
öğrenciye öğretilecek ve toplumun gelişimiyle birlikte bunların da değişimi hakkında
yeterli bilgi verilecektir.
1924 yılı Sosyoloji Ders i Öğretim Programında içerik, "İktisat Sosyolojisi", "Aile Sosyolojisi" ve "Siyaset Sosyolojisi" konularından oluşmuştur. Sosyoloji dersi, 1924 Lise Programında fen ve edebiyat kollarında ikişer saat olarak Yer almıştır (Maarif Vekaleti, ı 924; Cicioğlu, 1985).
1927 yılında
.
Sosyoloji dersinin Felsefe dersi ile . birleştirilerek lise 2. sınıfta iki, lise 3.sınıfta ise fen ve edebiyat kollarında üçer saat olarak yer aldığı görülmektedir. 193 ı yılında Lise Programında Felsefe ve Sosyoloji dersleri değişmemiş, 1927 yılında belirtilen biçimde ı 934 yılına kadar devam etmiştir (Cicioğlu, 1985).
1934 yılında Lise Programında önemli sayılabilecek değişikliklere gidilmiştir. Bu değişiklikler sonucunda Lise Programında Sosyoloji dersinin adının ve amaçlarının değiştiği görülmektedir. Artık İçtimaiyat yerine Sosyoloji kullanılmakta ve dersin amaçları şöyle belirtilmektedir (Kültür Bakanlığı, 1935; Tan, 1987, s. 169):
• Gençleri sosyal vakıalar üzerinde düşündürmeye ve bunlar arasındaki ilgileri
araştırmaya alıştırmak.
• Gençleri Türk devriminin amaç bildiği ideallerin fikri temellerini kavrayacak hale getirmek ve böylece Türk sosyetesinin gelişmesine yarayacak işler yapacak yurttaşlar yetiştirmek.
ı 934 yılı. Lise Programında 2. sınıfta yer alan Felsefe dersinin yerine Psikoloji dersine yer verilmiş, Felsefe ve Sosyoloji dersleri lise 3. sınıfta fen kolunda iki saat, edebiyat kolunda ise altı saat olarak düzenlenmiştir. Bu derslere Mantık dersinin de eklenmesi ile
ı 935 yılında her ders için ayrı kılavuzlar hazırlanmış, bu kılavuzlarda derslerin amaçları
ayrıntılı bir biçimde ilk kez ortaya konmuştur (Cicioğlu, ı 985). Mantık dersinin de eklenmesiyle ı937 Lise Programında Felsefe, Sosyoloji ve Mantık derslerine Filozofi ve Sosyoloji adları altında fen kolunda üç saat, edebiyat kolunda ise yedi saat olarak yer
verilmiştir (Yücel, ı 994, s. 173).
1935 yılındaki Sosyoloji Dersi Öğretim Programı tamamen farklı bir anlayışla hazırlanmış,
.
ulusal egemenlik, cumhuriyetçilik ve laiklik ilkeleri ayrıntılı bir biçimde programda yer almıştır. 1935 Sosyoloji Dersi Öğretim Programıyla öğrenciler, ı 924'teki programda olduğu gibi yalnızca toplumsal olgular üzerinde düşünmeye değil, toplumsal olgular üzerinde tutum takınmaya da yönlendirilmişlerdir (Tan, ı 987, s. 170).1942 yılındaki Sosyoloji Dersi Öğretim Programında, program yalın ve anlaşılır bir Türkçeyle yazılmış ve düzeni değişmiştir. Bu programda "Siyaset ve Devlet" konuları başa, "Ekonomik Toplumbilim" konuları programın sonuna alınmış, ayrıca her konunun sonuna Atatürk devrimlerinin ilgili bir ilkesi yerleştirilmiştir. Lise Programında
Sosyoloji dersi, Felsefe dersi ile birlikte Felsefe ve Toplumbilim adları altında lise 3.
sınflarda
.
dört saat olarak yer almıştır (Maarif Vekilliği, 1942, s. 58) .1952 yılında Sosyoloji Dersi Öğretim Programı önemli ölçüde yenilenmiştir. Bu programda sosyolojinin başlı başına bir bilim dalı olma özelliği ve sosyolojinin bölümleri açık bir biçimde programda yer almıştır. Bu programda içerik, "Cemiyet
Olayları", "Sitelere Kadar Cemiyetler" ve "ilerlemiş Cemiyetler" olmak üzere üç bölümden oluşmuştur (Tan, 1987, s. 173). 1952 yılında liseterin dört yıla çıkarılmasına
paralel olarak Filozofi, Sosyoloji, Psikoloji dersleri Felsefe adı altında toplanmıştır. Bu dört yıllık düzenlemeye göre, Lise 2'de iki saat Psikoloji, Lise 3. sınıf fen kolunda iki saat Sosyoloji, bir saat Mantık yer almıştır. Edebiyat kolunda ise iki saat Sosyoloji, iki saat Felsefe ve bir saat Mantık olmak üzere beş saat olarak belirlenmiştir (Cicioğlu,
1985).
1956 yılında lise öğrenim süresinin dört yıldan üç yıla indirilmesi ile Sosyoloji Dersi Öğretim Programı yeniden değiştirilmiş, Felsefe dersi, Felsefe, Mantık ve Sosyoloji adı altında üçlü grup olarak programda yer almıştır (Cicioğlu, ı 985, ss. 206-207).
Liselerin·üç yıla indirilmesinden bir yıl sonra ı 957 yılında yeni Sosyoloji Dersi Öğretim
Programı hazırlanmıştır. Hazırlanan bu program en uzun süreyle uygulamada kalan program olma özelliğini taşımaktadır (Cicioğlu, ı 985). 1957 yılında Felsefe, Mantık ve Sosyoloji dersleri lise son sınıf fen kolunda üç saat, edebiyat kolunda ise altı saat olarak yer almıştır. Bu derslerin edebiyat kollarındaki dağılımı ise ikişer saattir.
2.8. ı 976 tarih ve 3 ı 9 sayılı kararla kabul edilen ı 976 yılı Sosyoloji Dersi Öğretim Programı ile beraber öteki Felsefe Grubu derslerinin de (Felsefe, Mantık) programları
yeniden düzenlenmiştir. Sosyoloji Dersi Öğretim Programında amaçlar şöyle
sıralanmıştır (MEB, ı 976, s. 335):
Öğrencilere:
• Sosyal olayları tanıtmak ve böylece onları sosyal olaylar üzerinde düşündürmeye ve bunlar arasındaki ilişkileri araştırmaya alıştırmak.
• Sosyal yapının unsurlarının ve sosyal ilişkilerinin mahiyetini kavramaları için gerekli imkan sağlamak.
• Sosyal çevreyi istikrar ve değişme yönlerinden anlamalarında yardımcı olmak.
• Türk milletinin sosyal ve kültürel mirasını kavramalarında imkan ve zemin hazırlamak.
• Sosyoloji alanını tanımalarında yardımcı olmak.
ı 976 yılında yürürlüğe giren Sosyoloji Dersi Öğretim Programı, "Sosyolojinin Alanı",
"Sosyal Yapı", "Sosyal Değişme" ve "Uygulamalı Sosyolojiden Örnekler" olmak üzere . dört bölüme ayrılmıştır. Bu programın "Açıklamalar" bölümünde öğrencilerin toplumsal
yapının o'luşum, işleyiş ve gelişimini karşılaştırmalı olarak anlayabilmeleri ve tek taraflı açıklamaların yetersizliğini kavrayabilmeleri için derslerde sık sık örneklere yer verilmesi gerektiği belirtilmiştir. ı 976 yılında Felsefe Grubu derslerinin lise dersleri içindeki dağılımı ise şöyledir: Lise son sınıf fen kolunda bir saat Mantık, iki saat Sosyoloji olmak üzere üç saat; edebiyat kolunda ise iki saat Mantık, iki saat Felsefeye
Başlangıç, iki saat de Sosyoloji olmak üzere toplam altı saattir (MEB, ı 976, s. 333~
335). ı 978-ı 980 yılları arasında iki yıl süreyle uygulamadan kalkan ı 976 yılı Sosyoloji Dersi Öğretim Programı 1986 yılına kadar uygulamada kalmıştır. Bu programda 1935
yılından itibaren uygulanan bütün programlardan farklı olarak Atatürk ilke ve
İnkılaplarına hiçbir gönderme yapılmamıştır (Tan, 1987, s. 174).
16.01.1986 gün ve 1 sayılı Talim ve Terbiye Kurulu kararıyla yürürlüğe giren Sosyoloji Dersi Öğretim Programı bir önceki programa göre yenilenmiştir. 1986 yılı Sosyoloji Dersi Öğretim Programında amaçlar şöyle sıralanmıştır (MEB, 1986, s. 71 ):
Öğrencilere:
• Cemiyetin bütünlUğü hakkında çok sebebli yaklaşımla objektifbir görüş sağlamak.
• Sosyal hayatı istikrar ve değişken yönlerinden anlamalarında yardımcı olmak.
• Sosyal ilişkilerde (ortak değerler etrafında toplanılarak) uyumun sağlanmasının önemini belirtmek.
• İçinde yaşadıkları cemiyeti daha yakından tanımalarında yardımcı olmak.
• Türk milletinin sosyal ve kültürel yapılarını daha iyi tanıyabilmeleri için gerekli zemini
hazırlamak.
• Kültür unsurları arasındaki ilişkiyi görmelerini sağlayarak şahsiyet bütünlüğünü
kazand ırmak.
• Sosyoloji alanını tanımalarında yardımcı olmaktır.
1986 yılı Sosyoloji Dersi Öğretim Programında, "Sosyolojinin Alanı ve Yöntemleri",
"Sosyal Yapı" ve "Sosyal Değişme" olmak üzere üç bölüm yer almıştır. Yöntem ve
araştırma teknikleri konularına ilk kez bu programda yer verilmiştir. Programın
"Açıklamalar" bölümünde öğretme-öğrenme süreci ile ilgili olalarak "özelliklerine göre sosyal gruplar" konusu, birinci ve ikinci dereceden, geçici ve devamlı, resmi olan ve olmayan küçük ve büyük, teşkilatlı ve teşkilatsız gibi yaklaşımlar gözönünde bulundurularak işlenilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, "Türkçenin yaşayan, canlı,
tabii ve zengin olma özelliği", "barışçılığın medeniyete etkisi", "Türk inkılabının
uygulama dÖnemi sonuçları" gibi konuların ev ödevi olarak işleneceği vurgulanmıştır (MEB, 1986, s. 70). Tan'a (1987, ss. 174-175) göre, bu programın en belirgin özelliği
Atatürk ilke ve İnkılaplarına daha önceki Sosyoloji Dersi Öğretim Programlarından
farklı yaklaşılmış olmasıdır. Bu programda Atatürkçü düşüncenin özellikleri ders
konuları olarak düzenlenmiştir.
ı 987 yılında matematik ve fen kollarında Felsefe Grubu dersleri (Felsefe, Sosyoloji,
Mantık) zorunlu ders olmaktan çıkarılmış, öğrencilerin bu derslerden birini seçmeli ders olarak almaları kararlaştırılmıştır (MEB, ı 987, ss. 34 ı -346).
ı 992 yılındaki Sosyoloji Dersi Öğretim Programında 1986 yılının programına göre önemli bir değişiklik yer almamıştır. İçerikte ise, bir önceki programda yer alan üç ünitenin değişmediği, kimi konuların programdan çıkarıldığı görülmektedir (MEB,
1992, s. 99).
2000 yılında uygulanmakta olan Sosyoloji Dersi Öğretim Programı, Talim ve Terbiye Kurulunun 01.11.1995 gün ve 353 sayılı kararıyla kabul edilmiş, 04.1.ı995 gün ve 2444 sayılı Tebliğler Dergisi'nde yayımlanmıştır (MEB, 1995, s. 893).
ı 998 yılında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ortaöğretim kurumları ile ilgili birtakım
düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre, ortaöğretim kurumları, Hazırlık, 9, ı O, ll, ve ı 2.
sınıflar biçiminde düzenlenmiştir. Sosyoloji dersi, liselerdeki "Fen Bilimleri", "Sosyal Bilimler", "Türkçe - Matematik", "Yabancı Dil", "Sanat" ve "Spor" alanlarından yalnızca "Sosyal Bilimler" alanında zorunlu alan. dersleri kapsamında yer almaktadır.
Öteki alanlarda ise alan seçmeli dersler kapsamında yer almaktadır (MEB, 1998, ss.
1127-1158).
1.5. Sosyoloji Dersi Öğretim Programı
Yürürlükteki Sosyoloji Dersi Öğretim Programı Talim ve Terbiye Kurulunun 01.11.1995 gün ve 353 sayılı kararıyla kabul edilmiş, 04.12.1995 gün ve 2444 sayılı Tebliğler Dergisi'nde yayımlanmıştır. Kararda programın 1997-1998 öğretim yılından
itibaren denenip geliştirilmek üzere uygulanacağı belirtilmektedir (MEB, 1995, s. 893).
Son olarak hazırlanıp liselerde uygulamaya konulan Sosyoloji Dersi Öğretim Programını
.
daha yakından tanımak amacıyla programın aşağıda amaç, içerik, öğretme-öğrenme süreçleri ve değerlendirme öğelerinin irdelenmesi yoluna gidilmiştir.1.5.1. Amaçlar
Sosyoloji, toplumun işleyişini, değişimini ve gelişimini sosyal bütünlük içinde inceleyen bilim dalıdır (Kızılçelik ve Erjem, 1992, s. 386). Sosyoloji öğretiminin amacı,
toplumun işleyiş, değişim ve gelişim özellikleri çerçevesinde toplumsal olaylar
arasındaki karmaşık ilişkiler bütününü objektif bir biçimde bireylere kavratarak bireylerin topluma daha iyi uyum sağlayabilmeleri için gerekli bilgi ve becerileri
kazandırmaktır. Tan'a (1987, s. 186) göre, Sosyoloji dersinin amacı, öğrencilerin
toplumsal olaylara toplumbilimsel bir bakış açısıyla yaklaşabilmelerini sağlamak ve toplumbilimsel bakış açısının öteki bakış açılarından farklı olduğunu somutlaştırabilmek olduğunu belirtmektedir.
Sosyoloji Dersi Öğretim Programının "Açıklamalar" bölümünde, 1739 sayılı Milli
Eğitim Temel Kanunu'nda ifadesini bulan ortaöğretim amaç ve ilkeleriyle "Sosyoloji"
dersinin amaçları arasında paralellik sağlandığı ve konularla ilgili olarak Atatürk ilke ve
İnkılaplarına ilişkin kavramların öğrencilere kazandırılmasının amaçlandığı
belirtilmektedir.
t·· 1 : "\1'
Programda dersin genel amaçları ile birlikte özel amaçları verilmiştir. Ayrıca her özel amaçtan sonra davranışsal amaçlar da yazılmıştır.
Lise Programında yer aldığı biçimiyle Sosyoloji Dersi Öğretim Programının amaçları
şöyledir GMEB, 1995, s. 894):
• Sosyolojinin konusu bilgisi.
• Toplumun yapısını, işleyişini, değişimini ve bunların bağlı olduğu toplumsal
yasaları kavrayabilme.
• Bireyin sorunlarının toplumla, toplumun sorunlarının da bireylerle
ilişkilerini (etkileşimlerini) kavrayabilme.
• Toplumsal sorunları kavrayabilme; toplumun, ekonomik ve kültürel kalkınmasına bilinçli bir şekilde katkıda bulunabilme.
• Kültürün çeşitli boyutları (ne olduğu, sosyalleşme ile ilgisi, maddi - manevi ayırımı,
milli kültürün anlamı, kültürlerarası etkileşim, kültür değişmesi vb.)'nı kavrayabilme.
• Sosyal değişmenin, toplumu bütün boyutlarıyla etkilediğini, bireylerde çeşitli ı.ıyum sorunları yaratabildiğini bunlara rağmen zorunlu ve gerekli olduğunu
kavrayabilme.
• Toplumu, geçmişiyle ilişkisi içinde tanıyabilme, içinde yaşanılan durumu bilinçli bir biçimde yorumlayabilme.
• Türk toplumunun, yapısını tanıyabilme, bugünü daha bilinçli bir şekilde
yorumlayabilme.
• Cumhuriyet' i diğer yönetim biçimlerinden ayıran üç temel ilke ( çağdaş lık,
laiklik ve millilik)'nin önemini kavrayabilme.
• Milletler ailesi içinde, Türk toplumunun saygın ve onurlu bir yeri olduğu bilincini güçlendirme.
• Toplumun, "farklılıkları kuşatan bir birlik" halinde ve demokrasi temelinde gelişip
güçlenmesine katkıda bulunabilme.
1.5.2. İçerik
Toplumsal yaşamın dinamik oluşu, sosyal bilimler kapsamına giren konularda bilginin
yenileşerek artış göstermesi, sosyal bilimler öğretiminin içeriğinde ve düzenlenmesinde gerekli değişikliklerin yapılmasını zorunlu kılmaktadır (Sözer, 1998, s. 64). Sosyoloji öğretiminde içerik, hızla gelişen toplumsal değişmelere paralel biçimde sosyoloji
alanının temel kavram ve olguları esas alınarak bugünün önemli toplumsal olay ve
sorunlarını da kapsayacak biçimde düzenlenmelidir. İçerik bireylerin ilgi, eğilim ve gereksinmelerine uygun olmalıdır. Birey, kazandınimak istenen bilgileri günlük
yaşamla bağdaştırabildiği, elde ettiği bilgilerle yaşamı daha anlaşılır bulduğu ölçüde
öğrenme daha başarılı olmaktadır (Polat, 1996, s. 27). Sosyoloji öğretiminde içerik;
bireylerin toplumun işleyiş, oluşum, gelişim ve değişimini kavrayarak ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda toplumun kalkınmasına katkı sağlayabilecekleri biçimde seçilmeli ve düzenlenmelidir. Ayrıca içerik, güncel toplumsal sorunlar da gözönünde bulundurularak oluşturulmalıdır.
Sosyoloji Dersi Öğretim Programının "Açıklamalar" bölümünde, içerik ile ilgili olarak,
programın sosyolojinin hem dünyada hem de Türkiye'deki gelişmeleri gözönünde bulundurularak hazırlandığı, programda belirtilen amaç ve davranışların gerçekleştirilmesini sağlayacak nitelikte konu başlıkları ve alt başlıkların yer aldığı
belirtilmektedir (MEB, 1995, s. 893).
Sosyoloji Dersi Öğretim Programında yer verilen konular ünitelere göre şöyle sıralanmıştır (MEB, 1995, ss. 893-910 ):
I. Ünite: Sosyolojiye Giriş A. Sosyolojinin Alanı
B. Sosyolojinin Diğer Bilimlerle ilişkisi
C. Sosyolojide Yöntem ve Araştırma Teknikleri
C. Sosyolojide Yöntem ve Araştırma Teknikleri