Sosyal Güvenlik Sisteminin Sorunları

Sosyal güvenlik kurumları mali yönden sürekli açık vererek devlet bütçesinden harcayan kurumlar olagelmişlerdir. Mesela, 1999 senesinde yaklaşık olarak 3 katrilyon lira düzeyinde olan bütçe açıkları, 2004 senesi sonu itibariyle 19 katrilyon lira düzeyine yükselmiştir. Bu negatif durumun meydana gelmesinde, belirtilmiş olan sebeplere ek olarak, birikerek büyüyen bütçe açıklarının finanse edilmesinin devlet bütçesi ile yapılmaması ve önemli pay sahibidir. Bunlarla birlikte erken emekli olma yaşları, yüksek rakamlı emekli aylıkları ve prim ödemelerinde ortaya çıkan kaçaklar ve tahsilat sorunları bu konuda etkili olmuştur. Sosyal güvenlik kurumlarının sahip olduğu bu bütçe açıkları, kara delik tabiri ile adlandırılmakta ve bu durumun çözümü olarak sistemin baştan yapılandırılması gerektiği öne sürülmektedir. Bahsedilen yapısal reformun ne derecede yeterli olabileceğinin anlaşılması için, son dönemde konu ile ilgili yapılan araştırmalar ele alınmalı ve dünya çapında gerçekleştirilen olumlu uygulamaların Türkiye’ye uyarlamalarının yapılması gerekmektedir (Güzel, 2005).

Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye’nin kıyaslanması yapıldığında, Türkiye’nin büyük ilerlemeler ve iyileştirmeler gerçekleştirdiği ancak bunların hâlihazırda yeterli olamadığını, sağlık hizmetlerinin sunulması konusunda çok geride olduğu söylenebilir. Türkiye’de gerçekleştirilen gelişmeler ve iyileştirmeler olumlu yönde etkiler yaratmasına rağmen ortaya çıkarılan veya çıkarılamayan yolsuzluklar ve mali kayıplar bu ilerlemeleri gölgelemektedir. Son dönemde hasta haklarının gündeme gelmesi ile birlikte, sağlık profesyonellerinin kendi hakları ile hastaların sahip olduğu hakları birbirine zıt şekilde anlamaları sonucunda bağlı olarak öncelikli olarak kendi haklarını öne çıkarmaya başlamışlardır. Gerçekleştirilen uygulama ve çalışmalar bunların bütüncül bir bakış açısı ile ele alınması gereğini ortaya koymaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri incelendiğinde Türkiye’nin sahip olduğu nüfusun yaş ortalamasının nispeten daha genç olduğu görülmektedir. Bu da sağlık alanındaki iyileşmelerin bir sonucu olarak görülmektedir (Cavlak ve Bostancıoğlu, 2015).

Ülke vatandaşlarının hepsinin sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunmadığı bir yapı içerisinde, devletin finans açıklarını gidermenin haricinde, sosyal sigorta kapsamı içerisinde bir taraf olarak katkıda bulunmak yerine, öncelikli olarak kamusal bir hizmet durumunda olan askerliğin bu görevi yapanların görev süresi boyunca sosyal sigortaya ilişkin primleri karşılaması, sosyal güvenliğe ve toplumsal adalete uygun bir yapı olarak görülmektedir. Böylelikle askerlik borçlanması adı altında bir düzenlemenin de gereği kalmayacaktır. Ayrıca askerlik görevini ifa etme dönemine gelmiş olan ve sigorta kaydı henüz yapılmamış olan kişilerin sigorta sistemi içine kayıtları yapılmış olur ve bu bireylerin sigorta kapsamına alınmaları sağlanır. Öte yandan 0 ile 14 yaş aralığında bulunan nüfus oranının toplam nüfusa olan oranındaki düşüş ve 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfusun toplam nüfusa olan oranındaki artış dikkate alınarak nüfus açısından orta ve uzun dönemde devamlılığı sağlanabilir bir sosyal güvenlik sisteminin yapılandırılabilmesi için, nüfusun gençleşmesini teşvik etmek için doğurganlığı öneren programlar geliştirilebilir. Bu yüzden de devlet sosyal sigorta sistemi içerisinde taraf olarak doğrudan katkıda bulunmak yerine, öncelikli olarak çocuk sahibi olan kadınların sigorta primlerini önceden belirlenmiş bir sayıdaki çocuğa kadar belirli bir sürede topladığı vergileri kullanarak finanse edebilir ve nüfusun gençleşmesini sağlamaya yönelik adımları atmış olur. Askerlik görevini yapanlarla

çalışma hayatında olan veya olmayan kadınların sosyal sigortaya ilişkin kayıtlarının sağlanması ve belirli sürelerde ödemeleri gereken primlerin devlet eliyle ödenmesi, sosyal sigorta sisteminin hem kapsamını genişletir hem de, ileriki dönemde bu kişilerin sosyal sigortalar kapsamı içinde çalışmalarına yönelik bir teşvik olur (Bayri, 2013).

Sosyal güvenlik bilincinin yerleştiği ve sosyal güvenlik kültürü bulunan toplumsal yapılarda görülmesi beklenen öncelikli olarak prim ödemelerindeki yüksekliktir. Bu hem rakamsal hem de oransal olarak yüksek olma durumunu ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle sosyal güvenlik etiği ile prim tahsilatları arasında doğrusal bir orantı vardır denilebilir. Bunun tersi durumlarda yani sosyal güvenlik bilinci bulunmayan ve sosyal güvenlik ahlakı bulunmayan toplumsal yapılarda (mesela, sigortasız işçi çalıştırmanın olağan hale geldiği toplumsal yapılarda) prim gelirleri oransal olarak daha düşük gerçekleşecektir. Bu düşük olma durumu bireyleri hayatlarının ileriki dönemlerinde geçim sıkıntısı ile karşı karşıya bırakacak ve bireyler bu durumdan pişmanlık duyacaklardır. Sosyal güvenlik sistemleri sistemsel açıdan ne derecede mükemmel hale getirilirse getirilsin toplumsal olarak sosyal güvenlik ahlakının bulunmadığı durumda sistemin düzenli biçimde yürümesi ve ilerlemesi olası görülmemektedir. Çünkü sistem kişisel desteklerle büyümekte ve gelişmektedir. Bu yüzden ekonomik, siyasi, sosyo - kültürel ve dini tüm etkileyiciler fiili olarak kullanılmalı ve sosyal güvenlik ahlakı toplumun tüm katmanlarına kazandırılmalıdır (Demir ve Canbay, 2013).

Türkiye’de karşılaşılan sosyal güvenlik sistemi problemlerinin temelinde finansal konular gelmektedir. Bu durumun da en önemli nedeni emek piyasasının meydana getirdiği yapısal sorunlardır. OECD raporlarında yer alan istatistiksel bilgilere göre 2040 senesine kadar sistem açık vererek devam edecektir. Bu yüzden sosyal güvenlik sisteminin ana finans kaynağı konumunda bulunan prim gelirlerinin devamlı olması, düzenli tahsil edilmesi ve yeteri kadar artış göstermesi için istihdam hacminin artması, çalışan kişilerin sistem içine kayıtsız şartsız katılmalarının sağlanması, kayıt dışılık olgusunu istihdam sorununu ortadan kaldırmak üzere ciddi teşviklerin sunulması ve piyasayı düzenleyici stratejilerin geliştirilmesi. Gerekmektedir (Gümüş,2010).