Sorumluluk

Sorumluluk değeri, bireylerin yaşam düzenleme ilkeleri arasında önemli yer tutmaktadır. Bu değer, kişinin hem kendisi hem de çevresi için sahip olması gereken değerlerdendir. Sorumluluk değeri ile olaylara bütüncül bakma ve sebep sonuç ilişkisini bilerek gözetme kavramları anlaşılmaktadır. Esas itibariyle sorumluluk değeri, insana Allah tarafından armağan edilen ve onu(insanı) yücelten “irade”nin muktezası olması yönüyle de büyük önem taşımaktadır.

Tablo 27: “Sorumluluk” Değeri Metin Analizi SORUMLULUK FVT (TD-2) DKAB METĠN KODU ANA KTG ALT KATEGORĠ METĠN KODU ANA KTG ALT KATEGORĠ F3A Toplum a- Ç evr ey e- B ire ye Ka rşı S or uml uluk Toplumsal olaylarda sorumlu davranma D3A Akıl - Te rc ih - S or uml ulu k İlişki si(İ ra de ) Bedenin ve insan sağlığının korunması sorumluluğu F3B

Çevreye zarar verici maddelere karşı duyarlılık taşıma sorumluluğu F3C Yaşamda ortaya çıkabilecek durumlara karşı tedbir alma

sorumluluğu D3B

Tercih hakkının kullanımı: tercih- sorumluluk ilişkisi

F3D Zarar verici şeylere _{karşı tedbir alma} F3E İş kazalarına karşı

tedbir alma

D3C Akıl- tercih- sorumluluk ilişkisi

E8 Genetik Rahatsızlıklara Karşı Tedbir Alma

Tablo 27‟de sorumluluk değerinin DKAB ve FVT dersi için, metin analizleri verilmiştir. Bu tabloya bakıldığında alt kategorileri ve bunların kavramsallaştırılmasıyla elde edilen ana kategoriler görülmektedir.

4.4.2.a. (FVTD) Topluma- Çevreye- Bireye KarĢı Sorumluluk

Fen dersinde sorumluluk değeriyle ilgili metinlerde, kişinin topluma ve kendine karşı olan sorumluluklarına ve tabiata karşı sorumluluklarına yer verilmiştir. Bu metinler öğrencinin laboratuvar deneyimlerinde kullanabileceği alt yapıyı oluşturabileceği gibi günlük yaşamın bir parçası olan önlem alarakyaşama veya sebeplere riayet etme bağlamında da değer alt yapısı oluşturabilecek nitelikte görünmektedir. Bunun yanısırainsan yaşamında karşılaşılan en büyük sorunlardan birisi olan “karşımızdakini anlama”, “kendimizin dışındaki insanlara saygı ve sevgi duyma”, “bir arada yaşama kültürü” gibi noktalarda değer aktarımı, Fen ve Teknoloji dersi metinlerinde, sorumluluk bağlamında yer almamaktadır.

4.4.2.a. 1. Toplumsal Olaylarda Sorumlu Davranma

Toplumsal olaylarda sorumlu davranma adlı alt kategori FVTders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Deprem sonrası yapılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz; yaralanıp yaralanmadığınızı kontrol edin. Paniğe kapılmayın. Artçı sarsıntılar için hazırlıklı olun. Telefonları lüzumsuz kullanıp meşgul etmeyin.”(F3A)

4.4.2.a.2. Çevreye Zarar Verici Maddelere KarĢı Duyarlılık Gösterme Sorumluluğu

Çevreye zarar verici maddelere duyarlılık gösterme sorumluluğu adlı alt kategori FVTders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Bazı asidik ve bazik maddelerin bize çeşitli zararlar verebileceği gibi çevremizde de tahribatlar yaratabilir. Bu tür maddeler "kuvvetli asit" veya " kuvvetli baz" özelliği gösterir.”(F3B)

4.4.2.a.3. YaĢamda Ortaya Çıkabilecek Durumlara KarĢı Tedbir Alma Sorumluluğu

Yaşamda ortaya çıkabilecek durumlara karşı tedbir alma sorumluluğu adlı alt kategori FVTders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Havanın nasıl olacağını bilmek özellikle pilotlar, kaptanlar, balıkçılar ve çiftçiler için oldukça önemlidir. Uzun yola çıkacak sürücüler de yolların durumunu öğrenmek için hava durumunu takip ederek meteorologların görüş ve önerilerini dikkate alırlar. Bu nedenle doğru hava tahminleri insanları kötü hava şartlarına karşı uyarır. Böylece can ve mal kaybı önlenebilir.”(F3C)

4.4.2.a.4. Zarar Verici ġeylere KarĢı Tedbir Alma

Zarar verici şeylere karşı tedbir alma sorumluluğu adlı alt kategori FVTders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Asit ve baz içeren maddelerin ambalajları üzerindeki sembolleri okumamanın cezası bazen hayatımızı bile etkileyecek ciddi noktalara gelebilir. Bu tür dikkatsizlikler

sonucunda meydana gelen kazaları gazetelerden araştıralım ve bu haberlerle ilgili sınıfımızda arşiv tutalım.”(F3D)

4.4.2.a.5. ĠĢ Kazalarına KarĢı Tedbir Alma

İş kazalarına karşı tedbir alma sorumluluğu adlı alt kategori FVTders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“İşçiler bu makinenin yanında çalıştıklarından şiddetli gürültüye maruz kalırlar. Bu yüzden kulak sağlıklarını korumak için kulak koruyucusu takmalıdırlar.”(F3E)

4.4.2.a. 6. Genetik Rahatsızlıklara KarĢı Tedbir Alma

Genetik rahatsızlıklara karşı tedbir alma sorumluluğu adlı alt kategori FVTders kitabında geçen etkinlik metinlerinden birinde şöyle yer almıştır:

“ Kalıtsal hastalıklardan korunmak için neler yapılabilir” (E8)

4.4.2.b. (DKAB) Akıl- Tercih- Sorumluluk ĠliĢkisi (Ġrade)

Din dersi metinlerinde sorumluluk değeri, akıl sahibi kılınan insanın davranışlarının sorumluluğunda olması denklemi üzerinden ele alınmıştır. Yani bir insan iyiyi tercih etmede aklını kullanabiliyorsa kendisine ve topluma zarar verecek davranışlardan kaçınma konusunda da aklını işletip sorumluluk sahibi olmalıdır öğüdü verilmiştir. Din dersi metinlerinde sorumluluk değeri hem insanın kendi bedenine karşı hem yakın çevresine karşı hem de uzak çevresi sayılabilecek olan topluma karşı olan sorumluluklarını ihata eden geniş bir açıyla ele alınmıştır. Aşağıda doğrudan alıntılara yer verilen alt kategorilerde din dersinin sorumluluk değerini ele alış biçimini ortaya koyan metinler görülmektedir.

4.4.2.b.1. Bedenin ve Ġnsan Sağlığının Korunması Sorumluluğu

Bedenin ve insan sağlığının korunması sorumluluğu adlı alt kategori DKABders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Finlandiya'da açıklanan bir rapor, dikkatleri Avrupa ülkelerindeki alkol üretimindeki artışa çekti. Ölümlerin başlıca sebebinin alkol olduğunu değerlendiren

Finlandiya Halk sağlığı enstitüsünden Prof. K. Kiianmaa; "Özgürlüğün faturasını ödüyoruz" dedi.”(D3A)

4.4.2.b.2. Tercih Hakkının Kullanımı: Tercih- Sorumluluk ĠliĢkisi

Tercih hakkının kullanımı: tercih – sorumluluk ilişkisiadlı alt kategori DKABders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Akıl ve irade sahibi olan insan; düşünce, söz ve davranışlarında özgür bir varlıktır. İnsan bu özgür irade ve akıl sayesinde iyiyi kötüye doğruyu da yanlışa tercih edebilir. Özgür iradesiyle seçim yapabilen insan, bundan dolayı yaptıklarından sorumlu tutulur.”(D3B)

4.4.2.b.3.Akıl- Tercih- Sorumluluk ĠliĢkisi

Akıl – tercih – sorumluluk ilişkisiadlı alt kategori DKABders kitabında geçen düz metinlerden birinde şöyle yer almıştır:

“Kuran‟da iyi kötü, doğru yanlış olan söz ve davranışlar açıklanmış, bunların seçimi ise insana bırakılmıştır. Bu hususla ilgili ayette insanın tercih özgürlüğüne şöyle vurgu yapılmıştır; " Kim doğru yolu seçerse bunu ancak kendi iyiliği için seçmiş olur, kim de doğruluktan saparsa kendi zararına sapmış olur. Hiçbir günahkâr başkasının günah yükünü üstlenmez (İsrâ Suresi, 15. Ayet). Dinimiz akıl sahibi olmayı sorumluluğun şartlarından saymıştır “ (D3C)

4.4.2.c. Sorumluluk Değerinin FVT ve DKAB Ders Kitabı Metinlerinin KarĢılaĢtırılması

Tablo 27: “Sorumluluk” Değeriyle İlgili Alt Kategorilerinin Yorumu

FVT (TD- 2) DKAB YORUM Toplumsal olaylarda sorumlu davranma Bedenin ve insan sağlığının korunması sorumluluğu

Fen dersi sorumluluk değeri metinlerinde, afetlergibi kritik dönemlerde ve çevreye karşı sorumluluk sahibi olmak içerikli bir yaklaşım görülürken, din dersi metinlerinde İslam dininin yasakladığı alkol, kumar vb. zararlı alışkanlıklar beden ve insan sağlığının korunması bağlamında ele alınmıştır. Çevreye zarar verici

maddelere karşı duyarlılık taşıma sorumluluğu Yaşamda ortaya çıkabilecek durumlara karşı tedbir alma

sorumluluğu _{Tercih hakkının} kullanımı: tercih- sorumluluk ilişkisi

Fen ve teknoloji dersi metinlerinde, öğrencinin günlük hayatta karşılaşabileceği problemlere çözüm önerisi bağlamında, tedbir alarak yaşama konusu üzerinde durulurken, din dersi metinlerinde kişinin iyi insan olma yolunda Allah'ın ayet ve hadislerle bildirdiği hakikatlere karşı sorumluluk sahibi olması; bu bağlamda iyiyi ve kötüyü seçebilen insanın, bu seçimlerinden sorumlu olacağı konusu dikkate verilmiştir. Zarar verici şeylere

karşı tedbir alma

İş kazalarına karşı tedbir alma

Akıl- tercih- sorumluluk ilişkisi

Fen dersinde sorumluluk değeri metinlerinde, iş kazalarından ve genetik rahatsızlıklardan korunabilmek ve tedbir almak bağlamında ele alınmıştır. Din dersi metinlerinde ise insanı diğer canlı varlıklardan tefrik eden akla vurgu yapılarak, davranışların sorumluluğunu yüklenmesi anlamına dikkat çekilmiştir.

Genetik

Rahatsızlıklara Karşı Tedbir Alma

Tabloda 27‟ de görüldüğü gibi;

 Fen ve teknoloji dersinde söz konusu değerin ele alınış biçimi dini literatürde yer alan tevekkül kavramı bir ölçüde örtüşmektedir. Tedbir alma konusunda Hz. Peygamberin (sav) “Atını Bağla ve Öyle Tevekkül Et”hadisi bu konuyla alakalı en bilinen kutsal beyanlardandır (Hadis- i Şerif). Fen dersinde sebeplere, olayların çıkış noktası olarak bakılarak büyük önem atfedilmektedir. Ders kitaplarında karşılaştığımız sorumluluk

değerini içeren metinlerde sebeplere bu anlamda bir gönderme varken, diğer yandan da dini disiplin ile ortak bir anlam görülmektedir.

 Din kültürü ve ahlak bilgisi, sorumluluğu irade bağlamında ele almıştır. Sözlükte "seçmek, istemek, yönelmek, tercih etmek ve karar vermek" anlamlarına gelen irade terim olarak, "Allah'ın veya insanın ilgili seçeneklerden birini seçip belirlemesi, tayin ve tahsis etmesi" diye tanımlanmaktadır (TDK, 2014). Bu açıdan insan sorumlulukları olan bir varlıktır. Sorumluluklarını işletip işletmemesi ise kendi tercihine bağlıdır. Fakat sonuç olarak seçim yapma kabiliyeti ile mücehhez olan insan seçimlerinin sonuçlarına katlanmaktadır. Nitekim Kuran‟da bu konu şöyle zikredilmiştir; "Şüphesiz biz ona doğru yolu gösterdik. İster şükredici olsun, ister nankör" (el-İnsan 76/3).İrade bu noktada devreye girmekte ve kişiye sorumluluk alanlarını tercih etmede bir dayanak oluşturmaktadır. DKAB dersi metinlerinde sorumluluk değeri bu bağlamda ele alınmıştır. Tedbir alarak yaşama da bu konuyla yakından ilgilidir. Özetle Fen ve Din dersi metinlerinde nazara verilen anlamlar farklı olsa da sonuçta bütünü anlamak için her iki tür bilgiye de ihtiyaç duyulduğu açıkça görülmektedir. Bunun yanında, insana yaratılıştan gelen öz değerlerini ve hassasiyetlerini hatırlatması bakımından DKAB değerlerinin yeri ve önemi büyüktür.