Sosyal Bilgiler Tanımı ve Önemi

Bir çok eğitimci Sosyal Bilgiler kavramını tanımlamıĢtır. Her bir tanımda farklı noktalar üzerinde durulmuĢ ve farklı yaklaĢımlar ortaya konmuĢtur. Ancak, yapılan Sosyal Bilgiler tanımlarının ortak noktası insan ve insanı temel alan yaklaĢımlardır. Sosyal Bilgiler ile ilgili tanımlar incelendiği zaman, tanımlara konusunda eğitimlerin bakıĢ açıları ve anlayıĢlarında farklılıklar görülmüĢtür.

Ġnsanlar ve toplumlar, bir değiĢim içersinde olup farklı problemlerle karĢı karĢıya gelmektedir. Toplumdaki insanların ihtiyaçlarını karĢılamada ve toplumla bireylerin uyumunu sağlamada sosyal bilimlere önemli görevler düĢmektedir. Bireyler toplumla uyumlarını sağlayacak olan gerekli bilgi, beceri ve davranıĢlara sosyal bilimler sayesinde ulaĢırlar. Bu durum sosyal bilimlerin uygulama alanı olan Sosyal Bilgiler kavramını ortaya çıkarmıĢtır (Tokcan, 2007).

Sosyal Bilgiler dersi, bireyin fizikî ve sosyal çevresiyle etkileĢimi ve bu etkileĢimin ortaya çıkardığı sonuçları konu edinir. Sosyal bilgiler dersinde öğrenci yaĢama yollarını öğrenirken insanların birbiri ile sosyal iliĢkilerini de öğrenir. Bunun yanında insanların kurumlarla, eĢya ve dünya ile olan iletiĢimleri de önemlidir. Ġnsanların güvenlik, yiyecek

ve giyecek gibi ihtiyaçlarının karĢılanması, örf ve adetlerinin bilinmesi, sosyal sorunlarının çözülmesi ile ilgili yolların sağlanması sosyal bilgilerin çalıĢma sahasıdır. Bunun dıĢında sosyal bilgiler, kültürel değerlerimiz ve değerlerimizin günümüzdeki özelliklerinin yaĢamımıza olan etkilerini ve insanların sosyal ve fizikî çevreleri ile iletiĢimini konu alan bir derstir (Güngördü, 2001).

Sosyal bilgiler, her açıdan değiĢen ülke ve dünya koĢullarıyla bilgiye dayalı karar alıp problem çözebilen etkin vatandaĢlar yetiĢtirmek amacıyla sosyal ve beĢerî bilimlerden aldığı bilgi ve yöntemleri kaynaĢtırarak kullanan bir öğretim programı olarak tanımlanabilir. Yukarıdaki tanımın haklarını bilen etkili ve etkin vatandaĢ yetiĢtirme boyutunu ön plana çıkardığı görülmektedir. Haklarını bilen etkin vatandaĢın değiĢen ülke ve dünya Ģartlarına uygun olarak yetiĢtirilmesi üzerinde durulmuĢtur (Tay, 2017, s.466).

Sosyal Bilgiler, toplumsal gerçekle ispatlamaya yönelik bir bağ kurma süreci olarak tanımlanabilir. Toplumsal gerçek kavramından, toplumsal yaĢamı düzenleyen her türlü faaliyet akla gelebilir. Ġnsanın yaĢamında gerekli olan, insanın daha kolay, rahat yaĢamasını, insanı kendi gizil güçleri doğrultusunda değiĢtirip, geliĢmesini sağlayan toplumsal gerçekler ve iliĢkiler bu kavramın içine girebilir. Bu bakımdan sosyal bilimler, felsefe ve diğer faaliyetlerin birleĢtiği bir alan olarak düĢünülebilir (Sönmez, 1999).

Sosyal bilgiler, ilköğretim okullarında sorumlu ve duyarlı vatandaĢ yetiĢtirmek amacı ile, sosyal bilimler alanındaki bilimlerden seçilmiĢ bilgilere dayanarak, bireyleri toplumsal yaĢamla ilgili bilgi, beceri, tutum ve değerlerin kazandırıldığı bir alan olarak tanımlanabilir (Erden, 2000). Yukarıdaki tanımda sosyal bilgilerin, sosyal bilimler alanındaki Tarih, Coğrafya, Sosyoloji, Hukuk, Felsefe, Psikoloji ve diğer alanlardaki bilgilerden seçilmiĢ bir disiplin olduğu üzerinde durulmuĢtur. Burada amaç bireyin etkin ve etkili olabilmesidir.

ABD Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi (NCSS), 1992 yılında bir tanım ortaya koymuĢtur. Bu tanım Ģöyledir:

Sosyal bilgiler, sosyal ve beşeri bilimleri vatandaşlık yeterliliklerini geliştirmek amacıyla kaynaştıran bir çalışma alanıdır. Okul programı içinde sosyal bilgiler, antropoloji, arkeoloji, ekonomi, coğrafya, tarih, hukuk, felsefe, siyaset bilimi, psikoloji, din ve sosyolojinin yanı sıra, beşeri bilimler, matematik ve doğa bilimlerinden kendine mal ettiği içerik üzerinde sistematik ve eşgüdümlü bir çalışma sağlar. Sosyal bilgilerin öncelikli amacı, karşılıklı olarak birbirine bağlı bir dünyada, kültürel farklılıkları olan demokratik bir toplumda, genç insanlara bilgiye dayalı ve mantıklı karar alabilme yeteneklerini geliştirmede yardımcı olmaktır (Savage ve Armstrong, 1996; akt. Öztürk, 2012,s.4)

Sosyal Bilgiler hareketinin öncülerinden sayılan, Edgar Bruce Wesley (1891-1980) 20. yüzyılın hemen baĢında, Sosyal Bilgileri “pedagojik amaçlarla sosyal bilimleri basitleĢtirerek kaynaĢtıran bir ders” olarak tanımlamıĢtır (Ġnan, 2014, s.1). Ġnan (2014); “

KavrayıĢ düzeyleri gözetilerek sosyal (beĢeri) bilimlerin gerçek hayat ve yaĢanılan toplumla ilgili seçilmiĢ konularına yer veren derstir”(s.2) tanımını yapmıĢtır.

Doğanay (2005), tarafından yapılan Sosyal bilgiler tanımına göre; “sosyal bilgiler, sosyal ve insanla ilgili diğer bilimlerin içerik ve yöntemlerinden yararlanarak, bireyin sosyal ve fiziksel çevresiyle iletiĢimini zaman içinde disiplinlerarası bir yaklaĢımla ele alan ve küreselleĢen bir dünyada yaĢamla ilgili temel demokratik değerlerle donatılmıĢ, sorgulayan, düĢünen ve demokratik vatandaĢlar yetiĢtirmeyi amaçlayan bir alandır” (s.72) diye tanımlamıĢtır. Yukarıdaki tanımda ve Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyinin yaptığı tanımda demokratik yaĢama uyum vurgusu yapılmıĢtır. Sosyal bilgiler dersinin önemli amaçlarından biri de bireylerin toplumsal yaĢama uyumu ve demokrasinin değerlerine sahip bireyler yetiĢtirmektir diyebiliriz.

Toplumsal yaĢama uyum sağlamak, toplumsal yapı içindeki kiĢi, grup ve kurumlarla birlikte uyumlu bir biçimde yaĢamak son derece zor bir iĢtir. Toplumsal kurumların ve iliĢkilerin kolay olduğu toplumlarda birey toplumsal kuralları yaĢayarak, çevresinden öğrenebilir. Fakat, toplumsal kurum ve iliĢkilerin geliĢtiği ve çeĢitlendiği günümüzde bireyin; insan iliĢkilerini, insanların birbirinden farklı olduğunu; toplumdaki formal ve informal gruplar ile bu grupların görevlerini, aile ile baĢlayan hükümet ve devlet gibi geniĢ örgütlere uzanan toplumsal kurumları öğrenmesi gerekir. Çocuğun bu davranıĢların hepsini ailesinden ve çevresinden öğrenmesi mümkün değildir. Bu sebeple çocuğun toplumsal hayata uyum sağlaması görevini günümüzde eğitim kurumları üstlenmiĢtir (Gökçe, 2012, s.5).

Eğitim kurumlarının temel iĢlevi son yüzyıl dünyasında etkin birey yetiĢtirmek için gerekli olan bilgi, beceri ve değerlerin öğrenciye kazandırılmasıdır. Bu bilgi, beceri ve değerlerin önemli bir bölümü ilköğretim kurumlarında Sosyal Bilgiler derslerinde kazandırılmaya çalıĢılmaktadır. Bu durum da son dönemlerde Sosyal Bilgiler dersinin önemini arttırmaktadır. Öğrencinin dünyada meydana gelen büyük geliĢim ve değiĢimlere uyum sağlaması Sosyal Bilgiler dersinin gerekliliğini önemli kılmaktadır.

Günümüzde özellikle yoksulluk, açlık, savaĢ, dıĢ iliĢkiler, iĢsizlik, hava ve su kirliliği, toplumsal düzendeki bozulmalar, iĢçi ve tüketici sorunları önemli sosyal problemleri oluĢturmaktadır. Sosyal bilgiler dersleri öğrencilerin bu tür problemlerin farkında olmalarını, niçin bu sorunların çözümünün kolay olmadığı, bu sorunlara çözümler üretirken hesaba katılması gereken durumlar ve olası çözümlerin farkında olmalarını Sosyal Bilgiler dersi sayesinde farkına varırlar (Gökçe, 2012, s.5-6). Yukarıda sayılan

sorunlar son dönemde Türkiye‟de ve dünyada çok fazla yaĢadığını düĢünürsek, Sosyal Bilgiler dersinin gerekliliği ve önemi daha iyi anlaĢılmaktadır.

Yukarıda yapılan tanımlar, açıklamalar Sosyal Bilgilerin ülke ve dünya bazında tüm insanlığı ilgilendiren bir içeriğe sahip olduğu söylenebilir. Sosyal Bilgiler ülkeler ve toplumlar için vazgeçilmez bir alan olduğu ortaya çıkmaktadır. Her toplum devamlılığını sağlamak için, sağlıklı nesiller yetiĢtirmek ister. Bunu sağlamanın en kolay ve sistemli yolu eğitimdir. Toplumlar bunu baĢarabilmek için ülke ve dünya gerçeklerinin yansıtan eğitim programları oluĢtururlar. Bütün bu hususlar dikkate alındığında Sosyal Bilgiler yukarıda belirtilen amaçları gerçekleĢtirmek için olmazsa olmaz bir derstir.