SOSYAL GRUPLARA YÖNELİK TANIMLAMALAR

Araştırma kapsamında başörtülü ve başörtüsüz öğrencilerin kendi iç gruplarını ve dış gruplarını tanımlayan üç özellik belirlemeleri ve bu özellikleri olumluluk ve kendilerine benzerlik açısından değerlendirmeleri istenmiştir. “Biz kadınlar”, “genel olarak kadınlar”, “genel olarak erkekler” başlıklarında oluşturulan tanımlamalardan en sık kullanılan 10 tanım, kategorilerin genel ortalama olumluluk ve benzerlik puanları Tablo 24, 25 ve 26’da yer almaktadır.

Tablo 24. “Biz Kadınlar” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Başörtüsüz Sıklık Başörtülü Sıklık

Değer ortalaması 3.63 Değer ortalaması 4.15

Benzerlik ortalaması 4.15 Benzerlik ortalaması 4.26

“Biz kadınlar” kategorisi için yazılan tanımlarda her iki grubun da kullanım sıklıkları farklı olsa da benzer tanımlar kullandıkları dikkat çekmektedir. Her iki gruptaki 10 tanımdan 7si ortaktır. Farklı tanımlamalar olarak başörtüsüz grup toplumda ezilen, kıskanç ve düşünceli terimlerini kullanırken başörtülüler çok konuşan, bakımlı ve ahlaklı tanımlarını kullanmıştır.

Tablo 25. “Genel Olarak Kadınlar” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Başörtüsüz Sıklık Başörtülü Sıklık

Değer ortalaması 3.30 Değer ortalaması 3.58

Benzerlik ortalaması 3.67 Benzerlik ortalaması 3.60

Genel olarak kadınlar grubu için başörtülü ve başörtüsüz katılımcıların en sık kullandığı tanımların yarısı her iki grupta da ortaktır. Ortak olarak görülmeyen tanımlar başörtüsüz grubu için akıllı, baskı altında, güzel, ikinci sınıf insan olarak görülen ve çalışkan tanımlarıdır. Başörtülü katılımcılar ise farklı olarak çok konuşan, merhametli, detaycı, duyarlı ve temiz tanımlamalarını kullanmıştır.

Tablo 26. “Genel Olarak Erkekler” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Başörtüsüz Sıklık Başörtülü Sıklık

Vurdumduymaz 5 Duygularını saklayan 5

Baskıcı 5 Düz mantık 5

Sinirli 4 Sinirli 4

Detaylara takılmayan 4 Sorumsuz 4

Değer ortalaması 2.56 Değer ortalaması 2.68

Benzerlik ortalaması 2.25 Benzerlik ortalaması 3.12

Genel olarak erkekler kategorisinde kullanılan “kaba, güçlü, korumacı, baskıcı ve sinirli” tanımları, farklı sıralarda da olsa her iki grubun tanımlamaları arasında yer almaktadır. Bunlar dışında en sık kullanılan tanımlarda iki grup arasında farklı tercihlerin olduğu dikkat çekmektedir.

Hipotez 8’i sınamak için, katılımcıların biz başörtüsüz/başörtülü kadınlar, genel olarak başörtüsüz/başörtülü kadınlar, onlar başörtüsüz/başörtülü kadınlar ve ideal kadın kategorilerinde oluşturdukları tanımlamalar biri başörtülü, biri başörtüsüz olmak üzere, iki sosyal psikoloji uzmanı tarafından modernlik ve geleneksellik niteliklerinden birini taşıyıp taşımadığı açısından değerlendirilmiştir. Uzmanlar, bu altı kategori için katılımcıların en sık olarak kullandığı 10’ar tanımın yanyana getirildiği listeyi inceleyerek her bir tanımlama için “modern, geleneksel ya da belirlenemeyen” seçeneklerinden birinde karar kılmışlardır.

İlk değerlendirme sonunda, uzmanlar altı listedeki toplam 39 tanımlamanın 27’sinde (yaklaşık %70’inde) uzlaşmaya varmışlardır. Üzerinde uzlaşılmayan 12 tanımlama uzmanlara tekrar verilerek görüşlerini gözden geçirmeleri istenmiştir. Bu değerlendirme sonunda, üzerinde uzlaşılamayan tek tanımlama kalmıştır. Uzmanların görüşleri arasındaki uyuşma düzeyini belirlemek için yapılan Cohen’s Kappa analizi sonuçları bu düzeyin oldukça yüksek olduğuna (Kappa = .95; p < .001) işaret etmektedir.

Üzerinde uzlaşılamayan (1 tanımlama) ya da “belirlenemeyen” kategorisine giren tanımlamalar listeden çıkartıldıktan sonra, geri kalan tanımların geleneksel ve modern olma özellikleri göstermeleri üzerinden yapılan analizlerde başörtülü ve başörtüsüz grupların iç ve dış gruplarını değerlendirmede modern ve geleneksel tanımların kullanım sıklığı arasındaki fark araştırılmıştır. Boş hücre sayısının çokluğu göz önüne alınarak, bu inceleme Fischer’s Exact Test adlı, parametrik olmayan Ki-Kare Analizi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Grupların iç grup ve dış grup ile ilgili tanımlamalarda anlamlı farkın bulunmadığı görülmektedir (p > .05). Öte yandan, ideal kadın tanımlarında gruplar arasında anlamlı bir fark bulunduğu saptanmıştır (p < .05) Bu sonuç Hipotez 8’i desteklemektedir (bkz., Tablo 27, 28 ve 29).

Tablo 27. “İdeal Kadın” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Geleneksel Sıklık 1 Geleneksel Sıklık 6

Modern Sıklık 8 Modern Sıklık 4

Belirlenememiş Sıklık 1 Belirlenememiş Sıklık -

Değer ortalaması 4.89 Değer ortalaması 4.79

Benzerlik ortalaması 4.27 Benzerlik ortalaması 4.30

İdeal kadın tanımlamalarında başörtülü öğrencilerin başörtüsüzlere kıyasla daha fazla geleneksel tanımlar kullandıkları belirlenmiştir. Bunun yanı sıra her iki grubun ideal kadın tanımlamasında ortak olarak kullandıkları tanımların “kendi ayakları üzerinde duran”, “özgüvenli” ve “başarılı” olduğu görülmektedir. Bunlar dışındaki tanımlar gruplar arasında farklılaşmaktadır.

Tablo 28. “Biz Başörtülüler / Başörtüsüzler” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Başörtüsüz Sıklık Başörtülü Sıklık

Özgür (M) 13 Dindar (G) 14

Rahat (M) 12 Ahlaklı (G) 7

Bakımlı (M) 10 Dine uygun başörtülü olmayan (M) 6

Yeniliğe açık (M) 6 Davranışlarından sorumlu tutulan (M) 5

Başörtülü kadınlardan farklı olmayan (M) 5 Güzel (G) 4

Kadın (G) 4 Önyargılarla mücadele eden (M) 4

Dinini açıkken yaşayan (B) 3 Güçlü (M) 3

Ayrımcılığa maruz kalmayan (M) 3 Hareketlerine dikkat eden (G) 3

Yadırganan (M) 3 İyi (G) 3

Güzel (G) 3 Sakin (G) 3

Geleneksel Sıklık 2 Geleneksel Sıklık 6

Modern Sıklık 7 Modern Sıklık 4

Belirlenememiş Sıklık 1 Belirlenememiş Sıklık -

Değer ortalaması 3.88 Değer ortalaması 4.26

Benzerlik ortalaması 4.06 Benzerlik ortalaması 4.33

Katılımcılar önceki sosyal grupları tanımlamada benzer terimler kullanırken kendi iç gruplarını tanımlamada benzer terim kullanmamışlardır. Başörtüsüz ve başörtülü

katılımcıların kendi iç gruplarını tanımlarken kullandıkları terimlerin birbirinden tamamen farklı olması dikkat çekicidir.

Tablo 29. “Onlar Başörtülüler / Başörtüsüzler” Kategorisi İçin En Sık Kullanılan Tanımlar

Başörtüsüz Sıklık Başörtülü Sıklık

Dindar (G) 23 Rahat (M) 15

Yeniliklere kapalı (G) 7 Hepsi aynı görülemeyen (M) 12

Dine uygun başörtülü olmayan (M) 5 Saygılı (G) 9

Önyargılarla mücadele eden (M) 5 Güzel (G) 7

Çekingen (G) 5 Dindar olmayan (M) 6

Başörtüsüzlere yanlış gözle bakan (G) 4 Önyargılı (G) 5

Kendi gruplarıyla daha çok muhatap olan (G) 4 Aktif (M) 4

İyi (G) 3 Özgür (M) 4

Kadın (G) 3 İyi (G) 3

Özgüvenli (M) 3 Bakımlı (M) 3

Geleneksel Sıklık 7 Geleneksel Sıklık 4

Modern Sıklık 3 Modern Sıklık 6

Belirlenememiş Sıklık - Belirlenememiş Sıklık -

Değer ortalaması 3.20 Değer ortalaması 3.32

Benzerlik ortalaması 2.90 Benzerlik ortalaması 3.16

Son olarak, katılımcıların dış gruba yönelik tanımlamalarına bakıldığında bir önceki grup değerlendirmesine benzer bir eğilim gözlenmiştir. Başörtülü ve başörtüsüz öğrenciler dış grubu tanımlamada yalnızca “iyi” sıfatını benzer olarak kullanmıştır. İç ve dış grup tanımlamalarına birlikte bakıldığında başörtülü ve başörtüsüz grupların tanımlamalarında benzerliklerin yer aldığı dikkat çekmektedir. Başörtülü grubun tanımlanmasında her iki grup da dindar, dine uygun başörtülü olmayan, önyargılarla mücadele eden ve iyi betimlemelerini kullanmışlardır. Başörtüsüz grubun tanımlanmasında ortak olarak görülen kavramlar ise rahat, güzel, bakımlı ve özgürdür.

Araştırmada yer alan tüm hipotezlerde yer alan değişkenler, analizlerde kullanılan yöntemler ve sonuçları Tablo 30’dan görülebilir.

Tablo 30. Tüm Hipotezlere Ait Tanımlayıcı Tablo

Hipotez Değişkenler Analiz Beklenen Sonuç Çıkan Sonuç Desteklenme

Durumu

1 Grupların kendilerini azınlık olarak görme durumları Ki-kare Fark yok Fark yok ✔

2 Grupların grupla özdeşleşme düzeyleri T-test Başörtülüler yüksek Başörtülüler yüksek ✔

3 Grupların kolektif kimlik düzeyleri T-test Başörtülüler yüksek Başörtülüler yüksek ✔

4 Grupla Özdeşleşme- Dış grup olumluluk değerlendirmesi Korelasyon Negatif Negatif /düşük ( r = -.16) ✗

5

Dış grup olumluluk değerlendirmesi - Kolektif kimlik

Dış grup olumluluk değerlendirmesi - Sosyal kimlik

Dış grup olumluluk değerlendirmesi - Kişisel kimlik

Korelasyon

6 Başörtülü grupla özdeşleşme – Dış grup olumluluk

değerlendirmesi Korelasyon Negatif Negatif / düşük (r = -.10) ✗

7 Grupların gruplar arası değerlendirme farkları T-test Başörtülüler düşük Fark yok ✗

8 Grupların ideal kadın tanımlamaları Ki-kare (Fischer’s

Exact Test)

12 SBY – Başörtüsüzlere yönelik açık olumluluk değerlendirmesi Korelasyon Pozitif Negatif/düşük (r = -.18) ✗

13 Gruplar arası SBY farkı T-test Fark yok Başörtülüler yüksek ✗

14 Sosyal Baskınlık Yönelimi – Başörtüye yönelik örtük

tarafgirlik Korelasyon Negatif Pozitif/ düşük (r = .27) ✗

15 Başörtülü öğrencilerin SBY – Başörtüsüz kadınlara yönelik

olumluluk değerlendirmesi Korelasyon Pozitif Negatif / düşük (r = -.16) ✗

16 Başörtüsüz öğrencilerin SBY – Başörtülü kadınlara yönelik

olumluluk değerlendirmesi Korelasyon Negatif Negatif / düşük (r = -.06) ✗

T. C. Y. S. M. E. = Toplumsal Cinsiyete Yönelik Sistemi Meşrulaştırma Eğilimi; ÖÇT = Örtük Çağrışım Testi; SBY = Sosyal Baskınlık Yönelimi