Sorumluluk Eğitiminde Öğretmen

Öğrenme ortamı içinde çok önemli bir unsur olan öğretmen; bireyin, edineceği davranışları etkileyecek ve dahası belirleyecek kişidir. Öğrenme ortamını hazırlama, öğrenme etkinliklerini tespit etme ve bunları sunma, bu sırada uyguladığı yöntem ve teknikler, öğrenme ürünlerini belirler (Cananoğlu, 2011, 4). Öğretmenin, her bir öğrencisi ile bir birey olarak ilgilenmesi ve onun en iyisi olması için ona rehberlik yapması ve önderlik etmesi, eğitim öğretimde başarıyı belirler. Eğitimde yeniyapılandırmacı yaklaşımda öğrencinin ilgisini ve yeteneklerini keşfetmesinde, geliştirmesinde öğretmene önemli görevler düşmektedir. Öğretmen öğretim etkinliklerini sınıf, grup ve bireylere dengeli bir biçimde paylaştırmalıdır. Öğretmenler, öğrencilerin yaşama hazırlanması sürecinde, onların kendi ayakları üzerinde durabilmesi, özgüvenlerini yükselterek, onların kendilerine ve içinde yaşadıkları topluma karşı vazife ve sorumluluklarının bilincinde olmaları, iç denetimli bir disiplin anlayışı geliştirmeleri konusunda önemli bir role sahip olup; öğretmenlere bu doğrultuda bilinç kazandırılması önemlidir (Yurtal ve Yontar, 2006, 415). Sorumluluk bilinciyle hareket eden öğretmenlerden, sorumlu bireyler yetiştirmeleri beklenir.

Celep’e (2000, 4) göre eğitimsel görevlere daha fazla zaman ayıran, öğretim faaliyetini etkili bir biçimde yöneten, coşkulu, hedeflerini açık olarak ortaya koyan ve standartlar geliştiren öğretmenler, etkili öğretmen olarak tanımlanmıştır. Etkili okullarda, öğrenciyi öğrenmeye yönlendiren bir sınıf atmosferi vardır. Başarısı yüksek olan okullarda öğretmenler, öğretime daha fazla zaman ayırmakta ve bu okullarda öğretmen ve öğrenciler daha fazla akademik etkinliklerde yer almaktadırlar (Brookover vd.,1979; Akt. Celep, 2000, 5). Öğrenme sürecinde öğrencilerin daha aktif olması ve bu süreci kontrol etmeleri, öğrencilerin sorumluluklarını yerine getirmesini sağlar. Öğrenmenin öğrenci için anlamlı ve kalıcı olması, öğrenciler açısından da onların bu sürece etkin katılımına bağlanmaktadır (Koç, 2006, 60). Günümüz eğitiminde, modern yaklaşımların benimsenmeye çalışılması

34

ve öğrenenin odağa alınması yönüyle öğretmenin rolü yapılandırmacı yaklaşım dikkate alınarak değerlendirilmiştir.

Öğreneni odağa alan yaklaşımda, öğrenmenin gerçekleşebilmesi için, öğretmen-öğrenen ve öğretmen-öğrenen-öğretmen-öğrenen arasında işbirliği olması gerekir (Steffe, 1998; Akt. Koç, 2006, 57). Bu anlayışta öğrencilerin ön plana çıkmış rollerinden biri de, öğrencilerin kendi sorumluluklarını üstleniyor olmalarıdır. Öğrencilerin, öğretim düzeylerinin artışına paralel olarak artan öğrenme sorumluluklarının farkına varmaları, onlarda bilimsel ve teknolojik kavram dağarcığını geliştirme, kendi problemlerini kurma ve çözme, tartışmalara katılma, soru sorma ve eleştiri yapma, sınıf dışındaki öğrenme imkânlarını değerlendirebilme gibi özellikleri kazanmalarını sağlamaktadır (Çınar, Teyfur ve Teyfur, 2006, 52).

Yapılandırmacı sınıftaki öğrencilerin rol ve sorumlulukları, geleneksel sınıflardaki öğrenci rol ve sorumluluklarından daha fazla olmakla birlikte; yapılandırmacı sınıflarda öğrenciler, daha fazla sorumluluk üstlenmekte, öğrenme sürecinde daha aktif olmakta ve diğer öğrencilerle işbirliği içinde problemlere çözüm aramaktadırlar (Koç, 2006, 61).

Marshall (2005), öğretmenlerin disipline etme görevini üstlenmeleri durumunda, öğrencilerinin sorumluluğu üstlenme fırsatını ellerinden aldıklarını belirtmektedir (Akt.

Yontar ve Yurtal, 2009, 147). Öğrenme sürecinde öğrencilerin etkin olması ve öğrenme sorumluluklarını üstlenebilmeleri için, öğretmenin sınıfta çeşitli öğretim yöntem ve tekniklerini uygulaması gerekir. Öğretmenlerin problem çözmeye dayalı öğrenme, proje temelli öğrenme, işbirliğine dayalı öğrenme, örnek olay incelemesi gibi modern öğretim stratejilerine daha fazla yer vermesi gerekmektedir. Böylelikle öğretmen, öğrencilerin öğrenmelerini kolaylaştırmış olacak ve onlara bir rehber, bir yardımcı ve bir kılavuz olacaktır (Saban, 2009, 179).

Sınıf içerisinde öğrenme, öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci arasında kurulan iletişimle gerçekleşmektedir. Bu iletişimde dinamizm ve eş zamanlılık söz konusudur.

Dinamizmden kasıt, hem öğretmenin hem de öğrencinin sürece etkin katılımı ve birbirlerini de katılmaya zorlaması; eş zamanlılıktan kasıt da alıcının aynı zamanda kaynak, kaynağın da alıcı konumda bulunabilmesidir. Katılma, öğrencinin kendisine sunulan eğitim durumu ögeleri ile etkileşime geçmesi ve öğrenme çabası göstermesidir ki, bu bazen açıktan ve doğrudan gözlenebilirken; bazen de sessiz, hareketsiz zihinsel bir katılma şeklinde de olabilir. Sınıfta iyi bir iletişim ortamının sağlanarak eğitimin gerçekleşebilmesi için, sorumlulukların kaynak ve alıcı tarafından eşit oranda paylaşılması gerekir (Ergin ve Birol,

35

2005, 33). Ne var ki, dikkatler hep öğretmenin sorumluluğuna çekilmekte, öğrenci sorumluluğu görmezden gelinmektedir. Kimse bir başkası adına öğrenme faaliyetini gerçekleştiremez. Dolayısıyla da öğrenmenin başından sonuna kadar öğrenci, kendi öğrenmesinin sorumluluğunu almalı ve bu sürece etkin olarak katılmalıdır (Ergin ve Birol, 2005, 37).

Öğrencilerin öğrenmeleri sürecinde öğrenme sorumluluklarının arttırılması, Koç’un (2006, 60) yapılandırmacı sınıflarda öğretmen ve öğrenci rolleri üzerine yaptığı çalışmasında elde ettiği nitel veriler arasında yer almakta olup; yapılandırmacı sınıflarda öğretmenlerin önemli rolleri arasında sayılmaktadır. Çalışma bulgularına göre öğretmenler, öğrenciler için onlara özgün görevler planlama, zengin araç-gereç kullanma, onların düşünmelerine yardımcı olma, öğrenme açısından bir rehber konumunda bulunma ve öğrenme sürecine aktif katılımlarını sağlama rolleriyle öne çıkmaktadırlar. Ayrıca çalışmada öğrenciler öğretmenlerinin, öğrencilerinin öğrenmesi için çok çalışmasını görüyor olmalarının, kendilerinde de derse hazırlıklı olma ve öğrenmeye katılma isteklerini arttırdığını ifade ederek, aslında yapılandırmacı yaklaşımda öğretmene düşen rollerin daha fazla arttığı da belirtilmiştir. Araştırmanın öğrenme günlüğünden verilen bir alıntı şöyledir:

‘‘Ödevler, sorumluluk duygusunu arttırıyor. Sorumluluk aldığımız zaman çalışma isteğimiz artıyor. Çalışma isteğimiz arttığı sürece araştırmacı oluyoruz. Araştıracağımız konular sayesinde çevremi daha iyi gözlemeye başladım. Her şey çok zevkli gidiyor, sorumluluk sahibi öğrenciler olmak çok güzel bir duygu. Öncelikle bizlerin gruptaki sorumluluklarımızı en iyi şekilde yerine getirmemiz gerektiğini biliyoruz.’’

Sorumluluk eğitimi okulda, öğrencilerin sorumluluk alabileceği fırsatları içeren durumların oluşturulmasıyla başlamalıdır ki bu durumlar, öğrencinin kişisel öğrenme ve sosyal davranışlarının yanı sıra akran desteğiyle ilgili sorumluluğunu ve öğretmenlerin oluşturdukları öğretme ortamında daha üretken olmalarını da kapsayan geniş bir yelpazede yer alan davranışları içerir (Hökelekli, 2013, 72). Coffman (2003, 2, 3), öğrencilerin öğrenmelerinde sorumluluk almalarını arttıran, eğiticiler açısından önemli olabilecek on strateji sunmuştur.

1. Öğrencilere neden bu eğitimi aldıklarını sorun.

2. Sınıfa hazırlıklı gelmelerini sağlayın.

36

3. Sınıfa, derse odaklanmış bir zihinle gelmelerine yardımcı olun.

4. Eğitimi katılımlı ve interaktif hale getirin.

5. Öğrencileri birbirlerinden sorumlu tutun.

6. Öğrencilere grup içinde sorumlu davranmalarını öğretin.

7. Daha yüksek bilişsel beceriler modelleyin.

8. Öğrencilerden öğrenme deneyimlerini analiz etmelerini isteyin.

9. Dersi anlamlı bir şekilde bitirin (Dersin özetlenmesini istemek gibi).

10. Öğrencilerinizi korumaya kalkmayın (Sorumluluklarını yerine getirmeleri konusunda).

Tüm bu bilgiler ışığında, öğrenme sorumluluğunu okullarda öğrencilere en etkili bir biçimde kazandırma pozisyonunda bulunan öğretmenlere, bu süreç içinde öğrencileri için etkili bir tutum sergileyebilmeleri, bu duyguyu yerleştirerek öğrencilerde geliştirebilmeleri, örnek bir rol-model olmaları adına her türlü desteğin sağlanması ve gereken önlemlerin alınması gerekmektedir.