Sosyal Bilgiler 7 Sınıf Ders Kitabında ve Ortaokul 3 Tarih Ders

Yönelik Bulgular

Tarih konularına bakıldığında, genel tarih 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabındaki ünitelere yayılmış, İnkılap Tarihiyle ilgili bazı konulara değinilmiş fakat ayrıntıya girilmemiştir. İnkılap Tarihinin geneli Sosyal Bilgiler 8. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabında ayrıntılı bir şekilde değinilmiştir. 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının son ünitesi olan “Ülkeler Arası Köprüler” ünitesinde yer alan tarih konuları ortaokul Tarih 3. sınıf ders kitabında yer aldığı için iki ders kitabındaki konu karşılaştırılması ayrı bir başlık altında ele alınacaktır.

7.Ünite: Ülkeler Arası Köprüler

20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti Ve Dünya

20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti 20. Yüzyıl Başlarında Avrupa

1. Dünya Savaşı

1. Dünya Savaşı Sona Eriyor

Tablo 17: 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabındaki Ülkeler Arası Köprüler Ünitesinin Tarih

Konuları (Tüysüz-Yıldırım, 2015)

Tablo 17’ya bakıldığında 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabının 7. ünitesi olan “Ülkeler Arası Köprüler” ünitesi tarih ünitesi olarak adlandırılmasa da “20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti” ana konu başlığında tarih konuları yoğun olarak yer verilmiştir. 20. yüzyıl girmeden önceki Osmanlı Devleti’nin genel durumunu ele

91

alındıktan sonra önemli gelişmeler olan Trablusgarp’ın işgali ve Balkan savaşları ele alınmış, Osmanlı Devleti ile ilgili bilgiler verildikten sonra 20. yüzyıl başlarında Avrupa’da yaşanılan gelişmeler, I. Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Devleti ve Dünya devletlerinin içinde bulundukları siyasi, askeri, sosyal durumları, I. Dünya savaşına Osmanlı Devletinin girmesi ve akabinde açılan cephelerle ile ilgili bilgiler anlaşılır, sade, görsel zenginlikler içerisinde sunulmuştur.

Ortaokul Tarih 3. sınıf ders kitabında Osmanlı Devletinin 19. yüzyılda yaşadığı gelişmeler hakkındaki bilgilere ayrıntılı bir şekilde yer vermiştir. Fransız İhtilali ve getirmiş olduğu milliyetçilik akımı akabinde ortaya çıkan isyanlar, Sanayi İnkılabı ve Osmanlı topraklarının Avrupa devletlerinin pazarı haline gelmesi, Tanzimat, Islahat Fermanları ve Meşrutiyet’in ilanıyla ilgili bilgilere önceki ünitelerde yer verilmiştir. 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında yer alan aynı konu içeriği ise “Tanzimat ve Meşrutiyet Devirleri” ünitesinin ana konu başlıkları olan “İkinci Meşrutiyet Devri” ve “Birinci Cihan Savaşı” alt konu başlıkları altında ele alınmıştır. II. Meşrutiyetin ilan edilme sebepleri ve ilanından sonra yaşanılan gelişmeler, İtalya ve Balkan Savaşları, I. Cihan Savaşı ve nedenleri, Osmanlı Devletinin savaşa karışması, Çanakkale ve Anafartalar Müdafaası, Mondros Mütarekesi ile ilgili bilgiler konu bütünlüğü içerisinde ele alınmayıp ayrı başlıklar halinde monoton bir şekilde sunulmuştur.

Sosyal Bilgiler 7. sınıf ders kitabındaki tarih konuları kısaltılmış ve anlaşılır bir şekilde ele alınmıştır. Konuyla İlgili renkli kutular içerisinde verilen metinler, resimler ve sorular öğrencinin aktif olmalarını sağlamıştır. Ortaokul Tarih 3. sınıf ders kitabında yer alan aynı konu ise fotoğraf, harita, şema ve metinlerle hareketlendirmediği için konuların düz anlatım şeklinde, soru, alıştırma ve etkinliklere yer verilmediği için öğrencinin pasif biçimde kalmasına neden olmuştur. İki ders kitabında yer alan tarih konularında Trablusgarp’ın işgali ile ilgili bilgilere şöyle yer verilmiştir:

Trablusgarp’ın İşgali;

“1870’de siyasi birliğini tamamlayan İtalya, Avrupa’da yeni bir güç olarak ortaya çıktı. Sömürgecilik yarışında geride kalmış olan İtalya’nın sanayisini geliştirmek için ham maddeye ve pazara ihtiyacı vardı. Bu nedenle İtalya, zengin bir

92

Osmanlı eyaleti olan Trablusgarp’a göz dikti. 1911 yılında da buraya asker çıkardı.” (Tüysüz-Yıldırım, 2015).

İtalya Savaşı;

“Osmanlı Devletinin parçalanması sürüp gidiyordu ve bir türlü bu kötü durumun önü alınamıyordu. Bundan cesaretlenen İtalya da harekete geçti. İngiltere, Fransa, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Almanya’nın rızalarını alarak, Osmanlı Devletinin Afrika’da elinde kalmış son parçası olan Trablusgarp’a saldırdı (1911). Savaş başladı. Fakat İtalya, bu savaşta başarı gösteremedi. Çünkü buradaki Türk kuvvetlerinden bir kısmının başında Mustafa Kemal vardı. Mustafa Kemal, Tobruk’da, Derne’de İtalyanlar’ı bozguna uğrattı. Fakat bu sıralarda Balkanlılar aleyhimize anlaşmışlar ve hudutlarımıza saldırmışlardı. Bu olay karşısında İtalya ile barış yapmak zorunda kalındı. Ouchy (Uşi) antlaşması ile Trablusgarp ve Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakıldı. Aralarında Ege denizindeki Rodos da bulunan On iki ada da İtalyanlar’ın işgalinde kaldı.” (Unat-Su, 1955).

İki ders kitabında alınan bilgiye bakıldığında, 7. sınıf Sosyal bilgiler ders kitabında yer alan tarih konusu “Trablusgarp İşgali” şeklinde ele alınmıştır. Avrupa’da yeni bir güç olarak ortaya çıkan İtalya’nın sömürgeci devletlerinin, sömürge yarışında etkin yer almak için sanayisi için gerekli olan ham madde ve pazar ihtiyacını sağlaması gerekiyordu. Bunun için Osmanlı Devletinin zengin eyaletlerinden biri olan Trablusgarp’a asker çıkarmıştır şeklinde kısa bilgi verdikten sonra, bir kutucuğun içinde öğrencinin dikkatini çekebilecek şekilde Trablusgarp’ın nerede olduğu, Osmanlı Devletinin oraya yardım göndermesinin imkânsız olduğunu ancak Mustafa Kemal ve Enver Bey gibi gönüllü subayların gizliden Trablusgarp’a girdikleri ve önemli başarılar kazandıklarına dair bilgileri verilmiştir. Bu bilgiler anlaşılır bir dille verilmiş ve hemen kutucuğun yanında bir resim verilerek öğrencinin konuyu daha iyi anlamlandırıp zihinsel bir bütünlük sağlayıp somutlaştırmalarını sağlamaya çalışılmıştır. Hemen akabinde konunun daha iyi pekiştirilmesi için konu bir soruyla taçlandırılmıştır. Neler oldu? Kutucuğunda ise İtalya’nın Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için On İki Ada ve Rodos’u işgal ettiği, Balkan devletleriyle ittifak kurduklarını, yaşanılan gelişmeler ve 18 Ekim 1912’ de imzalanan Uşi Antlaşması ve İtalya’ya bırakılan yerlerle ilgili bilgiler renkli bir kutucuk içerisinde öğrencinin dikkatini çekecek şekilde ele alınmıştır. Ortaokul

93

Tarih 3. sınıf ders kitabında ise aynı konu “Trablusgarp Savaşı” değil de “İtalya Savaşı” şeklinde ele alınmıştır. Avrupalı devletlerinden hangilerinin İtalya’yı desteklediği, İtalya’nın bu savaşta başarılı olmadığı, sebebinin ise Mustafa Kemal gibi başarılı bir Türk subayının başta olması, İtalya’nın Türk sınırlarına saldırması sonucunda Ouchy (Uşi) Antlaşmasının imzalanmasıyla ilgili bilgiler verilmiştir. Bu bilgiler tek düze biçiminde ele alınmıştır. Konuların anlaşılması için destekleyici görsellerin olmadığı görülmüş ve ezber odaklı bir şekilde konular ele alınıp sunulmuştur. Konuları pekiştirecek sorular ve metinlere yer verilmediği görülmektedir. Bu ders kitabında Trablusgarp’a gizliden giden Türk subaylardan sadece Mustafa Kemal’den bahsederken, 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında Mustafa Kemal ile birlikte Enver Bey’den de bahsedildiği görülmüştür.

İki ders kitabında yer alan I. Dünya Savaşı ile ilgili bilgiler şöyle: 7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında yer alan ve tarih konusu olan I. Dünya Savaşı konusuna ilk olarak “I. Dünya Savaşı’nın başlamasına neden olan olay hakkında neler biliyorsunuz?” (Tüysüz-Yıldırım, 2015) sorusu ile öğrencinin ön bilgileri yoklandıktan sonra konunun detaylarına inilmiştir. Savaşın başlama ateşini yakan olay, Osmanlı Devletinin savaş başlamadan kimlerle ittifak yoluna gittiği, savaşta hangi devletin yanında yer aldığı ve sebepleri, Osmanlı Devleti’nin savaştığı cepheler ve savaş sonrasında imzalanan Mondros Mütarekesi, Wilson İlkeleri, toplanan Paris Konferansıyla ilgili bilgiler yer almış, bu bilgileri hem konu içindeki sorular hem konu sonunda verilen sorularla, haritalar, fotoğraflar, şema ve metinlerle destekleyerek öğrencilerin anlatılan olayları yaşıyorlarmış gibi konular somutlaştırılarak sunulmuştur. Ortaokul Tarih ders kitabında ise aynı konu “Birinci Cihan Savaşı” konu başlığıyla ele alınmıştır. Birinci Cihan Savaşından dolayı Bağlaşma ve Anlaşma Devletleri arasında yaşanan yarış, geçmişten gelen bir siyasi bunalım ve savaşa vesile olan olay, savaşın karada yapılması ve ardından denizaşırı memleketlere de yayılması, Osmanlının savaşa girmeme kararı aldığı, kendisine sığınan gemileri satın alması ve sonrasında yaşanılan gelişmeler ile savaşa dâhil olması, savaşılan cepheler ve Mondros Mütarekesi ile ilgili bilgiler yoğun, detaylı, düz anlatıma dayalı bir şekilde tarihi konular ele alınmıştır. Anlatılan konuların kalıcılığını sağlayacak ve verilen bilginin anlamlandırılmasını sağlayacak metinler, fotoğraflar, şemalar, haritalara yer verilmeden tarih konuları ele alınmıştır.

94

7. sınıf Sosyal Bilgiler ders kitabında yer alan tarih konularından Wilson İlkeleri, Paris Konferansı ve sonrasında İttifak Devletleriyle yapılan antlaşmalar, Milletler Cemiyeti, I. Dünya savaşından sonra kurulan devletler ve ilk kez bu savaşta kullanılan silahlarla ilgili bilgiler, Ortaokul Tarih 3. sınıf ders kitabında yer almadığı görülmüştür. Ortaokul Tarih 3. ders kitabında Osmanlı Devleti’nin savaştığı cephelerin nerde, kimlerle ve açılma sebepleriyle ilgili bilgilere yer verilmemiştir. Bu cephelerle ilgili sadece Türk ordusunun dört yıl boyunca kahramanca bütün güçlüklere rağmen savaştığı şeklinde bir cümle ile açıklanmıştır.

5.3. Sosyal Bilgiler (5-6-7. 2015) ve Ortaokul Tarih ( 1-2-3., 1955) Ders